پویش فکری توسعه

⚙️ بروز توسعه ساخت و ساز، در شکست سازوکارها

⚖️ توازن همه چیز است!

🔖 نکات کلیدی مصاحبه با دکتر محمد فاضلی، جامعه شناس

🗓 این مصاحبه در مردادماه ۱۴۰۰ توسط پویش فکری توسعه انجام شده است.

@pooyeshfekri

▫️من توسعه را وضعیتی می‌دانم که در قدرت نسبی بین دولت و جامعه رخ می‌دهد. به گمان من وضعیت توسعه‌یافتگی وضعیتی است که در آن، جامعه و دولت بعد از هزاران سال به یک توازن قدرتی رسیده‌اند.

▫️به‌نحوی‌که دولت‌ها ضمن اینکه حفظ نظم می‌کنند و ضمن اینکه کارویژه اصلی‌شان، یعنی تولید کالاهای عمومی (مثل نظم، امنیت، قانون و تضمین حقوق) را انجام می‌دهند، قادر نیستند آنچه را که دلخواهشان است و آنچه که صرفاً منافع حاکمان است، بر مردم تحمیل کنند.

▫️در طرف مقابل هم، مردم علی‌رغم اینکه تکثر دارند، می‌توانند منافعشان را دنبال کنند، می‌توانند اعتراض کنند و می‌توانند قدرت حکومت را به چالش بکشند، قادر و مایل نیستند که نظم و امنیت را بهم بریزند و موجب فروپاشی نظم سیاسی شوند.

▫️بنابراین من تصور می‌کنم که توسعه در بالاترین سطحش، رسیدن به این توازن میان دولت و جامعه است. چون در این توازن، وقتی دولت و جامعه همدیگر را تکمیل می‌کنند و هر دو به اندازه کافی قدرتمند هستند، که دولت بر اثر اعتراض واکنش مردم فرونپاشد و مردم هم در مقابل قدرت دولت، له نشوند. وقتی این توازن برقرار می‌شود، ظرفیت جامعه برای پاسخگویی به نیاز نیز بیشتر می‌شود.

▫️وجه دیگری از توسعه، ایجاد ظرفیت‌های رفع نیاز از آدمیان، در جامعه است. یعنی جامعه توسعه‌یافته جامعه‌ای است که می‌تواند نیازهای انسان و جمعیتش را بهتر برطرف کند.

▫️حالا ممکن است که شما این نیازها را در افق بلندمدت در نظر بگیرید، همان چیزی که به آن توسعه پایدار می‌گویند؛ یعنی بگویید که نه‌تنها نیازهای این نسلمان را برطرف می‌کنیم، بلکه منابعمان را به‌گونه‌ای مصرف می‌کنیم که این جامعه بتواند تا سه هزار سال دیگر هم سرپا بماند.

▫️اصولا دو نیاز بنیادی وجود دارد؛ یکی سلامت در معنای گسترده آن - سلامت روحی و جسمی - و یکی «autonomy» یا خودمختاری یا احساس کنترل بر خود، سرنوشت، آرزوها و امیال و کنترل کردن مسیر زندگی است و در اصل به اراده و رابطه با دیگران، به سیاست، به قدرت و به جامعه مرتبط است.

▫️جوامع به میزانی که امکان برآورده شدن این دو نیاز را به جمعیت‌هایشان می‌دهند، توسعه‌یافته هستند. وقتی سطح نیازها را به دو بخش سلامت و خودمختاری تقسیم می‌کنیم، طبیعتاً نیازهای توسعه‌ای دو دسته می‌شوند. آن بخش سلامتش، بخش مادی شده که البته بعد روحی، معنوی و ذهنی را نیز شامل می‌شود و حفظ کردن آن autonomy و خودمختاری نیز، یک وجه سیاسی - سیاسی به معنای روابط قدرت پیدا می‌کند.

▫️شما وقتی می‌توانید خودمختاری خودتان را حفظ کنید که بتوانید خودتان را در مقابل قدرت خودسر دیگران حفظ و کنترل کنید. پس توسعه در وجه نیازها نیز، یک وجه سیاسی پیدا می‌کند که با autonomy گره‌خورده است. جمع این دو با هم است که می‌تواند عنصر شادی را ایجاد کند؛ و به نظر من غایت توسعه، شادی است؛ یعنی یک رضایت درونی، یک حس خوب بودن.

▫️ما در مرحله توازن دولت و جامعه، فعلاً در یک وضعیت بسیار نامتوازنی هستیم. به گونه‌ای که حاکمیت سیاسی می‌تواند خودش، انگاره‌هایش و مطلوب‌هایش را بر مردم تحمیل کند و جامعه خیلی توانایی مقابله کردن، یا متوازن کردن و دفاع از منافع خود را در مقابل حاکمیت ندارد.

▫️به گمان من، بقیه مسائل توسعه‌نیافتگی ما نیز از همین ناشی می‌شود. وقتی این توازن برقرار نیست، آنچه که سرنوشت را تعیین می‌کند، ایده‌های حکمرانان است.که اگر این ایده‌ها ضدّ توسعه و یا برداشت‌های غلطی باشند، مسیر بسیار خطرناکی طی می‌شود و رابطه بین ایدئولوژی و ذهنیت حاکمان با توسعه خیلی معنادار می‌شود.

▫️از نظر من توسعه، دو وجه ساخت‌وسازی و سازوکاری دارد. سازوکارهای توسعه - قاعده گذاری - همان چیزی است که به آن نهاد می‌گویند. در واقع همان چیزی که نورث از آن به‌ عنوان قواعد بازی، یاد می‌کند. زمانی که این قاعده رعایت نمی‌شود، توسعه زیرساختی نیز متوقف می‌شود.

▫️در نتیجه ما با یک توسعه نامتوازن به‌ معنای توسعه به نفع دولت و قدرت دولت، توسعه به نفع ساخت‌وساز و نه سازوکارها، توسعه به نفع برآورده شدن برخی از نیازهای سلامت یا مادی و به ضرر نیازهای خودمختاری، رو به رو هستیم و نتیجه هر سه این‌ها در درازمدت سبب می‌شود که آن وجوه توسعه‌یافته نیز از دست رفته و در نهایت دولت‌ها در دراز مدت اضمحلال پیدا ‌کنند...

📃 برای خواندن متن تفصیلی این مصاحبه کلیک کنید.

🤝 برای ادامه گفتگوی مصاحبه ای توسعه با صاحب نظران دیگر میتوانید از این فعالیت حمایت کنید.

🔍 رصد توسعه ایران در #برنامه_ششم

1️⃣ بخش اول: عملکرد مالی دولت‌های دوازدهم و سیزدهم 

✍️ مرتضی درخشان
پژوهشگر پویش فکری توسعه

@pooyeshfekri

🔹 مدتیست که «مرکز آمار ایران» شاخص‌های توسعه ایران را از سال ۱۳۹۷ تا ۱۴۰۱ برای ارزیابی برنامه ششم توسعه منتشر کرده است (برنامه ششم از سال ۱۳۹۶ تا پایان ۱۴۰۰ تنظیم شده بود). شاید اولین بار است که مجموعه کاملی از داده‌ها با این نظم و به صورت سری زمانی برای ۵ سال یک برنامه منتشر می‌شود.

🔹 در مجموع برای ارزیابی برنامه ششم، ۹۱۷ شاخص را تعریف کرده‌ است و از همه وزارتخانه‌ها و نهادهای مربوطه نیز برای تکمیل این داده‌ها کمک گرفته تا فایل اکسل این شاخص‌ها را تکمیل و برای ۵ سال برنامه ششم ارائه نماید.

🔹 با وجود کسری‌ در برخی از این شاخص‌ها، جای قدردانی فراوان از مسئولین و کارشناسان مرکز آمار ایران است که شاخص‌ها را از پشت پرده محرمانگی خارج کردند در اختیار پژوهشگران قرار دادند.

🔹 حال که چنین گام مهمی در مسیر نمایش روند توسعه ایران برداشته شده است، باید به این نکته توجه کرد که اگر به مفهوم توسعه بنگیریم و این مفهوم بسیط را به اجزاء مختلف تقسیم کنیم، به مفاهیمی دست می‌یابیم که با وجود اهمیت بسیار بالای آن، اما هیچ داده‌ای برای آنها در ایران تولید نمی‌شود و پژوهشگرانی مانند ما را مجبور می‌کند تا از شاخص‌های جهانی استفاده کنیم که با روش تخمینی و شاید به صورت غیر دقیق برای ایران تولید شده است.

🔹 به عنوان مثال اگر از منظر سیاسیِ توسعه بخواهیم مسیر و روند توسعه ایران در طول برنامه ششم را بررسی کنیم، تقریبا هیچ شاخصی در بین ۹۱۷ شاخص مرکز آمار، برای آن وجود ندارد.

🔹 بنابر این ارزیابی روند توسعه بر اساس شاخص‌های مرکز آمار، نمی‌تواند نمایشگری کاملی ارائه دهد. به نظر می‌رسد لازم است، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور این شاخص‌های مفقوده را احصاء کند و از نهادهای مربوطه مطالبه کند تا برای برنامه هفتم توسعه تولید و منتشر شود.

🔹اما جذابیت همین شاخص‌های ارائه شده مرکز آمار به قدری بود که تصمیم گرفتیم، تحلیل‌های کوچکی از این آمار را برای شما آماده و به صورت منظم برای علاقمندان منتشر کنیم.

🔹 بگذارید از ارزیابی عملکرد مالی دولت در طول برنامه ششم توسعه‌ آغاز کنیم. بر اساس داده‌های مرکز آمار ایران، سهم مالیات از کل درآمد دولت از ۳۸.۸ درصد در سال ۱۳۹۷ به مقدار ۳۳.۶ درصد در سال ۱۴۰۱ کاهش یافته است.

🔹 سال ۱۴۰۰ با ۲۹.۵ درصد پایین‌ترین مقدار را به خود اختصاص داده است. در این میان سهم مالیات‌های مستقیم افزایش یافته (از ۵۰ درصد به ۵۵ درصد درآمد مالیاتی رسیده) و سهم مالیات‌های غیر مستقیم کاهش یافته است (از ۴۹ به ۴۴ درصد رسیده است).

🔹اگر بخواهیم از این منظر برنامه ششم را ارزیابی کنیم، باید بدانیم که در سال ۱۳۹۶ سهم مالیات در کل منابع دولت ۳۵ درصد بوده است که طبق قانون برنامه ششم قرار بوده به طور متوسط سالیانه ۲۵.۵ درصد رشد کند و در پایان برنامه ششم ۴۹ درصد از منابع دولت را تشکیل دهد. اما تا پایان برنامه ششم این سهم کاهش هم پیدا کرده و به ۳۳ درصد از منابع دولت رسیده است.

🔹 سهم درآمدهای عمومی هم از ۵۲ درصد به ۴۴ درصد کاهش یافته (شامل درآمد وزارتخانه‌ها و شرکت‌های دولتی) و سهم درآمد متفرقه هم از ۱۶ درصد به ۱۰ درصد کاهش یافته است.

🔹 نکته جالب سهم درآمدهای نفتی از کل درآمد دولت است. اگر مقدار آن را از بقیه درآمد وزارتخانه‌ها جدا کنیم مشاهده می‌شود که در سال ۱۳۹۷ مقدار ۳۱ درصد از درآمدها را تشکیل داده بود و مقدار آن تا سال ۱۳۹۹ به ۶ درصد کاهش می‌یابد! و دوباره در سال ۱۴۰۱ به ۲۶ درصد از درآمدهای دولت می‌رسد.

🔹 این نوسان شدید در سهم درآمدهای نفتی از کل درآمد دولت، ریسک وابستگی رشد اقتصاد ایران و عملکرد دولت به درآمدهای نفتی را به طور دقیق نشان می‌دهد.

🔹تا به اینجا در طول برنامه ششم توسعه، سهم همه انواع درآمدهای دولت از کل درآمد کاهش یافته است. اما مرکز آمار توضیح نداده است که وقتی سهم همه بخش‌های درآمدی دولت از کل درآمدها کاهش یافته است، سهم باقیمانده از کجا تامین شده است و سهم چه چیزی در درآمدهای دولت افزایش یافته است؟

🔹قاعدتا دو راه درآمدی دیگر باقی می‌ماند، اول چاپ پول و دوم واگذاری دارایی‌های مالی و سرمایه‌ای دولت. به احتمال زیاد بقیه درآمد دولت در طول برنامه ششم توسعه از این دو محل تامین شده است و بنابر این سهم آن در برنامه ششم توسعه زیادتر شده است...

📖 مطالعه متن کامل گزارش

⚫️ آمار عجیب مرگ و میر غیر‌طبیعی در ایران

✍️ مرتضی درخشان
پژوهشگر پویش فکری توسعه

@pooyeshfekri

▪️چند روزیست که ایران در غم از دست دادن کارگران معدن در طبس، عزادار است و هرچقدر هم مشکلات و بحران‌های متنوع، ذهن ما را درگیر کرده باشد، چنین غمی بر همه آنها غالب می‌شود و خواب را از انسان می‌رباید.

▪️مرگ و میر غیر طبیعی، یعنی زمانی که بر اساس تصادفات در رانندگی و یا بر اثر درگیری و نزاع خیابانی و یا استفاده از سلاح سرد و همچنین مواری نظیر غرق شدگی، سوختگی و یا موردی مشابه طبس و پلاسکو و … انسان‌ها جان خود را از دست می‌دهند.

▪️بر اساس گزارش داده‌های مرکز آمار ایران در طول سال‌های گذشته و حتی با وجود دوران کرونا و کاهش تلفات جاده‌ای، آمار مرگ و میر غیر طبیعی در ایران در حال افزایش است.

▪️از سال ۱۳۹۶ که تقریبا ۳۶ هزار نفر در سال به مرگ غیر طبیعی از دنیا رفتند، این آمار در سال ۱۴۰۱ (در پایان برنامه ششم) به بیش از ۴۶ هزار نفر رسیده است و این عدد در سال ۱۴۰۲ به بیش از ۴۹ هزار نفر رسیده است.

▪️شتاب عجیب افزایش تعداد مرگ و میر‌ غیر طبیعی هشدار دهنده است و نمی‌توان آن را تنها بر اساس افزایش جمعیت توجیه کرد.

▪️تنها در طول ۷ سال گذشته، مرگ و میر غیر طبیعی در کشور ۳۳ درصد افزایش یافته است و این درحالی است که جمعیت کشور در طول این مدت نزدیک به ۵ درصد افزایش یافته است.

▪️این آمار زمانی جالب توجه می‌شود که بدانید به دلیل دوران کرونا و کاهش سفرهای بین شهری، تعداد مرگ و میر ناشی از تصادفات جاده‌ای کمی کنترل شده است.

▪️مثلاً تلفات جاده‌ای از ۱۶ هزار در سال ۱۳۹۶ به حدود ۲۰ هزار در سال ۱۳۹۸ رسیده بود ولی سپس در سال ۱۳۹۹ دوباره کاهش یافت و به ۱۵ هزار کشته رسید. البته پس از آن در یک روند صعودی در سال ۱۴۰۱ دوباره به ۱۹ هزار نفر رسید.

▪️این آمار نشان می‌دهد حتی با وجود کنترل شدن نسبی رشد سریع آمار کشته‌ شدگان جاده‌ای در دوران کرونا، باز هم روند مرگ‌ و میرهای غیر طبیعی در ایران مسیر صعودی خودش را ادامه داده است.

▪️فرسوده شدن زیرساخت‌ها، در کنار عدم رعایت درست مسائل ایمنی می‌تواند از اصلی‌ترین عوامل این روند صعودی شدید باشد.

▪️افزایش کشته‌های ناشی از سلاح سرد، افزایش شدید تعداد کشته شدگان ناشی از سوختگی، دوبرابر شدن کشته شدگان ناشی از مسمومیت (از هزار نفر به دوهزار نفر) و رشد کشته شدگان ناشی از برق گرفتگی، غرق شدگی، سقوط از بلندی و … همه نشان می‌دهد نهادهای مربوطه سریعا باید فکری برای ارتقای امنیت جانی مردم و به ویژه کارگران بکنند.

▪️هرچند اجرای این برنامه‌ها از غم کشته شدگان اخیر حادثه طبس نمی‌کاهد، اما از تداوم عزادار شدن خانواده‌هایی مشابه این عزیزان جلوگیری می‌کند.

▪️گزارش این آمار، و هشدار در مورد صعود شدید و بحرانی آمار کشته شدگان به مرگ غیر طبیعی در کشور، تنها کاری است که از دست یک نهاد پژوهشی مثل ما بر می‌آید، امیدواریم هر کسی بر اساس جایگاه و توانایی خود کاری برای حفظ امنیت جانی شهروندان این مرز و بوم انجام دهد.

▪️آمار این یادداشت از گزارش وضعیت اجتماعی و فرهنگی ایران که در زمستان ۱۴۰۲ توسط مرکز آمار ایران منتشر شده، گرفته شده است.

🧒 کودکی غنی شده‌، تنها راه درنوردیدن مرزهای توسعه

✍️ مقدمه دکتر محسن رنانی بر کتاب‌‌های حوزه کودکی پویش فکری توسعه

@pooyeshfekri

❕والدین گرامی، مربیان ارجمند و دوستداران کودک و توسعه

🔸 هیچ کس بهتر از شما کودک را نمی‌شناسد و هیچ کس غمخوارتر از شما برای کودک نیست. شفقتی که از شما می‌تراود، بزرگترین سرمایه‌ای است که می‌تواند رشد شخصیتی کودکان ما را بارور سازد.

🔸 شما نخستین سرمایه گذاران توسعه یک کشور هستید، اگر کشوری توسعه یافته است بی گمان مردمان آن کشور که عرصه‌های اقتصاد و سیاست و جامعه را مدیریت کرده‌اند و توانسته‌اند آن را به مرزهای توسعه برسانند؛ و بی‌گمان مردمان چنین کشوری کودکی غنی شده و پرمایه‌ای داشته‌اند.

🔸 برای درنوردیدن مرزهای توسعه کافی است کودکان ما دوران کودکی غنی شده‌ای داشته باشند، یعنی در کودکی سرشار از کودکی شوند و تمام ظرفیت‌های لازم برای تجربه عرصه‌های مختلف زیستی در آنها شکل بگیرد و حتی تجربه شود؛ که توانمندی در کودکی به معنی سرشاری است و در بزرگسالی به معنی مهارت.

🔸 کودکان، اصلی‌ترین نیروهای یک کشورند که اگر توانمند شوند کشور را بدل خواهند کرد به سرزمینی که از زمین‌اش رفاه می‌روید و از آسمانش رضایت می‌بارد و همه این‌ها به شرطی شدنی است که ما بدانیم، با کودکانمان چه می‌کنیم.

🔸 ظرفیت‌های جسمی و استعدادهای روحی کودکان، ذخایر طلایی ملی هستند که ارزششان از تمام انواع منابع طبیعی بیشتر است، اگر ما بدانیم و اگر از آنها به درستی حفاظت کنیم.

🔸 اگر کشور ما توسعه نیافته است به این معنی است که ظرفیت‌ها و ذخایر زیستی کودکان ما تخریب شده است، یا فرصت رشد و تکامل در برابرشان قرار داده نشده است.

🔸 ما صد سال است که برای رسیدن به مرزهای توسعه تلاش می‌کنیم و بخش اعظم منابع زیر زمینی خود را در این راه استخراج و مصرف کرده‌ایم اما همچنان توسعه نیافته محسوب می‌شویم.

🔸 اگر می‌پرسید چرا؟ پاسخ من این است که ما به جای اینکه این منابع و سرمایه‌ها را به پرورش انسان‌های توانمند تخصیص دهیم و ظرفیت‌های کودکانمان را غنی کنیم، این سرمایه‌ها را برای نوسازی و مدرن کردن ظاهر زندگیمان اختصاص داده‌ایم.

🔸 ماشین‌های خوب خریدیم، خانه‌های نو و خیابان‌های شیک ساختیم، کارخانه‌های پیشرفته وارد کردیم، صنایع مدرن راه اندازی کردیم، سد، نیروگاه و پالایشگاه ساختیم، اما یادمان رفت که باید انسان هم بسازیم.

🔸 چرا که در همه این جاده‌ها و خودروها و شهرک‌های صنعتی و کارخانه‌ها، این انسان‌ها هستند که حضور دارند و تعامل می‌کنند و مدیریت می‌ورزند و آنها هستند که باید از دل این ماشین آلات و صنایع، توسعه خلق کنند. ما البته به رفاه رسیده‌ایم، تا حدودی پیشرفت هم کرده‌ایم، اما البته توسعه نیافته‌ایم.

🔸 دقیقا مثل این که فردی در مسیر زندگی خود از نظر جسمی رشد کند و وزن مناسبی پیدا کند (رشد) حتی ورزش بکند و عضلات قوی و ورزیده و استخوان‌بندی محکمی هم پیدا کند (پیشرفت)، اما این فرد از نظر فکری و روانی و شخصیتی عقب مانده باشد، پرخاشگر باشد، انزواطلب باشد و خودمحور باشد (توسعه نیافتگی).

🔸 پس ما توسعه نیافته‌ایم و علت آن هم این بوده است که کودکانمان را در سنینی که همه شخصیتشان در حال شکل‌گیری بوده است، رها کرده‌ایم. به آب و غذا و بهداشتشان رسیدیم، اما روح و روان و ذهنشان را یا رها کردیم، یا آسیب رساندیم.

🔸 برای توسعه نیازمند انسان‌های دانشمند نیستیم، بلکه نیازمند انسان‌های توانمند هستیم و توانمندی چیزی نیست جز همین مهارت‌های روزمره زندگی نظیر صبر، رواداری، توانایی شنیدن دیگران، توانایی گفتگو، نقدپذیری، رو راست بودن، جست و جوگر و تحول خواه بودن، ریسک پذیر بودن، توانایی همکاری جمعی و کار تیمی، خوداتکایی، تاب آور بودن، شفاف بودن، مهارت عزت نفس، مهارت اعتماد به نفس، مهارت راهبری به جای رهبری و نظایر آن.

🔸 و اینها همان مهارت‌هایی هستند که ما برای توسعه‌یافتگی نیاز داریم. در غیر این صورت دانشمندانی خواهیم داشت که صبور نیستند، توانایی کار گروهی ندارند، عزت نفس ندارند و تاب‌آور نیستند و بنابراین به جان هم خواهیم افتاد و گاهی نیز کشور خود را در جنگ خشونت و نفرت درگیر خواهیم کرد.

🔸 پس خودتان را جدی بگیرید. شما مهمترین نیروهای مولد توسعه در این کشور هستید و کودکان مهمترین سرمایه‌های کشورند که در دستان شما قرار گرفته‌اند. مراقب سرمایه‌های ما باشید. مراقب خودتان باشید...

📃 مطالعه متن کامل یادداشت

🔊 دسترسی به پادکست کتاب «چگونه کودکان شادتری داشته باشیم؟»

🟢 مردم ایران حتی از سال گذشته هم شادتر شده‌اند!

📄 گزارش شاخص جهانی شادی ۲۰۲۴

✍️ حریر رحیمی
پژوهشگر پویش فکری توسعه

@pooyeshfekri

🔸 در سال‌های اخیر شادی، شادمانی، شادکامی، خوشبختی، رضایتمندی و واژه‌های دیگری که می‌تواند وضعیت کلی ذهنی افراد یک جامعه و کیفیت زندگی آنها را نشان‌ دهد، مورد توجه و محاسبه قرار گرفته است.

🔸 به گزارش شاخص جهانی شادی، ایران در سال ۲۰۲۴ یک رتبه ارتقاء یافته و به رتبه ۱۰۰ در بین ۱۴۳ کشور رسیده است. بر این اساس شادمانی مردم ایران در سال گذشته تقریبا یک درصد بهبود یافته است.

🔸 جالب آنکه بدانید رتبه ایران در سال ۲۰۲۱ برابر ۱۱۸ بوده است و در طول این ۴ سال ۱۸ رتبه ارتقاء و ۴ درصد بهبود نمره داشته است. افراد زیر ۳۰ سال، شادترین گروه سنی در ایران هستند و شادمانی آنها در طول سال‌های اخیر افزایش یافته است.

🔸 کمترین رضایتمندی را در ایران افراد در مرحله سوم زندگی یعنی ۴۵ تا ۶۰ سال دارند. این افراد حتی از افراد بالای ۶۰ سال و از گروه ۳۰ تا ۴۴ شادمانی کمتری را نشان داده‌اند.

🔸 گزارش ۲۰۲۴ به تفاوت شادی در مراحل مختلف زندگی پرداخته است. در اکثر کشورها جوانان شادتر از افراد مسن هستند و در طول دو دهه گذشته نیز شادی جوانان بیشتر هم شده است.

🔸 اما نکته جالب اینکه در آمریکای شمالی (آمریکا و کانادا) در طول چند سال‌ اخیر میزان شادی جوانان به قدری کاهش پیدا کرده است که از افراد مسن نیز کمتر شده است و الان پیرها شادتر از جوانان هستند!

🔸 یک نکته بسیار جالب اینکه در کشوهای بسیار شاد جهان، مانند فنلاند، دانمارک، سوئد، هلند، نروژ، کویت و کانادا که همگی رتبه‌های زیر ۲۰ دارند، شادترین گروه سنی، افراد بالای ۶۰ سال هستند و جالبتر اینکه کمترین شادی در این کشورها مربوط به جوانان زیر ۳۰ سال است!

🔸 به نظر می‌رسد حمایت‌های اجتماعی اندازه‌ای در این کشورها بالاست که افراد مسن بالای ۶۰ سال احساس رضایت عمیقی از زندگی خود می‌کنند.

🔸 به طور جهانی از ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۴ تفاوت معنی داری بین رضایت از زندگی زنان و مردان به ویژه در جوانان وجود نداشت و در بین نوجوانان، پسرها شادتر از دختر‌ها بودند. اما از سال ۲۰۱۴ به بعد زنان در همه مراحل زندگی رضایت بیشتری از زندگی خود نسبت به مردان داشته‌اند.

🔸 نکته جالب اینکه این تفاوت در کشورهای با درآمد بالا بسیار کمتر است، اما در کشورهای فقیر‌تر مردان سطح رضایت از زندگی پایین‌تری نسبت به زنان نشان می‌دهند. حتی آمار گالوپ در مورد خاورمیانه و شمال آفریقا نیز، که تبعیضات جنسیتی بالایی وجود دارد، همین وضعیت را تایید می‌کند.

🔸 این نکات به همراه نکات جالب دیگر از گزارش جهانی شادی در سال ۲۰۲۴ را در سایت پویش فکری توسعه در لینک زیر مطالعه کنید:

📖 مطالعه متن کامل گزارش

🗣 صدایی که باید زود شنیده شود

صداها را قبل از آنکه به فریاد و فریادها را قبل از آنکه به خشم تبدیل شوند باید شنید …

چراکه خشم دیگر شنیدنی نیست، دیدنی است. خشم، سیاست نمی فهمد، مسیر خیابان را می بیند.

✍️ دکتر عباس حاتمی
عضو هیئت موسس پویش فکری توسعه و عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان

@pooyeshfekri

مقدمه:

🔹 در سال ۱۳۵۳ پژوهشی تحت عنوان “طرح آینده نگری” در ایران انجام شد که از اولین نظرسنجی هایی ملی بود که پیرامون شیوه نگرش ایرانیان صورت می گرفت.

🔹 نتایج این پژوهش به روشنی نشان می داد جریان دینی چگونه در زیر پوسته جامعه در حال رشد است. این جریان دینی بعدها به یکی از اصلی ترین نیروهای اجتماعی تبدیل شد که انقلاب سال ۵۷ را رقم زد.

🔹 نتایج این پژوهش که بعدها در کتابی تحت عنوان“ صدایی که شنیده نشد“ منتشر گردید حاوی این نکته کلیدی بود که چگونه آن زمان، نظام سیاسی وقت در مورد وجود چنین نگرش دینی در حال رشدی، بی تفاوت باقی ماند و صدای چنین جریانی را نشنید.

🔹 این یاداشت می خواهد نشان دهد که ظاهراً تاریخ دهه ۱۳۵۰ این بار به شکلی دیگر در اولین دهه قرن جدید تا حدی در حال تکرار شدن است. بخشی از تکرار این تاریخ را می توان در آخرین نتایج موج چهارم پیمایش ملی ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان(۱۴۰۲) دید که اخیراً بخشی از آن به صورت غیر رسمی منتشر شده است.

🔹 بر اساس نتایج این پیمایش حدود ۹۲ درصد از ایرانیان از وضع فعلی کشور ناراضی هستند.این پیمایش را می توان شبیه رفراندومی در مقیاس کوچک دید که به وضوح آشکار می سازد ساخت اجتماعی در ایران تا چه اندازه “تشنه تغییر” است.

🔹 به بیانی دیگر، این پیمایش رفراندومی غیر رسمی است که شاه بیت آن را می توان “بی تابی و تشنگی بالای” ساخت اجتماعی برای تغییر توصیف کرد. این پیمایش می گوید از هر ۱۰ نفر ایرانی حداقل ۹ نفر خواهان تغییر وضع فعلی است. نتیجه پیمایش به ما می گوید مساله اول ایران “تقاضای تغییر است”.

🔹 اشتباه نکینم اگر ۸۱.۹ پاسخگویان گرانی و تورم ، ۴۷.۹ درصد آنها بیکاری، ۲۶.۹ آنها اعتیاد ، ۱۳.۱ آنها فساد اقتصادی و اداری، ۱۲.۱ آنها مسکن و ۱۱.۹ آنها حجاب را به ترتیب مسائل اصلی ایران دانسته اند، ۹۲ درصد آنها خواهان تغییر در وضع موجود بوده اند.

🔹 به این معنا مساله اصلی ایران از نظر ساخت اجتماعی در درجه اول ” ضرورت تغییر“ است. آماری خیره کننده که نشان می دهد دیگ انتظار برای تغییر دیگر سرریز شده است.

🔹 صدای سرریز شدن” ضرورت تغییر“ از سوی ساخت اجتماعی بسیار رسا به گوش می رسد. خواست تغییر دیگر زیر پوسته جامعه جاری نیست، صدای آن دارد انسان را کر می کند.

کدام تغییر؟

🔹 اما ساخت اجتماعی در ایران کدام تغییر را بیشتر صدا می زند؟ نتایج پیمایش نشان می دهد از ۹ نفری که در ایران از وضع موجود ناراضی هستند ۶ نفر تغییر از طریق اصلاحات را قبول دارند.

🔹 در ادبیات سیاسی آنها عموماً حامیان اصلاحات از پایین یا بالا دانسته می شوند که تغییر را در درون ساختار موجود دنبال می کنند. در آن سو ۳ نفر از میان ۹ نفر، اصلاح در نظام سیاسی را ناممکن می بیند.

🔹 در ادبیات سیاسی با تسامح می توان آنها را در زمره حامیان بالقوه انقلاب نامید که از اصلاح نظام فعلی ناامید هستند. این تناسب حاوی یک نکته مهم است. اینکه وزن افرادی که هنوز باور دارند امکان اصلاح نظام سیاسی وجود دارد، دو برابر افرادی است که این امکان را فراهم نمی بینند.

🔹 عبارت ساده تر آن این است که وزن اجتماعی طرفداران تغییر از طریق اصلاحات در ایران دو برابر وزن اجتماعی طرفداران تغییر از طریق انقلاب است. این یعنی هنوز اصلاحات در ایران نسبت به انقلاب وزن و حمایت اجتماعی بیشتری دارد.

🔹 آیا پررنگ بودن درخواست “تغییر از طریق اصلاحات” برای یک نظام سیاسی نمی تواند یک فرصت باشد؟ تا حد زیادی این بستگی به نظام سیاسی دارد.

🔹 در واقع این نظام سیاسی است که می تواند این وضعیت را به یک فرصت و یا برعکس به یک تهدید تبدیل کند. به عبارتی دیگر کنشگری نظام سیاسی است که می تواند فرصت ساز یا تهدید سازباشد. به این معنا فرصتها و تهدید ها به همان میزان که “پیش “می آیند، به همان میزان “ساخته و سوخته” می شوند...

📃 متن کامل یادداشت را اینجا بخوانید.

🕺🏻رقص و توسعه 

✍️ مرتضی درخشان
پژوهشگر پویش فکری توسعه و نویسنده کتاب توسعه 

@pooyeshfekri

🔹 اخیراً در پویش فکری توسعه کتابی با عنوان «چگونه کودکان شادتری داشته باشیم؟» در حال ترجمه و چاپ است. در کل این کتاب ۱۴ بار کلمه «رقص» و یا «رقصدن» آمده است. نویسنده این کتاب خانم دکتر هانسا بارگاوا رقص را به عنوان ابزاری برای رفع برخی از مسائل امروز پرورش کودکان، به والدین پیشنهاد کرده است.

🔹 مثلاً پیشنهاد کرده همراه کودکانتان در منزل برقصید تا ورزش را به یک فعالیت تفریحی و شاد تبدیل کنید تا خسته کننده نباشد و یا پیشنهاد می‌کند به جای تلف کردن وقت در شبکه‌های اجتماعی (مانند اینستا و تیک‌تاک)، یک کلیپ رقص را در بین ویدئوها انتخاب کرده و با کودکانتان تمرین کنید.

🔹 و پیشنهادات دیگری که هر کدام را به عنوان ابزاری برای رفع مشکلی درون خانواده مطرح کرده است و موارد آن را می‌توانید در پادکست «چگونه کودکان شادتری داشته باشیم؟» دنبال کنید.  

🔹 فارغ از درست یا غلط بودن پیشنهاد نویسنده کتاب، ابلاغیه اخیر ارشاد برای مجوز انتشار این کتاب، تمام ۱۴ مورد کلمه «رقص» را انتخاب کرده و دستور حذف آنها از کتاب را داده است. ما هم که البته گردنمان از مو باریکتر است، همه را حذف و جایگزین کردیم.

🔹 اما به همین مناسبت کنجکاو شدیم که ارتباط رقص و توسعه چیست؟ و سوالمان این بود که آیا این تابوی خودساخته نیز به سرنوشت بقیه تابوها منجر خواهد شد یا اینکه مسیری متفاوت را طی می‌کند؟ 

🔹 برای توضیح بیشتر باید بگویم، در طول سال‌ها مطالعه در حوزه توسعه ایران، و بررسی روند‌ توسعه در ابعاد مختلف، به نظر می‌رسد که «جاده‌ توسعه ایران، سنگ‌ساز است» و برداشتن سنگ‌ها از مسیر توسعه نیازمند جراحی عمیق بوده و هزینه‌های بسیار سنگینی را به همراه دارد.

🔹 البته که هر یک از این سنگ‌ها برای عمیق‌تر شدن و بنیادی‌تر شدن حرکت توسعه ایران نقش مهمی ایفا کرده است و «هر مشکلی که تو را نکشد، قویترت خواهد کرد!» اما نمی‌توان از هزینه‌های آن نیز چشم‌پوشی کرد و کند شدن مسیر توسعه را در نظر نگرفت.

🔹 یادمان هست که سال‌ها خرید، فروش و استفاده «دستگاه ویدئو» برای نمایش خانگی فیلم ممنوع بود و چه تابوی بزرگی شناخته می‌شد و با این ممنوعیت چند درصد از مردم ایران را از حلقه خودی‌ها به ناخودی‌ها کشانید. چه میزان سرمایه‌ اجتماعی را تخریب کرد و چه نهادهایی را برای مقابله و مبارزه با آن تجهیز نمود.

🔹 اما بعد از آمدن ماهواره، «دستگاه ویدئو» اصلا موضوعیتی نداشت و فیلم‌های خانگی از هوا وارد تلویزیون‌های خانگی مردم می‌شدند! ممنوعیت خرید، فروش و استفاده از تجهیزات ماهواره نیز دوباره به عنوان سنگ جدیدی در جاده توسعه ایران قرار گرفت و هزینه‌های سنگینی برای مبارزه با ماهواره پرداخت شد.

🔹 فارغ از هزینه‌های نهادی و حقوق نیروی انسانی برای مقابله با استفاده‌ از ماهواره، اصلی‌ترین هزینه‌ها مربوط به سرمایه‌ اجتماعی از دست رفته و خروج بخش دیگری از مردم از حلقه خودی‌های نظام بود. 

🔹 یادمان نرفته که ممنوعیت‌های سنگین مربوط به موسیقی در دهه شصت و هفتاد، چه دعواهایی را برای موسیقی‌های مجاز و غیر مجاز ایجاد کرد و بازار فروش نوارکاست‌های غیر مجاز خیابان انقلاب چقدر داغ شد.

🔹 چه کنسرت‌هایی در طول این دهه‌ها تعطیل شد و چه هزینه‌هایی از سرمایه اجتماعی بر سر چیزی دادیم که الان اصلا موضوعیتی ندارد. حالا هر کسی می‌تواند با گوشی همراه خود به سادگی در کنسرت زنده افتتاحیه مسابقات یورو و یا المپیک پاریس شرکت کند و آهنگ‌های آن را بشنود!  

🔹 چه دعواهایی که بر سر ممنوعیت دوچرخه سواری بانوان نکردیم و هیچگاه هم به صورت رسمی و علنی در مورد این موضوع صحبت نکردیم که این تابوی خودساخته با چه استدلالی در مسیر توسعه ایران قرار گرفته و چرا بخش دیگری از جامعه را از حلقه‌ خودی‌ها خارج و سرمایه اجتماعی را مضمحل کرد؟

🔹 یادمان نرفته چه هزینه‌هایی برای ورود زنان به ورزشگاه دادیم و هنوز در حال هزینه‌دادن برای ممنوعیت نوازندگی بانوان در کنسرت‌ها هستیم! هنوز درگیر ممنوعیت پیاده‌روی با سگ در پارک‌ها هستیم و هنوز درگیر تابوی ممنوعیت آزادی پوشش هستیم و بابت آن هزینه می‌دهیم. 

🔹 البته محدود به این سنگ‌های فکری هم نشدیم و فیلترینگ یعنی ممنوعیت استفاده از همه پلتفرم‌های جهانی را در دستور کار قرار دادیم تا سنگ جدیدی در مسیر توسعه بنا کنیم. برای بیان هزینه فیلترینگ، همین بس که یک کاندیدای ریاست جمهوری، با شعار حذف فیلترینگ می‌تواند در انتخابات پیروز شود!

🔹 اینقدر این سنگ خودساخته بزرگ شده است که جلوتر از همه مسائل اقتصادی و سیاسی قرار می‌گیرد و می‌تواند یک انتخابات را تحت الشعاع قرار دهد و به نماد بازگشت به عقلانیت تبدیل شود...

📃 مطالعه متن کامل یادداشت

🔊 دسترسی به پادکست کتاب «چگونه کودکان شادتری داشته باشیم؟»

🌆 از آموزش عالی توده وار تا آموزش عالی نخبه گرا

📝 به مناسبت آغاز به کار وزیر جدید علوم، تحقیقات و فنآوری

✍️ دکتر نعمت الله اکبری
استاد دانشگاه اصفهان و عضو کمیته علمی پویش فکری توسعه

@pooyeshfekri

🔹 اگرچه مفهوم امروزی دانشگاه را محصول کشورهای غربی می دانند و از پیدایش این مفهوم از دانشگاه تاکنون چند قرن می گذرد و باید پذیرفت که مفهوم امروزی دانشگاه از پیدایش تا هم اکنون در جامعه غربی دستخوش تحولات و تکامل تدریجی بسیاری شده است، که شوربختانه جامعه دانشگاهی ایران از این تحولات بی بهره بوده است.

🔹 اگر چه ما مدعی هستیم پیش از پیدایش مفهوم غربی دانشگاه در قرون چهارم و پنچم هجری رنساس علمی در ایران رخ داده است، باید اعتراف کرد که جامعه علمی ایران امروزه نتوانسته است همگام با تحولات نسل های گوناگون دانشگاهی در دنیا قدم بردارد و متحول شود.

🔹 در حال حاضر جامعه علمی دنیا با دانشگاههایی از نسل پنجم روبرو است. دانشگاه ها را بر اساس ویژگی ها و عملکردهای متفاوت به پنج نسل دسته بندی کرده اند.

🔹 دانشگاه های نسل اول که به عنوان دانشگاه های قرون وسطایی نیز شناخته می شوند، عمدتاً بر آموزش متمرکز بودند. دانشگاههای نسل اول، مؤسسات تک رشته ای بودند که در یک رشته تحصیلی واحد مانند الهیات، حقوق یا پزشکی و پیراپزشکی آموزش می دادند.

🔹 دانشگاه های نسل دوم در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم ظهور کردند و با تمرکز بر تحقیقات و پژوهش مشخص شدند. این نسل از دانشگاهها مؤسسات چند رشته ای بودند که در زمینه های مختلف تحصیلی تحقیق می کردند و عمدتا توسط دولت تأمین مالی می شدند.

🔹 دانشگاه‌ نسل سوم، که با علامت اختصاری 3GU شناخته می‌شوند، توسط دانشگاه کمبریج آغاز شد. نکته کلیدی در این نسل از دانشگاهها ارزش گذاری و ایجاد ارزش است.

🔹 دانشگاههای نسل سوم به ارتباط بین دانشگاه و صنعت اهتمام ورزیدند و با کمک به استارت‌آپ‌ها و پر کردن شکاف با کاربردهای صنعتی با آوردن ایده‌ها به خارج از دانشگاه به جامعه پیوند خوردند.

🔹 به طور خلاصه، دانشگاه‌های نسل اول بر آموزش، دانشگاه‌های نسل دوم بر پژوهش و دانشگاه‌های نسل سوم بر نوآوری و تجاری‌سازی دانش متمرکز بودن که مشهور به دانشگاههای کارآفرین بودند.

🔹 دانشگاه نسل چهارم با توجه به سرعت تحولات پیرامون و محیط از تفکر و فرایندهای خطی عبور کرده، به فرایندهای دایره ای توجه کرده اند با حرکت به سمت دانشگاههای نسل چهارم دانشگاه به یک فضای نوآورانه باز پویا تبدیل می شود و تمرکز دانشگاه تا حدی جهانی است، اما دارای یک شبکه محلی قوی است و محرک اکوسیستم محلی آن است.

🔹 نقش این دانشگاهها فقط ایجاد ارزش نیست (همچون دانشگاههای نسل سوم). بنابراین وظیفه آن صرفاً اجازه دادن به شبکه (محلی) ایجاد ارزش نیست، بلکه دانشگاه یک قدرت و محرک و پیشران توسعه است.

🔹 به طور خلاصه می توان این گونه بیان کرد که مهمترین ویژگی های یک دانشگاه نسل چهارم ریشه در رویکرد استراتژیک، تمرکز بر توسعه پایدار و پارادایم اقتصاد دایره ای آن دارد.

🔹 نسل‌های قبلی دانشگاه‌ها که با نام‌های دانشگاه‌های نسل اول (با تمرکز بر آموزش) و دانشگاه‌های نسل دوم (ترکیب آموزش و پژوهش) شناخته می‌شوند، به دانشگاه نسل سوم تبدیل شده‌اند که بر کارآفرینی و رشد اقتصادی مبتنی بر دانش تأکید دارد. دانشگاه نسل چهارم فراتر از این مدل‌های قبلی، با تمرکز بر ایجاد یک آینده پایدار و پرداختن به تنش‌های محیطی است.

🔹 دانشگاه نسل چهارم در واکنش به تنش های محیطی که مشخصه بارز عصر کنونی ما است، پدیدار می شود. در حالی که دانشگاه نسل سوم مبتنی بر پارادایم کارآفرینی برای رشد اقتصادی است، الگویی که ریشه در سیستم‌های نوآوری منطقه‌ای مبتنی بر دانش و مدل‌های اقتصادی خطی دارد، دانشگاه نسل چهارم با گسترش روزافزون در گفتمان‌های عمومی و دانشگاهی پارادایم اقتصاد دایره‌ای همراه است.

🔹 دنیای اطراف ما به سرعت در حال تغییر است و تفکر خطی و فرآیندهای خطی به سرعت، با استفاده از قدرت پلتفرم ها (یعنی شبکه ها) جای خود را به فرآیندهای دایره ای می دهند.

🔹 بنابراین با توجه به تفاوتهایی که بین سرعت تحقیقات دانشگاه و محیط آن قابل مشاهده است و اگرچه مشخصا انجام تحقیقات با کیفیت بالا مستلزم زمان و تعهد است، اما در مقابل این تغییرات نسل چهارم دانشگاه پیشنهاد می‌گردد...

📄 متن کامل یادداشت را اینجا بخوانید.