مكتوب

دیر هنگام شب به ضاحیه سر زدیم. ضاحیه در حقیقت مهمترین منطقه و مرکز شیعیان در بیروت است. بعداً بشار اللقیس برایم گفت این تدبیر امام موسی صدر بود که شیعیان اگر بخواهند در لبنان موقعیت مناسب پیدا کنند و از حالت و وضعیت حاشیه نشینی نجات یابند و نقشی متناسب با جمعیت و پیشینه خود در لبنان داشته باشند؛ می بایست در بیروت حضور پررنگتری پیدا کنند. حافظ اسد هم موافق بود و از این ایده حمایت کرد. به همین خاطر شرایط و مقتضیاتی فراهم شد تا جوانان لبنانی از جنوب برای تحصیل و اموزش حرفه به بیروت می آمدند و در بیروت مستقر می شدند. گفته می شد که ضاحیه یک میلیون جمعیت دارد. بیش از نود در صد این جمعیت شیعه هستند. البته در قیاس با مناطق مسیحی نشین بیروت و یا حتی مناطق سنی نشین یک نگاه شتابزده نشان می دهد که شیعیان نسبت به مسیحیان و اهل سنت نما و سیمای خانه ها و محله هاشان فقیرانه است. انگار در بیروت سه شهرداری متمایز وجود دارد! آب و رنگ خیابان ها و میدان ها و چراغ ها و خط کشی خیابان ها و کیفیت اسفالت متفاوت است. در این سال هایی که گذشت یعنی در پنجاه ساله اخیر تمرکز فشار بر ضاحیه بوده است. در جنگ داخلی لبنان و نیز بمباران های اسرائیل گویی هدف اصلی ضاحیه بوده است. در این روز ها و شب ها هم همیشه ضاحیه بمباران می شود. مانند بمباران محله ای که سید حسن نصرالله زندگی می کرد. با هشتاد بمب سنگر شکن یک تنی. محله تاریک است. توده های خاک قرمز در کنار غیبت ساختمان ها که در بمباران فرو ریخته اند. بار پنجم است که به ضاحیه می آیم. غیر از دیداری که در سال ۱۳۷۰ با شورای مرکزی حزب الله به رهبری شهید سید عباس موسوی در سفارت ایران داشتم. آن وقت معاون رئیس جمهور و رئیس کمیته حمایت از فلسطین بودم. دو بار دیگر به شکل اختصاصی به عنوان وزیر فرهنگ و ارشاد و نیز مدیر مرکز گفتگوی تمدن ها با سید حسن نصرالله ملاقات داشتم. در مرکز تحقیقات حزب الله برایم سخنرانی و جلسه پرسش و پاسخ ترتیب داده بودند. از مرکز برای سید حسن نصرالله تعریف کردم. گفتم ما در ایران هم چنین مرکزی با این دقت که مواضع شخصیت های سیاسی و فرهنگی لبنانی و منطقه و جهان را به شکل روزآمد پیگیری و آرشیو کند نداریم. پرونده خودم را نشانم دادند! تمامی مواضعم به زبان های مختلف آرشیو شده بود. مسئول آرشیو با طنز ملایمی گفت: «سید تو که همه نشریات را پر کرده ای!» گفتم من پر نکردم، شما پر کردید! طنز مشهور پیکاسو را برایش گفتم. افسر نازی هنگامی که تابلو گورنیکای پیکاسو در باره ویرانی های جنگ را دیده بود؛ پرسیده بود : این کار شماست؟ پیکاسو گفته بود: « کار شماست!» سید حسن نصرالله گفت. دوستان ما در مرکز تحقیقات به همان توانایی مجاهدان اسلحه در دست در جبهه مقاومتند. هر دو گروه شایسته اند. البته ما در مرکز تحقیقات افرادی را داریم که جزو رزمندگان نخبه ما هستند. در دستی کتاب و در دستی تفنگ.
اکنون توده خاک سرخ در برابر من است. خاک سیاه یا چرنوزیوم حاصل خیزترین خاک برای کشاورزی است. مثل خاک گندمزارها در اکراین و در کناره های رودخانه افسانه ای دنِ آرام. خاک سرخ گویی مست شهادت است! مگر نه اینکه ما از خاکیم و به خاک باز می گردیم. گویی شهادت اکسیری یا کیمیایی است که خاک را به رنگ حود در می آورد. شهید از جنس خاک نمی شود.
کیمیا داری که تبدیلش کنی
گر چه جوی خون بود شیرش کنی!
کیمیای شهادت خاک را به رنگ خون در آورده است. آن هم شهیدی مانند سید حسن نصرالله که سید شهیدان لبنان و جبهه مقاومت است. بیت اوحدی را زیر لب زمزمه می کنم. برای شهیدان امام علی و امام حسین علیهم السلام سروده است:
قلبِ سیاهِ سیمِ تنم زرِّ ناب شد
زین خاکِ سرخ فام، که همرنگ کهرباست
کیمیای شهادت این خاک قلب سیاه را طلا می کند! چگونه!؟ با تغییر دیدگاه نسبت به زندگی و مرگ. انسان چگونه زندگی می کند؟ به روایت شمس با خودش و برای خودش زندگی میکند؟ تَعَیَّشَ بِنَفْسِه؟ یا با خدا زندگی می کند و برای خدا دم می زند و جهاد می کند. « تَعَیَّشَ بِرَبِّه» زندگی با خود تمام می شود.
پایان سخن شنو که ما را چه رسد
از خاک درآمدیم و بر باد شدیم
نه پایان سخن این نیست. مرگ آغاز ماجراست. پیام مرگ سرخ متفاوت از مرگ سیاه یا خودکشی است. از مرگ سرخ زندگی می روید. شادی و سرور و بقا می تراود. چنان که خداوند فرمود: «‌شهیدان زنده اند و شادمان از آنچه خداوند بهره آنان کرده است.» خاک سرخ حرف می زند. صائب دیده است!
چو لاله سر زند از خاک سرخ رو صائب
به آب تیغ، شهیدی که شُست از جان دست
شهید در پی داشتن نیست. در اندیشه بودن است. در اندیشه آزادی است و نه رهایی.
من در اندیشه انم که روان بر تو فشانم!
نه در اندیشه که خود را ز کمندت برهانم

بیروت ، جهانی دیگر
(۱۵)
ضاحیه، مشهد سید حسن نصرالله
سید عطاء الله مهاجرانی
در مسجدی در نزدیکی خانه محمد آقا، جمعیتی از خانواده هایی که از بمباران چنوب به شمال پناه آورده بودند. دیده می شد. در دو طرف صحن حیاط مسجد دو میز بود. جوانانی مشخصات افراد را می نوشتند تا برایشان سرپناه و ماوایی پیدا کنند. برخی حانواده های ساکنان منطقه گفته بودند می توانند در خانه خود افرادی را بپذیرند. گشتی در صحن مسجد زدیم. برای نماز قرار شد به مسجد امام موسی صدر برویم. مسجد در منطقه دیگری بود. در واقع از کوچه های پر شیب و نشیبی پایین و بالا رفتیم تا به مسجد رسیدیم. به امام موسی صدر گفته بودند که در این منطقه حدود سه تا چهار هزار نفر از شیعیان زندگی می کنند؛ اما مرکزی و مسجدی برای تجمع ندارند. امام مسجد در سخنرانی کوتاه و بلیغ خود در باره جهاد و مقاومت صحبت کرد. پس از نماز دعایی که در سال های شکل گیری انقلاب در ایران در نماز های جماعت و جمعه خوانده می شد. دعای پیروزی و امید به پیروزی با افزوده معنی داری خوانده شد. خوشبختانه معدل سنی نمازگزاران کمتر از چهل سال بود!
لا إله إلا الله وَحْدَهُ وَحْدَهُ وَحْدَهْ ، أَنْجَزَ وَعْدَه و نَصَرَ عَبْدَه ، و هَزَمَ الأحْزابَ وَحْدَه و هَزَمَ اسرائیلَ وَحْدَه! فَلَهُ اَلْمُلْكُ وَ لَهُ اَلْحَمْدُ يُحْيِي وَ يُمِيتُ وَ هُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ
این دعا را به روایت مفضل بن عمر از امام صادق علیه السلام پس از فتح مکه وقتی پیامبر صلوات الله علیه وارد صحن مسجد الحرام شد. در کنار حجر الاسود دست هایش را به آسمان بالا برد و این دعا را خوانده بود. بخشِ «هَزَمَ اسرائیلَ وَحْدَه!» را امام جماعت به مقتضای موقعیت افزوده بود. جمعیت نماز گزار با شور و شوق و صدای رساتر و فریاد بلند تری این بخش را خواندند. ما هم حسّ سال های انقلاب برایمان تداعی شده بود. و حسّ همراهی با مردمی که در برابر ارتش اسرائیل و بمباران ها و حمایت آمریکا و اروپا و کشورهای عبری-عربی مقاوم و سربلند ایستاده اند. به تابلو مسجد نگاه کردم نام دکتر ماهر حسین که اکنون معاون دوم رئیس مجلس اعلای شیعیان لبنان هستند نقش شده بود. ماهر حسین در حقیقت همان رؤیای امام موسی صدر را دنبال می کند. تاسیس مراکز خیریه و سامان دهی امور شیعیان اهتمام اوست. پدرش شیخ خلیل حسین در سال ۱۹۶۱ جمعیت خیریه ای در همین منطقه قری الخمس تاسیس کرده است. دکتر ماهر حسین جراحی حاذق و مشهور و مورد اعتماد مردم است. بعد از نماز مهدی، پیرمردی را به من معرفی کرد. خوشرو و در اواخر سال های دهه هشتاد عمر. گفت در لبنان از نزدیکان شهید مصطفی چمران بوده است. در سال های ابتدای جنگ هم به ایران آمده و در «ستاد جنگ های نامنظم» با شهید چمران همکاری می کرده است. یعنی رزمنده ای در کنار شهید چمران. در چشمانم نگاه کرد. با اندوهی عمیق که در چشمانش برق می زد. پرسید: شما چمران را دیده بودید!؟ گفتم بله، خیلی زیاد در مجلس اول همکار بودیم. منهم عضو کمیسیون دفاع بودم. او صاحب « نفس مطمئنّه » بود. او به این کیمیا دست یافته بود. مثل دریا آرام بود و مثل دریا توفان ها را در سینه خود داشت. پیرمرد مرا در آغوش گرفت. انگار این آغوش دوم با حس آشنایی با چمران متفاوت از آغوش معارفه اول دیدار بود. به پیرمرد گفتم برخی اشخاص حتی یادشان حال و هوای معنوی دارد و بهجت افزاست. یاد آن ها انسان را روشن می کند. در ذهنم این شعر سیمین بهبهانی درخشید: « یاد بعضی نفرات روشنم می دارد!»
دیر وقت شب به بیروت بازگشتیم. به دلیل اینکه مسیر طرابلس به بیروت به گونه ای است که نسبتاً از ارتفاع به پایین حرکت می کنیم. مناظر و چشم اندازها وسیعتر است. نمی دانم چرا قطعه فلوت سحر امیز موزارت با دیدن مسیر در ذهنم تداعی می شد…

به خوبی و روشنی بهشت پاکی و سرمستی حافظ در دیر مغان و در پرتو خرد ناب پیر مغان در برابر جهنم زهد خشم عبوس زاهد ریایی تصویر شده است. در همین جهان می توان در بهشت زندگی کرد. این بهشت نشانی از همان بهشت موعود است. به نظرم حافظ به دلیل اینکه به دولت قرآن متبرک و متنعم بوده است و سحرگاهان به درس قرآن می رفته است؛ با تفاسیر اشاری سلمی و قشیری و بقلی و بیضاوی و البته شرح کشاف و مفاتیح الغیب امام فخر رازی و روض الجنان ابوالفتوح رازی آشنا بوده است. تفسیر بقلی از این آیه گویی الهام بخش حافظ بوده است. بقلی نوشته است: «اهل سالوس و طراران مدعی اند که آنان احکام دنیا را می دانند ، در حالی که آنان از شناخت آخرت در حجابند و نمی دانند که خداوند چگونه افق دل های اولیاء خویش را می گشاید و دل های آنان را سرشار از شور و شوق می کند. شوقی که تدبیر امور دنیا و ما فیها را از چشم آنان می اندازد: « وهم محجوبون عن معاملات الله غافلون عما فتح الله على قلوب اوليائه الذين غلب عليهم شوق الله واذهلهم حب الله عن تدابير عيش الدنيا ونظام امورها» چنان که از تفسیر بقلی آشکار است؛ او آخرت را همان شوق نسبت به خداوند تفسیر کرده است. در تفسیر لطیف بیان السعادة گنابادی نکته نابی را با تآمل و یا به قول حاج مولی هادی سبزواری با « تعّمل » ریز بینی موشکافانه، در باره واژه غفلت مطرح کرده است. به این نکته توجه داشته است که چرا در آیه از واژه «جهل» استفاده نشده و «غفلت» آمده است. تا جایی که تفاسیر را دیده ام؛‌مفسران دیگر به این تمایز لطیف و اندیشه برانگیز توجهی نکرده اند. غفلت وقتی است که ما از چیزی یا موضوغی با خبریم. اما به دانش خود توجه نداریم و یا از یاد برده ایم. یعنی آخرت را می شناسیم! در حقیقت فطرت توحیدی ما که قوام هویت ماست، زمینه و امکان شناخت را برای ما فراهم کرده است. ما این دانش الهی را از یاد برده ایم. پیامبران به تعبیر امام علی علیه السلام یاد آورنده این نعمت فراموش شده هستند. « لِیُذِّکرُوهُم مَنْسیِّ نِعمته» (۲)
در بیان آمیختگی دنیا و اخرت و ظاهر و باطن یا غیب و شهادت در اصول کافی روایتی در باره گفتگوی رسول اکرم صلوات الله علیه با خارثة بن مالک مطرح شده است. روایت از وثاقت برخوردار است. نکته قابل توجه این است که کلینی این روایت را در ذیل عنوان« حقیقة الایمان و الیقین» قرار داده است.
روایت درباره دیدار رسول اکرم صلی الله علیه وآله و حارثه به نعمان انصاری است. حارثة بن نعمان از جمله اصحاب صفّه بوده است. انسان هایی که تمام زندگی خود را وقف عبادت و جهاد کرده بودند. بیشتر ایام و لیالی را بر همان صفه در مسجد النبی (ص ) به سر می بردند. پارسا و عارف بودند.
روایت کافی:
محمد بن یحیی عن ... عن اسحاق بن عمار قال: سمعت ابا عبدالله یقول: ان رسول الله صلی الله علیه وآله صلی بالناس الصبح، فنظر الی شابّ فی المسجد و هو یَخْفِقُ و یَهْوی بِرآسه، مُصْفَرّاً لونه قد نَحِفَ جِسْمُهُ و غارَت عیناه فی راسه، فقال له رسول الله صلی الله علیه وآله: کیف اَصْبَحْتَ یا فلان؟ قال: اصبحت یا رسول الله مُوقِناً، فَعَجِبَ رسول الله صلی الله علیه وآله من قوله وقال: ان لکل یقین حقیقة فما حقیقة یقینک؟ فقال: ان یقینی یا رسول الله هو الذی احزننی واسهر لیلی واظما هواجری فعزفت نفسی عن الدنیا وما فیها حتی کانی انظر الی عرش ربی وقد نصب للحساب وحشر الخلائق لذلک وانا فیهم وکانّی انظر الی اهل الجنة، یتنعمون فی الجنة ویتعارفون و علی الارائک متکئون وکانی انظر الی اهل النار وهم فیها معذبون مصطرخون وکانی الآن اسمع زفیر النار یدور فی مسامعی، فقال رسول الله صلی الله علیه وآله لاصحابه: هذا عبد نور الله قلبه بالایمان، ثم قال له: الزم ما انت علیه، فقال الشاب: ادع الله لی یا رسول الله ان ارزق الشهادة معک، فدعا له رسول الله صلی الله علیه وآله فلم یلبث ان خرج فی بعض غزوات النبی صلی الله علیه وآله فاستشهد بعد تسعة نفر وکان هو العاشر. (۳)

يَعْلَمُونَ ظَاهِرًا مِّنَ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَهُمْ عَنِ الْآخِرَةِ هُمْ غَافِلُونَ
«از زندگی دنیا، ظاهری را می‌شناسند، و حال آنکه از آخرت غافلند.»
تصور معمول این بوده و هست که آخرت چنانکه در ترجمه همین آیه به روایت ترجمه آیت الله مکارم شیرازی « در آخر کار» تحقق می یابد. اگر نگاهی دیگر به ایه پیدا کنیم. یعنی از ظاهر ایه عبور کنیم. آیه سرشار از نکته است. چنان که ایجاز شیوه ممتاز قرآن مجید است و حذف در منتهای بلاغت یکی از درخشانترین ویژگی های قرآنی است. در آیه از ظاهر حیات دنیا سخن می گوید. در برابر « ظاهر حیات دنیا» ، «باطن حیات آخرت» قرار دارد. دو واژه باطن و حیات در بخش دوم آیه نیامده است. اما سیاق آیه و مفهوم آن این واژگان را در ذهن ما پدید می آورد. به نظرم می توان این ایه را به دلیل ژرفا و گستره ای که دارد؛ به دلیل نقشی با اهمیت که در شناخت معاد و نیز زندگی این جهانی ایفا می کند. به دلیل تاثیر نمایانی که در زندگی معنوی ما به عنوان مسلمان و تابع خط مشی ابراهیمی و محمدی صلوات الله علیهم دارد، از غَُرر آیات قرآن مجید به شمار آورد. (بعدا انشاء الله تعالی در مقدمه مستقلی به غرر آیات اشاره خواهم کرد.)
در تفسیر «المحرر الوجیز فی تفسیر کتاب العزیز» نوشته ابن عطیه ( وفات: ۵۴۶ قمری) به دو رویکرد عقل ظاهری و شمارشگر و عقل باطنی و کلی نگر در تفسیر آیه اشاره شده است. ما ظاهر امور را با عقل ظاهر بین در می یابیم.. اما باطن با دلالت عقل دریافت می شود. گویی تفاوتی مانند تفاوت بصر و بصیرت، یا دیدن و نگریستن می توان
در این تمایز مشاهده کرد. شاید هم تفاوتی همانند تفاوت تصور و تصدیق. ابن عطیه از تعبیر « یعلم باوائل العقول» برای شناخت ظاهر استفاده کرده است. در تفسیر البحر المحیط ابوحیان ( وفات:۷۵۴ قمری) از تعبیر « یعلم باوائل الرؤیة» استفاده شده است. می توان گفت این تعبیر برای بیان تمایز شناخت ظاهری و عقلانی رسا تراست. (۱) قشیری در لطائف الاشارات از امام علی علیه السلام روایت کرده است که « اهل دنیا مشغول دنیایند و یا از خداوند غافل ومشغول علم آخرتند!» همان تعبیری که در باره علم در حدیث آمده است که علم حجاب اکبر است. با صفت اکبر از این جهت علم وصف شده است چون همه گمان می کنند که علم روشنایی است. اما این روشنایی اگر تبدیل به زندگی و نظرگاه و حکمت عملی نشود!؟ تاریکی است.گویی شناخت آخرت در این جهان فقط شناخت نظری نیست. بایست اخرت را حسّ کرد در فضای اخرت دم زد. همان نگاه ملکوتی که از مُلک و ظاهر دنیا فرا تر می رود. همان که مولوی سرود:
دیده ای خواهم سبب سوراخ کن
تا حُجُب را بر کند از بیخ و بن
تا مُسبّب بیند اندر لا مکان
هرزه داند جهد و اکساب و دکان
باطن و آخرت و غیب در پس ظاهر و دنیا و شهادت قرار دارد. نه اینکه در زمانی دیگر و مکانی دیگر است. این دو نگاه را حافظ در بیتی اعجاز گونه در برابر هم قرار داده است:
من که امروزم بهشت نقد حاصل می شود
وعده فردای زاهد را چرا باور کنم؟

میناگری های قرآنی
(۳۶)
مقدمه دوازدهم:

ملکوت قرآن مجید
(۳)

دوم: ظاهر و باطن، دنیا و آخرت

آیا جستجو و مهمتر از آن دسترسی و یافتن نگاه یا دیدگاه ملکوتی در این جهان ممکن است!؟ بله گویا ممکن است! زیرا این جهان و آن جهان در دو جغرافیای متفاوت و در دو زمان مختلف نیستد. برداشت ابتدایی این است که آخرت در زمانی دیگر و مکانی دیگر اتفاق می افتد. گویی آخرت در سرانجام زنجیره طولی زمان و پس از دنیا قرار می گیرد. بهشت و جهنم و قیامت نیز در مکانی دیگرند. چنین است!؟
برخی نشانه ها و قرینه ها از آمیختگی دنیا و آخرت حکایت می کند. این نکته اگر به دقت فهمیده شود، نظرگاه و‌نگاه ما را دگرگون می کند. وقتی نگاهمان دگرگون شد، زندگی نیز دگرگون می شود. مهمترین دلیلی که بر آمیختگی و نسبت دنیا و اخرت دلالت می کند،‌ آیه هفتم سوره الروم است:

پس از علنی شدن رفتار و اظهارات ویتکاف با نتانیاهو، یک عضو کنست تاکید کرد که «مشخص شد که هدف تهدید دونالد ترامپ درباره باز کردن درهای جهنم خود ما بودیم و نه دشمنان ما.» یک کارشناس اسرائیلی هم گفت: «ما اولین کسانی هستیم که برای انتخاب ترامپ هزینه می پردازیم. [توافق] بر ما تحمیل شده است...ما فکر کردیم که کنترل شمال غزه را به دست می گیریم... »
جنگ غزه عبرت های بسیاری برای جهان داشت. از جمله:
اول. سیاستمداران و دولت هایی که به اسرائیل اجازه نسل کشی علیه مردم غزه را دادند و به جای توقف قتل عام و تجاوز و تحمیل گرسنگی بر غیرنظامیان در آن سهیم شدند، میراث اسفناکی از خود برجای گذاشتند. شک نیست که در این شرمساری بسیاری از کشورهای غربی، عربی و اسلامی مشترکند. در راس همه این کشورها آمریکا و رئیس جمهور و وزیر خارجه اش قرار دارد. میراث سیاست خارجی دولت بایدن یکی از بدترین میراثهای روسای جمهور آمریکا است. مواضع آمریکا در جنگ غزه ضربه جدی به وجهه آمریکا در افکار عمومی زد.
دوم.این جنگ نشان داد که نه از طریق جنگ، نه از طریق محاصره و فشار و تدابیر امنیتی و نه از طریق عادی سازی روابط اعراب با اسرائیل، نمی توان مسئله فلسطین و آرمان فلسطینیان برای آزادی سرزمین شان را نادیده گرفت. یاسر عرفات، رئیس سابق تشکیلات خودگردان فلسطین، گفته بود که بدون دستیابی فلسطینیها به حقوق ملیشان، هیچ امنیت یا صلحی وجود نخواهد داشت. این موضوع همچنان باقی است. به همین دلیل، حل عادلانه مسئله فلسطین و تشکیل کشور فلسطینی یک ضرورت و خواست بین المللی است.
سوم.در کنار نبرد با حماس، اسرائیل ۱۵ ماه برای نابودی، آواره کردن و کوچاندن مردم فلسطین از غزه جنگید. اما در این هدف شکست خورد. این یک شکست نظامی، سیاسی، ایدئولوژیک، استراتژیک و اخلاقی از سوی اسرائیل است. پروژه راستگرایان افراطی مذهبی نتوانست غزه را به «سرزمینی بدون مردم» جهت اشغال و شهرکسازی و ورود صهیونیست های شهرک نشین تبدیل کند. شکست طرح اسرائیل برای بیرون راندن فلسطینیها از غزه، علیرغم هزینههای هنگفت، به این معناست که اسرائیل دیگر نمیتواند از رویارویی با واقعیت فلسطین اجتناب کند.
چهارم. اسرائیل نه فقط در جنگ غزه چیزی به دست نیاورد، بلکه تلاش ۷۶ ساله اش برای مظلوم نمایی بر باد رفت و آنچه در این ۱۵ ماه کشتار و ویرانی غزه از دست داد، قابل توجه است. این کشور دهه ها تلاش مستمر سیاسی، رسانه ای، اقتصادی، نظامی و دیپلماتیک برای ترسیم وجهه خود به عنوان تنها لیبرال دمکراسی منطقه در منظر افکار عمومی جهانی کرده بود. جهان، از این پس اسرائیل را از زاوبه جنگ غزه می بینند. این یک خسران استراتژیک و بی اعتباری بزرگ برای کشوری است که تا قبل از ۷ اکتبر ۲۰۲۳ فکر می کرد که پرونده مسئله فلسطین را برای همیشه بسته است.
پنجم. جنگ غزه جلوه ای از عزم و اراده یک ملت برای حفظ سرزمین خود در مقابل نیروی اشغالگر و حامیان منطقه ای و بین المللی اش بود. غزه به اسرائیل نشان داد که تا زمانی که اسرائیل حقوق فلسطینی ها را نقض کند، آرام نخواهد گرفت. غزه به جهان نشان داد که می تواند در برابر یک جنگ تمام عیار مقاومت کند و از زمینی که در آن ریشه دارد، جدا نشود. به رغم همه جنایت ها و ویرانی های وارده، نه کشتار، نه گرسنگی و تشنگی اجباری، نه نابودی همه اماکن، نه خشونت و تجاوز اشغالگران و حامیانش، نتوانست اراده آنها را برای ادامه مبارزه علیه اشغال و ماندن در سرزمین خود در هم بشکند. پیش از این، در هیچ جنگی هرگز نظامیان و غیرنظامیان فلسطینی این سطح از مقاومت و همراهی با رهبران خود نشان نداده بودند. به گفته منیر شفیق، نویسنده و متفکر فلسطینی، در جریان این توافق، پیروزی مقاومت و محور مقاومت باید با صدای بلند اعلام شود.
ششم.پیشنویس توافق آتشبس به وضوح بیان میکند که اسرائیل تا پایان این روند از کریدور فیلادلفی و کریدور نتزاریم عقبنشینی خواهد کرد، شروطی که نتانیاهو قبلاً رد کرده بود. پیش نویس توافق همچنین به وضوح اشاره می کند که فلسطینی ها می توانند به خانه های خود در شمال غزه بازگردند. توافق مبین آن است که طرح ژنرال ها و تلاش برای پاکسازی شمال غزه از وجود ساکنانش شکست خورده است. با عقب نشینی از غزه، شهرک نشینان راست افراطی احساس می کنند که فرصت ایجاد اسرائیل بزرگ از دست رفته است. این بزرگترین شکست اسرائیل در تاریخ ۷۶ ساله خود است.

بالاخره بعد از ماهها گفتگوی بی حاصل، در ۴۶۷ مین روز جنگ غزه توافق آتش بس بین اسرائیل و حماس اعلام و در ۴۶۹ مین روز امضا شد. مرحله اول این توافق سه مرحله ای از یکشنبه ۱۹ ژانویه (۳۰ دی) اجرا می شود.
طی مرحله اول این توافق که ۶ هفته خواهد بود، نیروهای اسرائیلی تدریجا از غزه خارج میشوند. این مرحله شامل آزادی ۳۳ اسیر(از جمله زنان، کودکان و مردان بالای ۵۰ سال، و دو اسیر آمریکایی) در مقابل ۱۷۰۰ زندانی فلسطینی که ۲۵۰-۳۰۰ نفرشان حبس ابد دارند. مذاکرات برای اجرای مرحله دوم این توافق از روز شانزدهم مرحله اول آغاز می شود. مرحله دوم، شامل آزادی تمامی اسرای باقیمانده اسرائیلی، آتشبس دائمی و خروج کامل نیروهای اسرائیلی از غزه در ازای آزادی بیش از هزار اسیر فلسطینی است. مرحله سوم بازگرداندن تمامی اجساد باقی مانده وشروع بازسازی غزه تحت نظارت مصر، قطر و سازمان ملل خواهد بود.
از نخستین روزهای شروع جنگ تا پیش از قبول آتش بس، نخست وزیر و سایر مقامات رژیم صهیونیستی بارها از ادامه جنگ تا پیروزی کامل اسرائیل، نابودی نظامی و سیاسی حماس، آزادی اسرای اسرائیلی و تضمین بازگشت امن شهرک نشینان به خانه های خود گفته بودند و ۱۵ماه برای تحقق این اهداف از هیچ جنایتی کوتاهی نکردند. به رغم قتل عام گسترده غیرنظامیان در غزه، تحمیل گرسنگی، قطع کلیه مایحتاج زندگی مردم، نابودی خانه ها و همه زیرساخت های حیاتی غزه هیچ یک از اهداف فوق محقق نشد. و تحقق آتش بس موکول به موافقت اسرائیل (که خواهان نابودی حماس بود) با آتش بس با «حماس» و پاسخ «حماس» به متن پیشنهادی آتش بس شد. در این مدت اسراییل نه فقط حماس، بلکه مقاومت را نتوانست از بین ببرد، یا مجبور به تسلیم و عقب نشینی کند. موفق به آزادی اسرای خود نشد. می خواست غزه را اشغال و شهرک سازی کند، ولی بالاخره ناگزیر از خروج از غزه است...
پیش نویس منتشره توافق آتش بس تقریباً به تمام خواستههای حماس پاسخ داده است. متن توافق با عنوان ضمیمه I مکمل پیشنهاد اسرائیل برای توافق با حماس است که در ۲۷ می۲۰۲۴ ارائه و توسط جو بایدن رئیس جمهور ایالات متحده در ۳۱ می ۲۰۲۴ به طور علنی اعلام شد. متن توافق شامل مفاد مربوط به عقب نشینی نیروهای اسرائیلی، مبادله اسرای اسرائیلی با زندانیان فلسطینی، راهرو فیلادلفی، گذرگاه مرزی رفح، راهروی نتزاریم، بازگشت غیرنظامیان آواره داخلی به خانه های خود در شمال و خروج فلسطینیان بیمار و مجروح به مصر از طریق گذرگاه رفح در جنوب غزه، و ارسال کمک های بشردوستانه است. بر أساس پیش نویس منتشره، هدف طرفهای آتش بس و میانجیها دستیابی به اجماع نهایی برای اجرای توافقنامه ۲۷ می ۲۰۲۴ در مورد مبادله اسرای اسرائیلی و زندانیان فلسطینی و بازگشت به آرامش پایدار است که به آتشبس دائمی بین طرفها منجر شود.
در حالی که حماس از ابتدا پیشنهاد مبادله اسرا با زندانیان فلسطینی را مطرح و با طرح های آتش بس موافقت نموده بود، نتانیاهو با طرح شروط جدید مانع اصلی آتشبس غزه بود. او همه مذاکرات قبلی را با ارائه شروط جدید به بن بست رساند و با پافشاری بر ادامه جنگ تا نابودی حماس مسئول تاخیر در رسیدن به توافق بود. طی این مدت، مقامات آمریکایی اعم از بایدن، رئیس جمهور و بلینکن، وزیر خارجه و نماینده آمریکا در شورای امنیت همواره حماس را مقصر معرفی کردند.
نتانیاهو در دوران ریاست جمهوری بایدن به هیچ وجه زیر بار قبول آتش بس نرفت. ضمن اینکه دولت آمریکا نیز تمایلی به برقراری آتش بس نداشت. که اگر داشت مانند ترامپ وارد عمل می شد. آمریکا در ماه های نخست کلیه قعطنامه های آتش بس در شورای امنیت را وتو کرد. دولت بایدن با ارسال میلیاردها دلار کمک های تسلیحاتی و مالی به اسرائیل و مشارکت مستقیم نظامی و پشتیبانی اطلاعاتی هم شریک در جنگ بود و هم خواهان تمام کردن موضوع مقاومت و حماس در غزه.
دونالد ترامپ، رئیس جمهور منتخب آمریکا گفته این توافق بدون «پیروزی بزرگ» او در نوامبر گذشته (پیروزی در انتخابات ریاستجمهوری) رخ نمیداد. او تأکید کرده که این توافق، آغازگر ساختن صلح بیشتر در منطقه و تقویت «موافقتنامههای ابراهیم» است. با آنکه ترامپ هرگز حمایت مطلق خود را از رژیم صهیونیستی پنهان نکرده و اقدامات متعددی در دوره اول ریاست خود در جهت منافع اسرائیل داشته، با این حال شکی نیست که نتانیاهو تحت فشار شدید ترامپ با آتش بس موافقت کرد و نمی توان نقش ترامپ را در قبول آتش بس از سوی اسرائیل نادیده گرفت. هر چند گفته می شود هم حماس و هم نتانیاهو تحت فشار ترامپ قرار گرفتند، ولی مواضع مثبت و موافقت حماس نسبت به پیشنهادات آتش بس از همان ابتدا روشن می کند که مانع اصلی آتش بس کدام طرف بود. روز شنبه ۱۱ ژانویه،استیو ویتکاف، فرستاده ترامپ به نتانیاهو گفته بود که «دونالد ترامپ تنها یک توافق میخواهد در غیر این صورت عواقب سنگینی در انتظار شما خواهد بود.»

آتش بس غزه

جمیله کدیور

درنگ

سرود مردی که خود را کشته است.
سید عطاء الله مهاجرانی

نه آبش دادم
نه دعائی خواندم،
خنجر به گلویش نهادم
و در احتضاری طولانی
او را کشتم.
( احمد شاملو)

هنگامی که آشنایی یا دوستی می میرد یا شهید می شود و یا مانند ابراهیم نبوی( همان داور دوران جوانی و دانشجویی !) خودش را می کشد. موضوع مرگ و زندگی و نسبت میان این دو مطرح می شود یا خود نمایی می کند. سیل و یا حتی توفانی از هزاران خاطره مشترک همانند جوشش امواج پی در پی، دریای ذهن ما را می آشوبد.
با داور از دوران انقلاب از سال ۱۳۵۷ وقتی من۲۴ ساله بودم و داور ۲۰ ساله خاطرات مشترک دارم. در انتخابات دوره اول مجلس که نامزد نمایندگی از شیراز و نامزد سازمان دانشجویان مسلمان دانشگاه بودم و البته روحانیت مبارز شیراز و در رآس همه ایت الله شهید سید عبدالحسین دستغیب اذ نامزدی ام حمایت کرد. مسئول تبلیغات ویا حتی می توان گفت مسئول ستادم ابراهیم نبوی بود. توان مالی و تبلیغاتی دانشجویان محدود بود. در حد کاغذ های آ۴ و یا آ۸ که در دانشگاه فتوکپی می کردیم. در حالی که مثلا حزب توده با آگهی های دیواری بسیار بزرگ و چشم ربای طومار مانند به طول سه تا چهار متر و پهنای بیش از یک متر دیوارهای شهر را به ویژه میدان ها را فتح کرده بود. بر اعلامیه ها نوشته شده بود : « به نامزدهای حزب توده ایران رآی بدهید!» داور گفت بایست حساب این اعلامیه ها را رسید! نردبان کوتاه دو متری می خواهد و رنگ سفید و یک قلم مو و یک دستیار و موتور سیکلت! فراهم شده بود. در طول شب نقطه « ز » نامزدها را رنگ سفید زده بودند. متن قرمز روی صفحه سپید بود. شبیه تبلیغ کوکا. فردا صبح همه مردم شیراز بردیوار ها می خواندند: «به نامردهای حزب توده ایران رای بدهید!»
این هوشمندی و طنازی در سراسر عمر داور که نه چندان بلند بود و البته نه چندان کوتاه تداوم یافت. او که با کیومرث صابری در گل آقا همکار و بلکه دستیار شده بود. خود با دوم خرداد و روزنامه های جامعه و طوس و نشاط و… تبدیل به برجسته ترین طنز نویس مطبوعات دوران اصلاحات شده بود. تا همان حکم قاضی جوان که با تعطیلی بیش از چهل روزنامه و نشریه در یک بعد ظهر تماشایی « همه را جمع کرد!» آن واقعه یا به قول حافظ «تندباد حوادث» که با بازداشت روزنامه نگاران همراه بود؛ برای روزنامه ها و روزنامه نگاران سرنوشت دیگری رغم زد. روزنامه نگاران پراکنده شدند و برخی از روزنامه نگاری منع شدند و یا خود کناره گرفتند. داور هم به زندان افتاد و با همان طنازی ویژه اش در محاکمه نشان داد که از همه متفاوت است. گذار او از سال ۱۳۸۲ به خارج ایران افتاد. اما در درون او چیزی شکسته بود. پناهی هم نداشت. تنها بود. این تنهایی در بین سطور نوشته ها و یا گفتگوهایش دیده می شد. ارتباطش با من هم که بسیار نزدیک بودیم.دیر به دیر شده بود. مبانی و افق های مشترکی که در دوران جوانی و حتی تا اواحر دهه هفتاد بین ما بود. رنک باخته و ویران شده بود. چند سال پیش زنگ زد و به من پیشنهاد کرد رمان مشترکی با هم بنویسیم. معتقد بود به دلیل تقابلی که در دیدگاه های ما وجود دارد؛ این کار می تواند مبتکرانه باشد. البته چنین تجربه ای وجود داشته است. منتها من اهلش نبودم. گفتم داور نوشتن رمان شبیه ایام حاملگی است. مشترک نمی شود! زاییدن هم انفردای است. در واقع نوشتن داستان و رمان را کاری به شدت فردی می دانستم و می دانم.
اما گمان نمی کردم که داور به دست خود زندگی اش را تمام کند. به ویژه دیدم که از خودکشی کیانوش سنجری انتقاد کرده بود. و حتی گفته است کسی که می تواند تصمیم به خودکشی بگیرد آدم خطرناکی است.
در حقیقت هر انسانی دنیایی است. نمی توان در باره انسان ها داوری کرد و نمی توان به تعبیر « منطق موقعیت» خود را حقیقتا جای دیگری یا داور گذاشت. در درون او و افسردگی او به روایت دخترانش چه می گذشته است که ناگاه رشته زندگی خود را گسیخته است و تیغ بر گلوی خویش کشیده است؟ می بایست حلقه های نزدیک دوستان افرادی مانند داور سخت مراقب و به هوش باشند. تا کسانی که می توانند در کار آفرینندگی و نویسندگی سرمایه های کشور و ملت به شمار آیند، از دست نروند. کاش من با خبر می شدم. به سهم خودم می کوشیدم از این حادثه تلخ جلوگیری کنم. می گفتم: داور بیا، فیلم طعم گیلاس عباس کیا رستمی را صد بار ببینیم. ببین! جلو خانه ما مدرسه ابتدایی است. برویم جلو مدرسه هنگام زنگ تفریح صدای بچه ها را گوش کنیم. طعم گیلاس را بچشیم. مهمترین سرمایه ما جان ماست. تاریکش نکنیم. مرگ که می تواند یکی از شیرین ترین لحظات زندگی مان باشد. پروازی به جهانی بزرگ تر و زیباتر با خویشتن کشی تلخ و تاریکش نکنیم. برغم همه سختی و دشواری ها با سایه همنوا شویم که :
زندگی زیباست ای زیبا پسند
زنده اندیشان به زیبایی رسند
آنقدر زیباست این بی بازگشت
کز برایش می توان از جان گذشت!

و چه کسی -جز آنکه به سبک‌مغزی گراید- از آیین ابراهیم روی برمی‌تابد؟ و ما او را در این دنیا برگزیدیم؛ و البته در آخرت [نیز] از شایستگان خواهد بود.
تعبير« سَفَه نفسه» در اکثر ترجمه های فارسی قرآن مجید به شکل جمله اسمیّه ترجمه شده است. جمله فعلیه است. تنها یک بار این تعبیر در قرآن مجید به کار رفته است. ترجمه فولادوند دقیق است: « به سبک مغزی گراید!» اگر ترجمه کردیم که افراد سبک مغز یا سبک سر از آئین ابراهیم روی بر می گردانند؛ تکاپویی که در جمله فعلیه است از دست می رود.
تبعیت از ملت ابراهیم و ملامت کسانی که از این آئین روی بر می گردانند و به سبک سری و سبک مغزی می گرایند.
سرفصل دیگری هم در قرآن مجید دارد. قران مجید با شکوه تمام با نُه ویژگی ابراهیم را ستایش می کند . دو ویژگی به نحو بسیار متمایزی با دو کلید واژه « امت» و « ملت»‌ برای ابراهیم در قرآن مجید بیان شده است. او یک «امت» است و بایست از «ملت» او پیروی کرد. این دو واژه که عام هستند در باره ابراهیم خاص شده است. خداوند به پیامبر اسلام وحی می کند که از ملت ابراهیم تبعیت کند.
إِنَّ إِبْرَاهِيمَ كَانَ أُمَّةً قَانِتًا لِّلَّهِ حَنِيفًا وَلَمْ يَكُ مِنَ الْمُشْرِكِينَ ﴿١٢٠﴾ شَاكِرًا لِّأَنْعُمِهِ ۚ اجْتَبَاهُ وَهَدَاهُ إِلَىٰ صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ ﴿١٢١﴾ وَآتَيْنَاهُ فِي الدُّنْيَا حَسَنَةً ۖ وَإِنَّهُ فِي الْآخِرَةِ لَمِنَ الصَّالِحِينَ ﴿١٢٢﴾ ثُمَّ أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ أَنِ اتَّبِعْ مِلَّةَ إِبْرَاهِيمَ حَنِيفًا ۖ وَمَا كَانَ مِنَ الْمُشْرِكِينَ ﴿١٢٣﴾ ( سورة النحل)
به راستی ابراهیم، پیشوایی مطیع خدا [و] حق‌گرای بود و از مشرکان نبود.* [و] نعمتهای او را شکرگزار بود. [خدا] او را برگزید و به راهی راست هدایتش کرد.* و در دنیا به او نیکویی و [نعمت‌] دادیم و در آخرت [نیز] از شایستگان خواهد بود.* سپس به تو وحی کردیم که: «از آیین ابراهیم حق‌گرای پیروی کن، [چرا که‌] او از مشرکان نبود.»
نکته پنجم، خداوند از آئین ابراهیم به عنوان « دین احسن» نام برده است. انسان به مقام احسان با تبعیت از دین احسن ابراهیم حنیف که خلیل الله است، نائل می شود:
وَمَنْ أَحْسَنُ دِينًا مِّمَّنْ أَسْلَمَ وَجْهَهُ لِلَّهِ وَهُوَ مُحْسِنٌ وَاتَّبَعَ مِلَّةَ إِبْرَاهِيمَ حَنِيفًا وَاتَّخَذَ اللَّهُ إِبْرَاهِيمَ خَلِيلًا ﴿النساء: ١٢٥﴾
و دین چه کسی بهتر است از آن کس که خود را تسلیم خدا کرده و نیکوکار است و از آیین ابراهیم حق‌گرا پیروی نموده است؟ و خدا ابراهیم را دوست گرفت.
سخن اصلی این است که تبعیت ازآئین ابراهیم به عنوان دین برتر و از ابراهیم به عنوان یک امت، شیوه کامل و برترش این است که ما هم از روش و منش ابراهیم پیروی کنیم و به دیدن ملکوت نائل شویم! نه اینکه چون ابراهیم گوشت شتر می خورد و یا شیر شتر می نوشید؛ ما هم به دنبال شیر شتر بگردیم. آن نگاه به صورت تبعیت و در حصار نگاه به احکام فقهی است. روح تبعیت از ابراهیم دریافت ملکوت است. خلیل آسا حق را طلب کردن و نگاهی ملکوتی یافتن است.
دوم:
افزون بر تبعیت از ملت ابراهیم، خداوند به ما فرمان داده استو که در مقام ابراهیم نماز بگزاریم:
وَإِذْ جَعَلْنَا الْبَيْتَ مَثَابَةً لِّلنَّاسِ وَأَمْنًا وَاتَّخِذُوا مِن مَّقَامِ إِبْرَاهِيمَ مُصَلًّى وَعَهِدْنَا إِلَىٰ إِبْرَاهِيمَ وَإِسْمَاعِيلَ أَن طَهِّرَا بَيْتِيَ لِلطَّائِفِينَ وَالْعَاكِفِينَ وَالرُّكَّعِ السُّجُودِ ﴿البقرة: ١٢٥﴾
و چون خانه [کعبه‌] را برای مردم محل اجتماع و [جای‌] امنی قرار دادیم، [و فرمودیم:] «در مقام ابراهیم، نمازگاهی برای خود اختیار کنید»، و به ابراهیم و اسماعیل فرمان دادیم که: «خانه مرا برای طواف‌کنندگان و معتکفان و رکوع و سجودکنندگان پاکیزه کنید.»
مثل تبعیت از ملت ابراهیم. که برخی مفسران قران مجید تبعیت را در احکام فقهی منحصر دیده بودند. در این آیه هم نماز در مصلای ابراهیم خلیل و در مقام او. تبدیل به صورت نماز در مقام ابراهیم شده است. ما می توانیم مقام ابراهیم را از مکان نماز به مکانت ابراهیم ارتقاء دهیم. چنان که آیت الله جوادی املی در مقدمه پر معنا و ژرفی که بر کتاب سُکر آور « سرّ الصلوة» امام خمینی رضوان الله علیه نوشته اند؛ به این نکته بسیار لطیف و مهم اشاره کرده اند:
« مثلاً از آیه «وَاتَّخِذُوا مِن مَّقَامِ إِبْرَاهِيمَ مُصَلًّى» گذشته از آن که اعتبار مکان خاص برای نماز طواف استفاده می شود، توجه به مکانت خلیل الرحمن و نیل به منزلت نسبی ان حضرت (ع) نیز استنباط می شود، که یکی ناظر به صورت نماز است و دیگری راجع به سیرت آن » این عبارت آیت الله جوادی آملی جهانی معنی اندر لفظ اندک است! تآمل کنیم!