کانال بازنگری | ترکاشوند

همکیش و همنوع
      به جای
  مسلمان و کافر

(امام علی و تقسیم‌بندی مردم جهان)

امیر ترکاشوند ۱۴۰۳/۱۰/۲۹


مولا علی در عبارت مشهور و کلیدیِ زیر، به جای تقسیم مردم به دو گروهِ "مؤمن و کافر" (یا مسلم و کافر)، از تقسیم آنان به دو گروهِ "همکیش و همنوع" استفاده می‌کند و در باره‌شان چنین می‌گوید: دلِ خود را برای هر دو گروه آکنده از مهر و محبت و لطف کن.

(الإمامُ عليٌّ ـمِن كِتابِهِ للأشتَرِ لَمّا وَلاّهُ مِصرَـ : و أشعِرْ قَلبَكَ الرَّحمَةَ لِلرَّعِيَّةِ ، و المَحَبَّة لَهُم ، و اللُّطفَ بِهِم ، و لا تَكونَنَّ علَيهِم سَبُعا ضارِيا تَغتَنِمُ أكلَهُم ؛ فإنَّهُم صِنفانِ : إمّا أخٌ لَكَ في الدِّينِ ، أو نَظيرٌ لَكَ في الخَلقِ
امام على ـ در فرمان استاندارى مصر به مالك اشترـ نوشت: دل خود را آكنده از مهر و محبّت و لطف نسبت به مردم گردان .. زيرا كه مردم دو دسته‌اند:
يا برادر دينى تو هستند و يا همنوع تو).

بنابراین آیا بهتر نیست میلیاردها  مردم جهان در دوران معاصر ،که ربطی به کفر و قرآن ندارند، را همانند حضرت علی یا همکیش یا همنوع خود بدانیم که به خاطر انسان بودن‌شان نباید مهر و محبت و لطف خود را از آن‌ها دریغ کرد؟
https://t.me/baznegari/1564

اسلام فطری [و همه‌فهم و جهانی] در کلام
استاد مرتضی مطهری

امیر ترکاشوند، ۱۴۰۳/۱۰/۲۵

چنان‌که وعده داده بودم اینک سخن دلنشین و درخشان استاد مطهری پیرامون "اسلام فطری" را از کتاب فلسفه اخلاق وی تقدیم خوانندگان کانال بازنگری می‌کنم تا مگر در پرتو آن، آرام آرام به ساحل دینی همه‌فهم برسیم:


《حس اخلاقی حسی جدا از حس‌ خداشناسی نیست بر عکس آنچه که عده ای خیال کرده‌اند حس خداشناسی یک‌ حس است و حس اخلاقی حس دیگر، حس اخلاقی همان حس خداشناسی است ...، یعنی‌ حسی است که به موجب آن انسان، اسلام فطری را می‌شناسد: بالفطره می‌شناسد که "عفو" مورد رضای معبود است، بالفطره می‌شناسد که خدمت به خلق‌ خدا و فداکاری برای خلق خدا مورد رضای معبود است، بالفطره می‌شناسد که‌ انصاف مورد رضای معبود است، بالفطره می‌شناسد که تن به ذلت و خواری‌ ندادن مورد رضای معبود است ..... ضمیر انسان درک می‌کند تکلیف را آنچنان که درک می‌کند تکلیف کننده را وجدان و الهامات وجدانی‌، همه ناشی از فطرت خداشناسی انسان است منطق قرآن این است. قرآن‌ می‌گوید: «و نفس و ما سویها فالهمها فجورها و تقویها» ..... وجدان انسان اتصال دارد به ریشه و تمام‌ عالم هستی او تکلیف تو را از جای دیگر گرفته و به تو می‌دهد شامه دل است‌ دل، شامه دارد و با آن خدا را می‌شناسد و به طور فطری تکلیف خدا را می‌شناسد، که ما این الهامات را "اسلام فطری" می‌نامیم. «و اوحینا الیهم فعل الخیرات». همان طور که در تفسیر المیزان استنباط فرموده اند ، نمی‌گوید: «و اوحینا الیهم ان افعلوا الخیرات» که بشود تکلیف تشریعی به اصطلاح ، بلکه می‌گوید : و اوحینا الیهم فعل الخیرات ما خود کار خیر را در قلب مردم الهام و وحی کردیم قرآن می‌گوید ما به هر بشری وحی فرستادیم اتفاقا یکی دیگر از اموری که عمومیت دارد وحی است. همان‌طور که زیبایی و پرستش عمومیت دارند، در منطق قرآن وحی هم‌ عمومیت دارد. آیا وحی منحصر است به آن شکل خاص از وحی که بر انبیاء عظام می‌شود؟ آن، کاملترین درجه وحی است قرآن می‌گوید: ما به هر انسانی‌ وحی فرستاده‌ایم اما در همین حدود: «فالهمها فجورها و تقویها» ، «اوحینا الیهم فعل الخیرات» ..... وحیی که به یک‌ انسان عادی می‌شود دیگر توسط جبرئیل انجام نمی‌شود ، شکل دیگری دارد مثل‌ نور است ..... در مکتب اسلام تمام احساسهای اخلاقی از پیدا کردن "خود" و احساس واقعیت "خود" پیدا می‌شود اگر انسان‌ خود واقعی‌اش را پیدا کند می‌بیند تمام ارزش‌های اخلاقی و نیز ضد اخلاقی‌ها معنی پیدا می‌کند ... اخلاق در اسلام بر محور خودشناسی و احساس کرامت در خود واقعی است ... خود حقیقی انسان الهام‌بخش اسلام فطری است: و نفس و ما سویها فالهمها فجورها و تقویها》

(فلسفه اخلاق، مرتضی مطهری ص ۱۲۸ تا ۱۳۰ و ۱۸۵ اینجا و مجموعه آثار ط.صدرا ج ۲۲ ص ۳۸۴ تا ۳۸۵ و ۴۲۲ اینجا).
https://t.me/baznegari/1562

خطابودنِ کافرشماریِ غیر مسلمان‌ها در دیدگاه استاد مطهری

(وابستگی حکم شرع به زمان و مکان بخش۲۳)

امیر ترکاشوند، ۱۴۰۳/۱۰/۳۰

در بخش ۲۰ و ۲۱ و ۲۲ از قول مرجعی فقهی (فقیه فقید صانعی) گفته شد که میلیاردها جمعیت غیر مسلمان جهان را نباید کافر نامید. سخن متفاوت آن مرجع را با سخن متفکر بزرگ دینی‌مان استاد مرتضی مطهری پی می‌گیریم که حتی از "مسلمانِ فطری" بودنِ حقیقت‌جویانِ اسماً غیر مسلمان سخن می‌گوید.

بریده‌هایی از سخنان وی:

الف- او در کتاب ۴ جلدیِ فلسفه تاریخ (حاصل درس‌هاى وی در طول سال‌هاى ۱۳۵۵ تا ۱۳۵۷) چنین سخن ممتازی دارد (این سخنان گویا فقط چند ماه پیش از ترور وی تدریس شده):

《[غیر مسلمانان را کافر شمردن، با قرآن جور درنمی‌آید]. این‌که ما معمولًا در اصطلاحات خودمان به هر غیرمسلمان «کافر» میگوییم با اصطلاح قرآن جور در نمیآید. هر کافری غیر مسلمان هست اما هر غیرمسلمانی کافر نیست. قرآن هر جا که «کافر» را به کار برده، در مورد غیرمسلمانی به کار برده که اسلام بر او عرضه شده و اتمام حجت هم شده است و مع ذلک او در مقام مبارزه و جنگ و انکار برآمده است ... معنی آیه «انّ الّذین کفروا سَواءٌ علیهم ءَانْذَرتهُم امْ لَم تُنذِرهُم لایؤمنون» [...] این نیست که هرکسی که مسلمان نیست فایده ندارد تو او را انذار بکنی یا نکنی؛ زیرا پیغمبر می‌خواهد کسانی را که مسلمان نیستند مسلمان کند! [بنابراین] «انَّ الَّذینَ کفَروا» مردمی را می‌گوید که پیغمبر [دعوت خود را] بر آنها عرضه داشته است و این‌ها به عناد و کفر در مقابل پیغمبر قیام کرده‌اند؛ می‌گوید برای اینها دیگر فایده ندارد؛ به قدر کافی به این‌ها اتمام حجت کرده‌ای، اینها عالماً عامداً در مقام انکار برآمدند، دیگر فایده ندارد، می‌خواهی به این‌ها هشدار بده می‌خواهی هشدار نده، این‌ها دیگر ایمان نمی‌آورند》.
(مجموعه آثار، انتشارات صدرا ج ۱۵ ص ۹۷۲ "اینجا" و فلسفۀ تاریخ، صدرا ج ۴ ص ۲۵۱ "اینجا")


ب- در کتاب عدل الهی که مربوط به حدود ۵۵ سال پیش است (سخنرانی حسینیه ارشاد، چاپ اول ۱۳۴۹، چاپ دوم با اضافات ۱۳۵۲ شمسی) سخنانی می‌گوید که بر هر مسلمان متعصبی لازم است آغازِ این سخنان تلنگرآفرین را هر از گاه دوباره و دوباره بخواند تا بلکه خودِ مسلمانش را تافته جدا بافته به شمار نیاورد:

《اسلام واقعی و اسلام منطقه‌ای.
ما معمولا وقتی می‌گوییم فلان کس مسلمان است یا مسلمان نیست، نظر به‌ واقعیت مطلب نداریم؛ از نظر جغرافیایی کسانی را که در یک منطقه‌ زندگی می‌کنند و به حکم تقلید و وراثت از پدران و مادران، مسلمانند مسلمان می‌نامیم و کسانی دیگر را که در شرایط دیگر زیسته‌اند و به حکم‌ تقلید از پدران و مادران، وابسته به دینی دیگر هستند یا اصلا بی‌دین‌اند غیر مسلمان می‌نامیم. باید دانست این جهت ارزش زیادی ندارد، نه در جنبه مسلمان بودن و نه‌ در جنبه نامسلمان بودن و کافر بودن. بسیاری از ماها مسلمان تقلیدی و جغرافیایی هستیم، به این دلیل مسلمان هستیم که پدر و مادرمان مسلمان‌ بوده‌اند و در منطقه‌ای به دنیا آمده و بزرگ شده‌ایم که مردم آن مسلمان‌ بوده‌اند. آنچه از نظر واقع با ارزش است اسلام واقعی است و آن این است‌ که شخص قلبا در مقابل حقیقت تسلیم باشد، درِ دل را به روی حقیقت گشوده‌ باشد تا آنچه که حق است بپذیرد و عمل کند و اسلامی که پذیرفته است بر اساس تحقیق و کاوش از یک طرف، و تسلیم و بی‌تعصبی از طرف دیگر باشد. اگر کسی دارای صفت تسلیم باشد و به عللی حقیقت اسلام بر او مکتوم‌ مانده باشد و او در این باره بی‌تقصیر باشد هرگز خداوند او را معذب‌ نمی‌سازد، او اهل نجات از دوزخ است ....》
(عدل الهی انتشارت صدرا ص ۳۱۸ تا ۳۲۰ و یا ص ۲۶۹ تا ۲۷۰ در اینجا)


پ- مطهری حتی گام فراتر نهاده و غیر مسلمانانی که به ندای وجدان و درون عمل می‌کنند را "مسلمان فطری" می‌خواند:

پ۱- در کتاب حق و باطل:《فطرت بشر در همه جا حتّی در شوروی همین طور است. از آن ده میلیون کمونیستش که بگذرید که آنها هم شاید پنج میلیون‌شان اغفال شده‌اند، اگر شما سراغ صد و نود میلیون دیگر بروید یک عدّه انسان‌های فطری می‌بینید، یعنی مسلمان فطری، مسلمان بالفطرة، یعنی یک انسان سالم》 (ج ۱ ص ۳۶ "اینجا" ومجموعه آثار ج۳ ص ۴۲۷ "اینجا")

پ۲- 《ماهیت‌ کفر چیزی جز عناد و میل به پوشانیدن حقیقت نیست. این‌ها [کسانی که در برابر حق تسلیم‌اند] "مسلم فطری‌" می‌باشند اینها را اگر چه [اسماً] مسلمان نمی‌توان نامید ولی کافر هم نمی‌توان‌ خواند، زیرا تقابل مسلمان و کافر از قبیل تقابل ایجاب و سلب و یا عدم‌ و ملکه -به اصطلاح منطقیین و فلاسفه- نیست بلکه از نوع تقابل ضدین‌ است یعنی از نوع تقابل دو امر وجودی است نه از نوع تقابل یک امر وجودی و یک امر عدمی ...》 (عدل الهی ج۱ ص۲۷۰).

پ۳- سخن دلنشین و درخشان استاد مطهری پیرامون "اسلام فطری" را در آینده از کتاب فلسفه اخلاق وی تقدیم خواهم کرد.
https://t.me/baznegari/1557

آیا هدف، پرستش است یا حقی دگر؟

(اندر کشاکشم میان حق الله، حق الناس و حق النفْس)

امیر ترکاشوند، ۱۴۰۳/۱۰/۱۲


رونمایی از حقّ سوم: حق النفس
(در کنار حق الله و حق الناس)

اگر حقّ الله عبارت از "پرستش" باشد

اگر حقّ الناس عبارت از "مراعاتِ دیگران" باشد

اگر حقّ النفْس را "مراقبت از خود" و صیانت از شأن و مراتب والای وجودیِ خود بگیریم

در این‌صورت هدف و انتظار خدا از بشر چیست؟

در پاسخ بلافاصله آیه معروف "و ما خلقتُ الجنّ و الإنس إلا لیعبدون" به ذهن خطور می‌کند که در آن، آفرینش جن و انس را برای عبادت و پرستشِ پروردگار دانسته است.

اما ظاهرِ این پاسخ چندان موجب اقناع نشده و به همین خاطر برخی به شرح یعبدون در آن آیه و معنای واقعی عبادت و عبودیت می‌پردازند؛ از سوی دیگر حقوق الناس چه می‌شود و کجای این هدف قرار گرفته؛ و پرسش‌ها و ابهامات دیگر

آیا می‌توان پاسخ مطبوع را در آیه ۲۱ سوره بقره یافت؟
آن آیه، امروز مرا به سوی خود برد:
《يا أيّها النّاسُ اعْبُدُوا ربَّكم الّذی خلقَكم والّذين مِن قبلكُم لعلّكم تتّقون》(: ای مردم! پروردگارتان را پرستش و عبادت کنید تا مگر به تقوا گرایید).

تقوا یعنی مراقبت از خود (و صیانت از نفس)، که آن را حق النفس نامیدم. مطابق این آیه، پرستش و عبادت (که در آن آیه‌ی نخست، هدف آفرینش معرفی شده بود) خود مَحمل و موقف و تذکاری برای مستعد شدنِ فرد به ملکه‌ی تقوا و مراقبت از خودِ ملکوتی، در دو راهی‌هاست.

به خوبی روشن است که حق النفس یا همان تقوا و مراقبت از خود، حقوق الناس را هم طبیعتا پوشش می‌دهد و برخاسته از عبودیت حق‌تعالی است.

پس مراقبِ خودتان و جایگاه والای‌تان باشید که هدف خدا و انتظار پروردگار از شما همین است.

نلغزیدن و خویشتن‌بانی رازِ فاش پروردگار، در انتظار از انسان است.

من چندان در این امر سربلند نیستم اما تلاش می‌کنیم از این پس بیشتر مراقب خود باشیم.

این یادداشت را در نخستین روز از تقویم بین‌الملل به تمام کسانی که قدم در کاهش رنج انسان‌ها برمی‌دارند تقدیم می‌کنم.
https://t.me/baznegari/1555

توجه
پس از چندی وقفه، یادداشت‌های "وابستگی حکم شرع به زمان و مکان" که تاکنون ۲۰ شماره‌اش منتشر شده، از سر گرفته خواهد شد.
کانال بازنگری | ترکاشوند، ۱۴۰۳/۱۰/۱۰
@baznegari

مرجع فقید صانعی و کافر نبودنِ غیر مسلمان‌ها ؛ تغییر در تقسیم‌بندی بشر به مسلم و کافر

(وابستگی حکم شرع به زمان و مکان بخش ۲۰)

امیر ترکاشوند ۱۴۰۳/۱۰/۰۹


آیا غیر مسلمان، کافر است؟
مردم جهان در تقسیم‌بندی‌های فقهی، در تمام اعصار به دو گروه بزرگ: "۱- مؤمن (مسلمان) ۲- کافر" تقسیم می‌شوند و البته هر یک نیز به گروه‌های فرعی دیگر (مثلا کفار به کافر اهل کتاب و کافر غیر اهل کتاب و یا در تقسیماتی دیگر به ذمّی و حربی یا اهل کتاب و مشرک تقسیم می‌شوند). بر کافر در فقه سنتی، احکامی بار می‌شود که بسیار تند و ستیزآمیز است و جان کلام آن‌که "جان و مال و عِرض‌شان" (مگر معدودی که ذمی‌اند) محترم شمرده نمی‌شود و تازه ذمی‌های‌شان نیز محروم از بسیاری حقوق اجتماعی هستند

کارستان مرجع فقید
(:غیر مسلمان کافر نیست / مسلمان و غیر مسلمان در حقوق اجتماعی مساوی هستند).
مرجع فقید صانعی، نوآوری‌های مطبوع و مهمی در احکام فقهی داشت اما به نظر من درخشان‌ترین آن، به تغییر در تقسیم‌بندی بالا برمی‌گردد. او برخلاف گذشتگان، به جای تقسیمِ مردم جهان به مسلم و کافر، آنان را به "مسلم و غیر مسلم (و البته معدودی کافر)" تقسیم می‌کند و یعنی میلیاردها جمعیت کنونی جهان که مسلمان نیستند (و فقه سنتی آن‌ها را کفار می‌داند) را صریحاً نه کافر بلکه صرفاً غیر مسلمان می‌شمارد و در نتیجه هیچ‌یک از احکامِ کفر فوق‌الاشاره را در باره‌شان صادق ندانسته و جان و مال و آبروی‌شان را محترم می‌داند و تمام حقوق اجتماعی که برای مسلمان‌ها قائل است برای آنان نیز قائل می‌باشد.

سخنان آن مرجع فقید:

الف- در سخنرانی (۱۳۹۷/۱۰/۱۳)
《یک جمله‌ای من عرض می‌کنم که یک بابی را هم باز می‌کند در مسائل حقوق؛ [در] آیه شریفه "ولن یجعل الله للکافرین علی المؤمنین سبیلا" می‌گوید للکافرین!؛ کفر غیر از عدم اسلام است.
به نظر بنده انسان‌ها سه دسته‌اند:
یک دسته مسلمان‌اند (شهادتین به زبان می‌آورند)
یک دسته کافرند (یعنی می‌داند اسلام حق است.. اما در عین حال انکار می‌کند جحد می‌کند)
یک دسته هم غیر مسلمان‌اند.
امروز آیا جمعیت دنیا غیر مسلمان‌اند یا کافر؟
آن که در جنوب افریقا و... زندگی می‌کند ... آیا به او می‌شود حالی کرد که قرآن معجزه پیامبر است؟ .. او قاصر است شما قاصر را در باب احکام شرعیه می‌فرمایید مستحق عذاب نیست ...؛ حالا ما آمدیم این "ولن یجعل الله للکافرین علی المؤمنین سبیلا" را در هر غیر مسلمی پیاده می‌کنیم، از تمام حقوق محروم می‌کنیم؛ اگر اشهد ان لا اله الا الله بگوید .. همه حقوق را دارد اما به محضی که [شهادتین را] نگوید و نگفتنش هم نه از باب تقصیر است ،جمعیت دنیا همه قاصرند در اصول اعتقادات ... آمدیم همه انسان‌ها [که شهادتین نگفته‌اند] را از حقوق‌شان محروم کردیم گفتیم غیر مسلم نه می‌تواند مدیر بشود نه می‌تواند دبیر بشود نه می‌تواند رئیس بشود نه می‌تواند فرمانده بشود نه می‌تواند چه بشود؛ در حالی‌که این‌ها غیر مسلم‌اند نه کافر!》 "اینجا" و "اینجا"

ب- پاسخ به پرسش شفقنا (۱۳۹۶/۷/۲۳):
《به نظر اینجانب جمعیت دنیا از تمام حقوق انسانی بلکه از تمام حقوق شرعی برخوردارند و در تمام حقوق مساوی هستند .. و همه مسلمانان و غیرمسلمانان را به جز کفار در حقوق اجتماعی و حتی در حقوق شرعی نظیر ارث و قصاص مساوی می‌دانم ... آنچه مورد نهی از سرپرستی و ولایت و سبیل به حکم آیه «ولَن یَجعل الله لِلکافرین علی المُؤمنین سبیلاً» قرار گرفته کافر به معنای حقیقی آن است که حق را می‌شناسد و آگاهانه آن را انکار می‌کند که از کل جمعیت دنیا فقط تعداد اندکی از آنها به این معنا کافر هستند》 "اینجا" و "اینجا"

پ- در پایان درس خارج (۱۳۹۶/۲/۲):
《تمام پست‌هایی که برای انسان‌ها در هر نظامی قرار داده شده برای غیر مسلمین نسبت به مسلمین هم هست؛ می‌تواند رئیس یک مدرسه‌ای بشود که شاگردانش مسلمانند دبیر بشود که شاگردانش مسلمان هستند رئیس دانشگاهی بشود که دانشجویانش مسلمان هستند فرمانده ارتشی بشود که سربازانش مسلمان هستند. این‌ها همه‌اش برای این است که آنان هیچ یک کافر نیستند. هفت میلیارد جمعیت دنیا، فقط تعداد اندکی از آنها کافر هستند. «ولَن يَجعلَ الله» بر فرض اینکه سبیل اجتماعی را بگیرد اختصاص به کافر دارد و غیر مسلمین را شامل نمی‌شود و اقلیت‌های مذهبی که خداوند حفظ‌شان کند خدمت کرده‌اند، الآن هم دارند خدمت می‌کنند، آنها جزء غیر مسلمین هستند، هیچ مذمتی از آنها نشده است، در باب ارث ما گفتیم غیر مسلم ارث می‌برد در باب قصاص گفتیم قصاص در قتل غیر مسلم هم جریان دارد. کفار، حساب‌شان از غیر مسلمان‌ها جداست. آگاه باشید بفهمید روی درک و فهم‌تان تکیه کنید، ولو کسی برای فهم شما ارزش قائل نباشد، روزی برای فهم و درک مقدس اردبیلی ارزش قائل نبودند، اما امروز می‌بینید شکسته بسته مجبور می‌شوند که برایش ارزش قائل شوند》 "اینجا" و "اینجا".
https://t.me/baznegari/1549

وابستگی حکم شرع به زمان و مکان بخش ۱۸

(واکنش امام خمینی به فقیه منتقدِ تجدیدنظر در احکام شرعی):

《آن گونه که جناب عالى از اخبار و روایات برداشت دارید، تمدن جدید بکلى باید از بین برود و مردم کوخ‌نشین بوده و یا براى همیشه در صحراها زندگى نمایند》
(صحیفه نور ج ۲۱ ص ۳۴ "اینجا").

امیر ترکاشوند، ۱۴۰۳/۱۰/۰۸
https://t.me/baznegari/1546