حمیدرضا جلائی‌پور (جامعه‌شناس)

⭕️ آیا دو خط توضیح دربارهٔ وفاق و توافق کافی است؟

✍🏻 محمدرضا جلائی‌پور

دوست و برادر عزیز و فاضلم، دکتر علی سرزعیم، در یادداشتی توضیح داده‌ که چرا در همایش وفاق ملی شرکت نکرده‌است. ضمن همراهی با دغدغهٔ ایشان، دو پیش‌فرض و مبنای نقدشان را در گفتگویی با ایشان نقد کردم که در اجابت دعوتشان اینجا به اختصار مکتوب می‌کنم.

فرض خطای اول ایشان این است که رویداد «گفت‌وگوی ملی دربارهٔ وفاق ملی» را به اشتباه پرهزینه و از همایش‌های معمول حکومتی با خروجی‌های آرشیوی محسوب کرده‌اند. اگر در خود این رویداد شرکت می‌کردند برایشان واضح می‌شد که از قضا این رویداد برای تکرار نکردن خطای همایش‌های پرهزینه و خشک، هم بسیار کم‌هزینه بوده‌است و هم قالب و محتوایی نو داشته است.

در این رویداد، حتی یک ریال به سخنرانان پرداخت نشد، حتی یک ریال صرف تبلیغات نشد و صرفا به اطلاع‌رسانی رایگان آنلاین اکتفا شد، حتی یک برگه کاغذ یا بسته هدیه یا هر چیز هزینه‌بر دیگر به شرکت‌کنندگان داده نشد، قالب رویداد یازده پنل گفت‌وگوی زنده و غیرخشک و مساله‌محورِ هفتاد صاحب‌نظر متنوع بود، حتی اعضای کابینه صرفا شنوندهٔ پنل‌های گفت‌وگوی صاحب‌نظران بودند و کل برنامه از همایش‌های خشک دانشگاهی و حاکمیتی فاصله داشت. هر پنل هم حاوی چند بحث چالشی بود و به همین دلیل شرکت‌کنندگان را برای ۱۲ ساعت متوالی مخاطب خود نگاه داشت و محتوایش تیتر یک ده روزنامهٔ کشور شد. محتوای سخنان پنلیست‌ها هم صرفا در قالب‌های ویدیویی و صوتی و مکتوب، به شکل دیجیتال و رایگان منتشر شده و خواهد شد و حتی یک ریال صرف چاپ کتاب‌های آرشیوی بی‌خواننده نخواهد شد.

فرض خطای دوم ایشان این است که وفاق ملی و توافق‌گرایی نیازی به تبیین نظری و استفاده از تجارب قبلی ایران و سایر کشورها ندارد. به نظرم از قضا وفاق ملی و توافق‌گرایی در سیاست داخلی ایران از جوانه‌های نورسته‌ای است که پشتوانه‌های غنی نظری و تجربی‌اش برای بسیاری از شهروندان و حتی سیاستمداران روشن نیست. ماجرا فراتر از بده‌وبستان است و به ویژه در دو دههٔ گذشته، در ادبیات مطالعات توسعه و مردم‌سالاری، اقتصاد سیاسیِ توسعه و جامعه‌شناسیِ تکوین دولت باظرفیت و در تجارب گشایش‌های تدریجی توسعه‌آفرین، بسیار بیش از گذشته، وفاق و توافق‌گرایی و ذی‌نفع‌سازی برای گشایش و ترتیبات نهادی عادلانه و فراگیرتر به عنوان یکی از لوازم توسعه و اصلاحاتِ مردم‌سالارانه مورد توجه قرار گرفته است، به ویژه در استقرارهای سیاسیِ مشابه ما و نظم‌های دسترسی محدود و نظام‌های هیبریدی.

متاسفانه این ادبیات و تجارب هنوز به قدر کافی در ایران و زبان فارسی معرفی نشده است. اساسا یکی از مهم‌ترین معضلات قواعد بازی و فرهنگ سیاسی در ایران معاصر، غلبهٔ سیاست ستیز و برد-باختی بوده است و تقویت سیاست توافق‌گرا و گشایش‌گر و برد-بردی به تمهیدات نظری و نهادی بسیار نیرومندتری نیازمند است. مبانی نظریِ غنی و ضرورت‌های عملیِ مهم وفاق، چه در معنای توافق‌گراییِ مورد نظر پریچت و همکاران در کتابِ ارزشمند Deals and development، چه در معنای اجماع مورد نظر درکون در Gambling on development، چه در معنای مشارکتِ هم‌مساله‌ها در کشف و حل مساله، چه در معنای عدالت‌بنیا‌د و اجماع هم‌پوشانِ رالزی، چه در معنای همبستگیِ نودورکیمی‌ و کاهش شکاف‌ها، چه در معنای ذی‌نفع‌سازی برای گشایش در معنای نو نورثی، و چه در معنای تبدیل سیاست هم‌فرسا و منازعه و حذف و ستیز و حاصل‌جمع‌صفر به سیاستِ هم‌افزا و به‌رسمیت‌شناسی و توافق و هم‌یاری و «دعوا نکنیم» (به تعبیر مسعود پزشکیان)، همه هنوز در فضای عمومی و حتی دانشگاهی و روشنفکری و سیاسی ایران به قدر کافی کاویده و تبیین و شناخته نشده است.

توافق‌گرایی در سیاست خارجی لااقل سه دهه است که در ایران بالیده است، اما نهال نوپای توافق‌گرایی در سیاست داخلی هنوز نحیف است و به هیچ عنوان با دو خط توضیح پا نمی‌گیرد و پا گرفتنش سال‌ها گفت‌وگو و تولید و نشر محتوا و ساختن دستاورد و نهاد می‌طلبد. واقعیت این است که در این زمینه هم ضعف نظری داریم و هم ضعف عملی.
@jalaeipour

🔺پالس‌های ترامپ و جنگ با ایران!

ترامپ رسما کار خود را به عنوان ۴۷ امین رئیس جمهور آمریکا آغاز کرد. انتخاب دوباره ترامپ محصول عناد و ارادهٔ تسلیم‌ناپذیری او در مقابل مخالفانش بود.

پس از نشستن ترامپ بر کرسی ریاست جمهوری آمریکا همه به نوعی منتظرند تا ببینند که چه سیاستی در قبال ایران اتخاذ خواهد کرد. سخنرانی او در مراسم تحلیف بیشتر بر اولویت‌های داخلی استوار بود و اشاره‌ خاصی به خاورمیانه -نه اسرائیل، نه ایران، نه عادی‌سازی روابط در منطقه میان تل‌آویو و کشورهای دیگر- نکرد. البته بر خلاف برخی تحلیل‌ها عدم اشاره به این پرونده‌ها به معنای از اولویت خارج شدن آن‌ها نیست.

او در سخنرانی تحلیف در سال 2017 هم اشاره خاصی به آن‌ها نکرده بود، اما هم از برجام خارج شد و هم پیمان ابراهیم را کلید زد و قدس را به عنوان پایتخت اسرائیل به رسمیت شناخت و جولان را هم به او بخشید.

فعلا ترامپ سیاست خود در قبال ایران را اعلام نکرده است؛ ولی می‌توان گفت که او به دنبال جنگ نیست و در مراسم تحلیف هم بار دیگر بر این نکته تاکید کرد؛ اما در عین حال صلح را هم با معیارهای خود و از موضع قدرت می‌خواهد.

ممکن هم هست که تا لب پرتگاه جنگ پیش برود و تهدید نظامی هم بکند، اما بعید است که جنگی را شروع کند؛ مگر این که قبل از آن مطمئن باشد که یک طرفه خواهد بود و زیانی کلان بر آن مترتب نیست. او عملا با کمک به پایان دو جنگ لبنان و غزه این موضع را نشان داده است و به احتمال زیاد به جنگ اوکراین هم پایان خواهد داد. پایان این جنگ هم بعید است با ماراتن مذاکرات همراه باشد و چه بسا هم با اعلام توافقی غافلگیرکننده همراه شود.

در واقع ترامپ چه بسا تنها رئیس جمهور آمریکا باشد که بدون تهدید به جنگ و گزینه نظامی تصویری رعب‌آور از خود ساخته است. او بین‌الملل‌گرا نیست و ضد ساختارها و نهادهای بین‌المللی است و باوری به کار جمعی با متحدان سنتی آمریکا ندارد و به نوعی «تک خور» است و همه چیز را برای آمریکا می‌خواهد.

ترامپ خاورمیانه آرامی می‌خواهد که در بستر آن سیاست‌های خود (پیشبرد پیمان ابراهیم و....) در این منطقه و تنش تجاری با اروپا و چین و نیز اولویت‌های داخلی را پیش ببرد. تا این‌جای کار ترامپ بر خلاف انتظارات نتانیاهو ظاهر شده است و نمونه آن فشار او برای توقف جنگ غزه و حتی تهدید ضمنی بی‌بی بود. خود همین رفتار او و همچنین بازنشر اظهارات جفری ساکس اقتصاددان آمریکایی در انتقاد شدید از نتانیاهو و تکاپوی او برای وارد کردن آمریکا به جنگ با ایران می‌تواند حامل پالس‌های مثبتی به تهران باشد.

موارد دیگری از این پالس‌ها را نیز می‌توان برشمرد؛ از جمله صدور دستور لغو حفاظت فیزیکی از جان بولتون و انتقادش از نقش او در جنگ عراق و متهم کردن او به انفجار اوضاع در خاورمیانه و نشانه دیگر هم اخراج برایان هوک که از ارکان سیاست فشار حداکثری علیه ایران بود و بر ضرورت ازسرگیری آن تاکید داشت.
همچنین انتخاب مایکل دیمینو به عنوان چهره‌ای مخالف جنگ و تنش نظامی با ایران به ریاست سیاستگذاری پنتاگون در خاورمیانه نیز می‌تواند در این راستا باشد.

این که طرف ایرانی چه مواجهه‌ای با این پیام‌های ضمنی ترامپ داشته باشد چگونه آن‌ها را تفسیر کند، مساله دیگری است؛ اما نباید صرفا هیاهوی رسانه‌ای در مخالفت با مذاکره و … را ملاک تحلیل قرار داد.

در همین حال نیز، اقتضای شخصیت خودشیفته ترامپ ثبت اتفاقات و توافق‌های تاریخی بنام خودش است و می‌خواهد کارهایی را انجام دهد که اسلاف او از انجام آن عاجز بوده‌اند.

مفروض تاکید مداوم ترامپ بر پرهیز از جنگ آن هم در خاورمیانه این است که به دنبال دیپلماسی و توافق با ایران است؛ اما چه توافقی؟ قبلا نیز گفته شد که توافقی فراتر از برجام با تمرکز بر مساله هسته‌‎ای که در آن امتیازاتی بگیرد که اوباما و بایدن نتوانستند و اگر پیام پسغام‌ها روندی جدی را کلید نزند، احتمالا بخواهد این هدف را از ابتدا با تشدید فشار حداکثری و تلاش برای قطع کامل صادرات نفت ایران دنبال کند. در کل به احتمال زیاد مذاکرات مستقیم-محرمانه یا آشکار- دیر یا زود شروع شود. در دنیای سیاست هیچ بعید نیست که در نهایت شاهد دود سفید غیرمنتظره و غافلگیرکننده در این مذاکرات باشیم.

برخلاف دیدگاه‌های آخرالزمانی به سیاست خاورمیانه‌ای ترامپ بر این باورم که نه او به دنبال برهم زدن موازنه‌های کنونی در منطقه به شکل بنیادین است و نه فعلا اراده‌ای بین‌المللی برای آن وجود دارد. ترامپ همه چیز را از دریچه پول و اقتصاد می‌بیند و صف صاحبان غول‌های اقتصادی و فناوری -امثال ایلان ماسک، جف بزوس، مارک زاکر برگ، لارن سانچز و ساندار پیچای- در مراسم تحلیف او خود و تعلیق 90 روزه همه کمک‌های خارجی حتی به اسرائیل انعکاسی از این واقعیت است.
#صابر_گل_عنبری
@Sgolanbari

⭕️ خیلی خلاصه درباره وفاق

✍🏻 سیدحسین ملک

وفاق شعار محوری یک دولت است. این دولت ادعا می‌کند با به کار بستن این راهبرد، اوضاع بهتر می‌شود.

تعریف وفاق به عنوان شعار محوری و سیاست راهبردی یک دولت: برای چنین تعریفی باید مدلی از سازوکار نظام‌های سیاسی داشت یا استخدام کرد. من «چهارچوب مفهومی نظم دسترسی داگلاس نورث و همکارانش» را کاراترین مدل در این باب می‌دانم و از آن استفاده می‌کنم.

وقتی بین اعضای ائتلاف مسلط درگیری و تنش رخ می‌دهد، و یک عضو ضعیف‌تر، توسعه و... را در گروی تغییر برخی سیاست‌های عضو قدرتمند می‌داند، سه وضعیت متصور است:

بخواهد؛
1⃣ طرف قدرتمند را ازبین ببرد.
2⃣ طرف قدرتمند را با اهرم‌های اجتماعی‌ای مانند تظاهرات، جامعه مدنی، مطبوعات و... مجبور کند.
3⃣ طرف قدرتمند را قانع و همراه کند.

حالت اول پروژه براندازی و تغییر نظام است، حالت دوم محور پروژه‌ توسعه سیاسی در دولت سیدمحمد خاتمی و مجلس ششم و همچنین پروژه توسعه رابطه با غرب در دولت حسن روحانی بوده است.

اما حالت سوم پروژه وفاق دولت مسعود پزشکیان است. چیزی که در قرن گذشته خیلی سابقه‌اش وجود ندارد.
❕ همراه کردن، یعنی طرف قدرتمند عمیقا ببیند و حس و باور کند این مسیر برایش منفعت بیشتری دارد، حتی اگر در گام‌های اول با اکراه پذیرفته باشد، اما چنین منفعتی که به‌تدریج حاصل می‌شود، او را همراه و ذی‌نفع این مسیر گشایش کند.

امیرکبیر و منازعات بعد از مشروطه، نماد حالت دوم، و شیخ بهایی و دوران صفویه نمود حالت سوم می‌توانند باشند.

چگونه می‌توان بطور پایدار وفاق کرد؟

1⃣ در هر دوره و زمانی، در همه موضوعات امکان وفاق وجود ندارد و مسائل کمی هستند که بتوان سر آن‌ها وفاق کرد. باید آن موضوعات، خاصه آن‌ها که افق‌ساز و بنیادی برای توسعه هستند را پیدا کرد.

2⃣ هدفِ ازپیش‌تعیین‌شده‌ای را نباید مشخص کرد، بلکه در فرایند مذاکره و در مناطق اکراه و باتوجه به خطوط قرمز دو طرف می‌توان امید داشت که به نتیجه‌ای رسید.

3⃣ خطوط قرمز مهم و اصلی عضو قدرتمند را کامل در نظر گرفت.

4⃣ منافع (اقتصادی یا سیاسی) این مسیر را ترسیم کرد.

5⃣ عضو قدرتمند را در منافع حاصله، سهیم کرد، یعنی عضو قدرتمند، سود حاصل از همراهی کردن را بیشتر از ایجاد بازی حذفی تخمین بزند.

کدام موضوعات هستند که وفاق روی آن‌ها می‌تواند برای مسیر توسعه بسیار مهم و افق‌ساز باشد؟

1⃣ توافق اعضای ائتلاف مسلط روی محدوده‌ای از ضوابط غیرشخصی برای برخی از فعالیت‌های (خاصه اقتصادی) اعضا.

2⃣ تلاش برای فربگی توانایی کار جمعی با اصلاح بنیادین در نظام آمورش و پرورش (خاصه فرآیند یادگیری تا زیر ده سال)، تا بتوان امیدوار بود هزینه مبادله تا حدی کاهش یابد و امکان تشکیل سازمان‌های دائمی و مولد به تدریج در جامعه فراهم شود.

بنابراین براساس چهارچوب بالا مهمترین کار مصلحان و معاونت راهبردی باید این باشد که موضوعاتی که می‌توان در حال حاضر روی آن‌ها به وفاق رسید و طرف قدرتمند را قانع و همراه کرد و افق‌ساز و بنیادی برای توسعه هستند را پیدا کنند و چگونگی فرآیند اقناع و سهیم کردن طرف قدرتمند در منافع حاصله را طراحی نماید.

آنچه مسعود پزشکیان از حل مسئله براساس شواهد می‌گوید بسیار مهم و اساسی است اما نکته مهم این است که بر سر همه مسائل نمی‌توان براساس شواهد گفت‌وگو کرد، چرا که ارزش‌ها و منافع متعارض گروه‌های مختلف مانع از آن می‌شود. روی موضوعاتی براساس شواهد می‌توان گفت‌و‌گو و حل مسئله کرد که روی آن‌ها وفاق صورت گرفته باشد.

با ادبیات نورثی پروژه وفاق در بلند مدت می‌تواند ما را به بسط «حاکمیت قانون» برساند. یعنی ابتدا فرادستان و بعد همه بتوانند سازمان تشکیل دهند و فعالیت کنند. این هدف برای مسیر توسعه بسیار راه‌گشا، مهم و ضروری است، چرا که از مهم‌ترین شروط برای استقرار نظم دسترسی محدودِ بالغ و ایجاد شرایط آستانه‌ایِ نظم دسترسی باز از مسیر اصلاحی و تدریجی است.

@css_govir

ترور خوب نداریم همانطور که تجاوز خوب نداریم. هر نوع‌شان محکوم است.

#اعلام_موضع