دغدغه ایران

آقای رئیس‌جمهور مواظب بوروکراسی باشید
منتشرشده در روزنامه ایران ۲ دی ۱۴۰۳

محمد فاضلی

چند روزی از مصاحبه تلویزیونی آقای رئیس‌جمهور پزشکیان می‌گذرد و نوشتن درباره آن شاید دیر باشد. اما وقتی از آن فاصله گرفته‌ایم، زمان بهتری برای پرسیدن برخی سؤالات است.

سؤالاتم را اتفاقاً می‌خواهم از نقاط قوت آن گفت‌وگوی تلویزیونی بپرسم و بنابراین ابتدا باید خیلی مختصر نقاط قوت آن ‌را ذکر کنم.

یک- آقای پزشکیان! شما تلاش نکردید ناترازی‌ها را پنهان کنید. این البته عقلانی‌ترین کار است. اما خب ما عادت کرده‌ایم شاهد گفت‌وگوهای مقاماتی باشیم که بسیار سعی می‌کردند تا چیزهایی را پنهان کنند، حتی اگر آشکارتر از روز روشن باشد.

دو- آقای پزشکیان! شما یک واقعیت دیگر هم گفتید که ما به شنیدن آن از زبان مقامات عادت نداریم. گفتید «با اعداد که نمی‌شود دعوا کرد.» باور کنید این برای ما که شاهد بوده‌ایم بسیاری نه فقط با اعداد دعوا کرده‌اند، بلکه اعداد را به نحوی شکنجه کرده‌اند تا از آنها اعتراف بگیرند، خیلی هم غیرعجیب نیست. تصور می‌کنم شما سعی کردید اعداد را شکنجه نکنید تا به موفقیت‌تان اعتراف کنند.

سه- آقای پزشکیان! شما وعده ندادید. وضع اقتصاد، جامعه و سیاست البته چنان آشفته است که عقلا همین کار را می‌کنند و وعده بالاخص از نوع سر خرمن آن نمی‌دهند و شما هم همین کار را کردید.

چهار- آقای پزشکیان! حداقل برداشت من این بود که شما نمی‌گویید «ملت آسوده بخوابید که ما بیداریم.» البته جایگاه و وظایف شما ایجاب می‌کند که نگرانی ایجاد نکنید اما خب نمی‌شود آن‌ همه از ناترازی، نبود پول، مطالبات پرستاران و بازنشستگان، اقدامات ضدامنیتی از ابتدای شروع به کار دولت و غیرقابل اجرا بودن قانون حجاب و عفاف گفت و هیچ نگرانی ایجاد نکرد. از در و دیوار گفت‌وگوی شما می‌بارید که باید نگران بود، خیلی هم باید نگران بود حتی اگر خود شما به صراحت نگویید.

آقای رئیس‌جمهور پزشکیان! همین چهار نکته کفایت می‌کند تا معتقد باشم در آن گفت‌وگو در حد مقدورات خوب بودید. فکر کنید مثلاً از ۴۰ سال پیش هیچ مقام مسئولی تلاش نکرده بود ناترازی‌ها را پنهان کرده و زیر فرش‌های متعدد جارو کند؛ اعداد را شکنجه نکرده بود تا به موفقیت‌های او اعتراف کنند؛ وعده‌های سر خرمن نداده بود و سرکنگبین وعده‌ها صفرای ناترازی‌ها را نفزوده بود و دائم به ملت نگفته بود شما آسوده بخوابید که ما بیداریم و خودش را در هیبت قهرمان توده‌ها جا نزده بود؛ الان وضع بهتر نبود؟

من البته معتقد نیستم که در دنیای سیاست عمومی «ماهی را هر وقت از آب بگیری تازه است.» بلکه درست برعکس گاهی اوقات ماهی صیدشده از دریای سیاست عمومی، آنقدر دیرهنگام صید می‌شود که دیگر بوی گند گرفته و به هیچ دردی نمی‌خورد. اما بالاخره شما سنگ بنای مقام مسئولی را بنا نهاده‌اید که قرار است پنهان‌کار ناترازی، شکنجه‌گر اعداد، دهنده وعده‌های سر خرمن و منادی آسودگی‌های فریبنده توده‌ها نباشد. اینها را به فال نیک می‌گیرم و فقط چند سؤال می‌پرسم. تصور می‌کنم راه و رسم جدید بدون پاسخ دادن به این سؤالات ناقص و بدون اثربخشی کافی باشد.

ادامه 👇👇

https://telegra.ph/%D8%A2%D9%82%D8%A7%DB%8C-%D8%B1%D8%A6%DB%8C%D8%B3%E2%80%8C%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1-%D9%85%D9%88%D8%A7%D8%B8%D8%A8-%D8%A8%D9%88%D8%B1%D9%88%DA%A9%D8%B1%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D8%A8%D8%A7%D8%B4%DB%8C%D8%AF-12-22

ذینفعان و فرسایش تمدنی ایران

محمد فاضلی

صحنه‌های سیاست‌گذاری عمومی ایران امروز را که نگاه می‌کنم، منطق نظری «منسر اولسون» اقتصاددان آمریکایی-نروژی در کتاب «فراز و فرود ملت‌ها» بیشتر به چشمم می‌آید. خلاصه یکی از استدلال‌های مهم اولسون در کتاب این است: گروه‌های ذینفع در هر عرصه‌ای، برای تداوم بخشیدن به منافع خود، مانع تغییر و نوآوری می‌شوند و برای تداوم همان مسیر گذشته فشار وارد می‌کنند. 

استدلال اولسون برای ایران نوشته نشده و کتاب درباره کشورهایی مثل انگلستان، آمریکا و ژاپن است. اما فکر نکنیم گروه‌های ذینفع فقط در ایران این قابلیت را دارند که مانع تغییرات به نفع #خیر_جمعی شوند. نه! در همه کشورها این منطق صادق است. 

کشوری مانند ایران به نیروهای متوازن‌کننده قدرت‌های ذینفع مجهز نیست. اگر گروه‌های ذینفعی هستند که از فیلترینگ، تحریم‌ها، ساختار نظام پرداخت تجارت خارجی ایران و مثلاً تمرکزش در دوبی، یا پرداخت یارانه‌های غیرمشروط و غیرزمان‌مند به گروه‌ها و شرکت‌های خاص بهره می‌برند؛ جامعه، منتقدان و کسانی که به دنبال خیر جمعی از طریق عادلانه کردن ساختار نهادی هستند، به ابزارهای متوازن‌کننده در برابر قدرت این گروه‌های ذینفع دسترسی ندارند. 

نظام سیاست‌گذاری توسط گروه‌های ذینفع گروگان‌گیری شده است. فرقی نمی‌کند گزینش و استخدام اساتید در دانشگاه‌ها و معلمین در مدارس مطرح باشد، یا تقسیم مواهب محیط‌زیستی از انرژی و آب گرفته تا زمین؛ مجوزدهی برگزاری کنسرت و نمایش در شبکه خانگی باشد یا واردات نهاده دامی یا قاچاق سوخت؛ در همه این‌ها گروه‌های ذینفعی هستند که اجازه نمی‌دهند طرح مسأله، تعریف و تجزیه ابعاد آن، شناسایی راه‌حل‌های منجر به خیر جمعی، و اجرای راه‌حل‌ها صورت بگیرد. 

این واقعیت که هیچ مسأله مهمی در دستور کار قرار نمی‌گیرد یا وقتی بررسی آن در دستور کار است، چنان با تأخیر و اغلب منجر به تصمیمات تکراری و بی‌حاصل انجام می‌شود که جامعه را ناامید می‌کند، محصول افزایش یافتن چگالی گروه‌های ذینفع در هر عرصه سیاستی است. 

مسیر طی‌شده در گذشته و توزیع رانت‌هایی که بنا به نقصان و ناکارآمدی، یا به عمد برای تضمین وفاداری گروه‌های خاص صورت گرفته، چنان شبکه‌ای از ذینفعان در همه عرصه‌ها خلق کرده که هر گونه تغییری با مقاومت‌های جدی مواجه می‌شود. 

من یک دهه قبل نوشتم که ایران در مسیر #فرسایش_تمدنی قرار گرفته است. تعطیلی‌ها و خاموشی‌های برق این روزها تا اعداد مربوط به میزان تشکیل سرمایه ثابت، تا روند مهاجرت جوانان و میان‌سالان، همه نشانه‌های این فرسایش هستند. مشکل این است که اگر تغییر ندادن سیاست‌ها برای ایران فرسایش تمدنی به بار آورده و خواهد آورد؛ اما برای گروه‌های ذینفع سود دارد. 

خارج شدن از چنین وضعیت‌هایی بدون تحلیل دقیق ذینفعان مقاومت در برابر هر تغییر و نوآوری سیاستی، غیرممکن است. اول باید شناخت و دانست که ذینفعان هر عرصه از مقاومت در برابر تغییر چه کسانی هستند، چه منافعی دارند، و چگونه می‌توان اکثریت قاطع جامعه خواهان #خیر_جمعی و گروه‌های رقیب این ذینفعان را به کمک طلبید و موازنه‌ای برای تغییر شرایط به نفع خلق ساختار بهتر ایجاد کرد. 

هر گونه تلاش برای تغییر وضعیت موجود، به ناگزیر شامل اقدامات زیر است:

یک. تحلیل دقیق ذینفعان مشروع و غیرمشروع

دو. اجتماعی کردن تحلیل ذینفعان و یارگیری از جامعه و سایر گروه‌ها برای مقابله با فشارهای ذینفعان نامشروع.

سه. نشان دادن نفع حل مسأله (علی‌رغم تضعیف کردن منافع گروه‌های ذینفع) برای عموم مردم و خیر جمعی

چهار. طراحی و اجرای درست و دقیق سیاست‌هایی که قادرند خیر جمعی مشهود برای اکثریت را خلق کنند. 
 
اگر این تحلیل درست باشد، مسائل را نمی‌توان در پستو حل کرد. فرایند حل مسأله، مستلزم سطح بالایی از اجتماعی شدن مسأله‌ها برای تشکیل «ائتلاف‌های حل مسأله» به منظور غلبه بر مقاومت‌های گروه‌های ذینفع است. 

بدون خارج کردن مسأله‌ها از پستوها، تحلیل ذینفعان، و تشکیل ائتلاف‌های اجتماعی معطوف به حل مسأله‌های سیاستی، مسأله‌ها و حل‌نشدن آن‌ها به فرسودن ایران ادامه می‌دهند.

#فرسایش_تمدنی ایران را جدی بگیرید/بگیریم. ایران خانه ماست و در خانه‌ای که در معرض فرسودن است نمی‌توان با اطمینان زندگی کرد. 

@fazeli_mohammad