کانال شعر معصومه اپروز

هر روز یک مطلب در مورد تالشان
وضعیت تالشان در جمهوری آذربایجان از منظر حقوق بین‌الملل
قسمت دوازدهم

علاوه براین، در سال 2019، سازمان‌های تالش با صدور بیانیه‌ای، سرشماری جمعیت در جمهوری آذربایجان را فرایندی مملو از تقلب دانستند. سازمان‌های تالش در بیانیه‌ای مشترک با اشاره به سرشماری جمعیت، طی روزهای اول تا دهم اکتبر 2019 در جمهوری آذربایجان و با صرف 23 میلیون و دویست هزار منات، از بودجه مردم جمهوری آذربایجان، برای این سرشماری، افزوده شده است: 
«فعالان اجتماعی – سیاسی تالش با توجه به تجارب گذشته، پیش‌بینی کرده بودند که برای ده سال دیگر با این سرشماری، در ثبت و اعلام آمار جمعیت جمهوری آذربایجان تقلب خواهد شد. براساس تحقیقات اندک رسانه‌هایی که کمابیش توانسته‌اند استقلال عمل خود را حفظ کنند، آمارگیران جمعیت فقط به 13 تا 15 درصد از منازل مراجعه کرده‌اند و عامدانه مرتکب سهل‌انگاری‌های زیادی در روند این سرشماری شده‌اند. آمارگیران، همچنین بدون سوال درباره تعلق قومی پاسخ‌دهندگان، تعلق قومی آنها را «آذربایجانی» قید کرده‌اند و به کسانی هم که خواستار قید شدن «تالش» در بخش تعلق قومی فرم‌های سرشماری شده‌اند، هشدار داده‌اند که از قید «تالش» در تعلق قومی خودداری کنند، زیرا با معلوم‌شدن تالش‌بودن آنها، شغلی را که دارند از دست خواهند داد. مأموران سرشماری، همچنین به جای بردن فُرم‌های ویژه سرشماری به منازل، با دفاتر دانش‌آموزی به منازل مراجعه کرده‌اند یا با مداد، فرم‌ها را تکمیل کرده‌اند تا بعداً اطلاعات سرشماری را تغییر دهند. در موارد زیادی نیز آمارگیران، به جای مراجعه به درب منازل، از اطلاعات و آمار تقلبی موجود در بلدیه‌ها استفاده و فرم‌ها را پر کرده‌اند». در ادامه این بیانیه آمده است: «این بار نیز به دستور مقامات کشور، همانند سرشماری سال 2009، آمار تالش‌ها، ده بار کمتر از شمار واقعی تالشان، اعلام خواهد شد. تداوم این سنت، در جمهوری آذربایجان همانند روز روشن است. سازمان‌های تالش این آمار را به هیچ وجه نمی‌پذیرند و خواهان سرشماری مجدد با نظارت سازمان‌های بین‌المللی هستند».
  رؤسای سازمان‌های «جمهوری خودمختار تالش مغان»، «شورای ریش‌سفیدان تالش»، «حزب دموکراتیک خلق‌های آذربایجان»، «اتحادیه جوانان تالش»، «کمیته دفاع از حقوق تالشان»، «جنبش ملی تالش»، «اتحادیه اجتماعی آذری – تالش» و شمار دیگری از فعالان سیاسی و مدنی تالش‌های جمهوری آذربایجان و تالشان مهاجر این بیانیه را امضاء کرده‌اند.
تأکید تالشان، بر نقض حقوق خود توسط حزب رفاه اقوام جمهوری آذربایجان  که در سال 2019 تشکیل شد، نیز تکرار شده است. در هیئت مؤسسان این حزب، سیدامیر محمدوف، صابر حسین‌اف، علیمردان شکوروف، المان محمدوف، مهدی‌بیگ صفروف، میرتقی نصیروف و رافیق جلیل‌اف، عضویت دارند. رافیق جلیل‌اف، سردبیر نشریه «صدای تالش» (تولیشون صدو) و مهدی‌بیگ صفروف نیز رئیس اتحادیه اجتماعی «آذری – تالش» هستند.
علاوه بر انجمن‌ها، احزاب و مؤسسه‌های تالشی که هیچ‌کدام به ثبت رسمی در جمهوری آذربایجان نرسیده‌اند، چهره‌ها و روشنفکران تالش نیز تضییع حقوق تالشان را مورد اشاره قرار داده‌اند. الدنیز قلی‌اف، رهبر «جنبش روشنفکران» جمهوری آذربایجان، در مارس 2019، در مصاحبه با پایگاه اینترنتی «آبزاس»  پیشنهاد کرد برای جلوگیری از سربرآوردن تمایلات تجزیه‌طلبانه در میان تالش‌های این کشور، حقوق و امتیازاتی که به جامعه روس‌ها و یهودی‌ها در جمهوری آذربایجان داده شده است، به تالش‌ها نیز داده شود. الدنیز قلی‌اف گفت: «برای مثال، جامعه روس‌ها، مرکز فرهنگی دارند، دفتر دارند، کلیسا دارند و همچنین یهودیان این قبیل امکانات را دارند. اما، تالش‌ها ندارند. برای لزگی‌ها، اجازه محدود پخش رادیو به زبان لزگی و انتشار نشریه و روزنامه داده می‌شود. اما، درباره تالش‌ها در این مسائل ناعادلانه رفتار می‌شود. مرکز فرهنگی تالش حتی  پنج تا ده متر مربع هم مکان ندارد که در آنجا فعالیت کند. در لنکران، شبکه تلویزیونی «جنوب تی.وی» گشایش یافته است. اما در این تلویزیون، اجازه داده نمی‌شود یک کلمه هم به زبان قوم تالش، سخن گفته شود. حال آنکه مقامات ما، در زمان دیدار با مقامات سازمان‌های بین‌المللی می‌گویند که این شبکه تلویزیونی برای تالش‌ها تأسیس شده است.

پابان قسمت دوازدهم

منبع کتاب وضعیت اقلیت ها در جمهوری آذربایجان از منظر حقوق بین‌الملل ص ۱۰۸،۱۰۹

نوشته آقای دکتر احمدکاظمی رئیس مرکز پژوهشي حقوق اقلیت ها و استاد حقوق دانشگاه

انتخاب متن گروه تالشه خله مجید نعمتی سیاهمزگی

چرا در فارسی «تهرون» داریم ولی «دبیرستون» نداریم؟

یکی از ویژگی‌های آوایی پر بسامد در فارسی گفتاری معاصر، تبدیل â قبل از صامت غنه به u است.

استاد عالیقدر دکتر علی اشرف صادقی در مقاله‌ای عالمانه با عنوان«تبدیل آن و آم به اون و اوم در فارسی گفتاری و سابقۀ تاریخی آن» که در سال ۱۳۶۳ و در اولین شمارۀ مجلۀ زبان‌شناسی منتشر شده‌است، به حضور این ویژگی آوایی قابل تأمل در فارسی گفتاری معاصر پرداخته‌اند.

استاد در این باره برآنند که کلمات واژگانی فارسی گفتاری در تحقق این تغییر، دارای وضعیتی دوگانه‌اند. یعنی در دسته‌ای از آنها این تبدیل صورت می‌گیرد و در دسته‌ای دیگر نه. مثلاً در کلماتی مانند خانه، نان، زبان، ران، خندان، خواندن و تمام تبدیل متداول است، در حالی که در کلمات پروانه، دبیرستان، گیلان و حامله تبدیل غیرممکن است.

در اینجا این پرسش پیش می‌آید که تفاوت لغات دستۀ اول با کلمات دستۀ دوم در پیدایش این تغییر چیست؟

استاد علی اشرف صادقی نشان می‌دهند که تبدیل âN به uN تبدیلی است بسیار قدیمی که سابقۀ آن به دوران قبل از اسلام و زبان پهلوی می‌رسد. از آنجا که قدیمی‌ترین نمونه‌هایی که از لهجه‌های محلی بازمانده نیز این تحول را نشان می‌دهند به سبب فقدان مدارک لازم، به درستی نمی‌دانیم که تحول ابتدا در فارسی گفتاری ظاهر شده یا به عکس، ابتدا تحول در لهجه‌ها ظاهر شده و فارسی گفتاری تحت تأثیر آنها قرار گرفته‌است. آنچه منطقی‌تر به نظر می‌رسد این است که فارسی گفتاری منشأ این تحول بوده‌است نه لهجه‌های محلی. زیرا هیچ یک از لهجه‌های محلی آنچنان نفوذ و اهمیتی نداشته‌اند تا زبان فارسی را تحت تأثیر قرار بدهند.

ظاهراً این گرایش آوایی که در زبان‌های ایرانی â قبل از n کوتاه‌تر و کمی بسته‌تر از معمول تلفظ می‌گردد، مستقلاً و به طور طبیعی عمل کرده و â را به u مبدل ساخته‌است.

مسلماً در این تحول â ابتدا به o و سپس به u تبدیل شده است. گرایش به کوتاه‌تر تلفظ شدن â قبل از n که عروض‌دانان در تقطیع شعر فارسی آن را ملحوظ می‌دارند،  در پاره‌ای از لهجه‌ها از جمله کازرونی قدیم گاهی â را به a بدل کرده، اما گرد بودن تلفظ â در اکثر موارد موجب تبدیل آن به o و u شده است.

داده‌ها حاکی از آنند که تبدیل â به u در فارسی امروز کاملاً متوقف شده و کلمات جدید واجد شرایط را تغییر نمی‌دهد.

زمان این توقف در حال حاضر معین نیست. ممکن است آن را در دورۀ قبل از مغول و احتمالاً حدود قرن ششم قرار داد. زیرا کلمات مغولی و ترکی که در فارسی به کار می‌روند مشمول تبدیل نشده‌اند. کلیۀ کلماتی که پس از متوقف شدن این تحول از زبان نوشتار یا از زبان‌های دیگر وارد فارسی گفتاری شده‌اند از تبدیل مصون مانده‌اند.

به دیگر بیان، راز دوگانگی تغییر در کلمات با جزءِ âN، تنها به قدمت حضورشان در  فارسی مرتبط است و شرایط آوایی و هجایی و وضع تکیه در تبدیل âN به uN هیچ تأثیری نداشته است.

اکنون نگاهی به کلماتی که در فارسی گفتاری مشمول تبدیل شده‌اند و کلماتی که تبدیل در آنها انجام نگرفته‌است می‌اندازیم.

کلیۀ کلمات دستوری زبان یعنی کلماتی که دارای فهرست بسته اند و در فارسی گفتاری به کار می‌روند مشمول تبدیل می شوند.

کلمۀ اشارۀ آن و ترکیبات آن ( همان، چنان و غیره )، ضمایر متصل مفعولی و ملکی ( -مان، -تان، -شان ... )، علامت جمع –ان در چند موردی که در گفتار مستعمل است ( آقایون، مردمون، دیگرون و غیره ) و علامت متعدی و سببی کردن افعال یعنی ân- ( کشاندن، پیچاندن و غیره) از این مقوله اند.

کلیۀ کلمات عربی که قبل از متوقف شدن این تبدیل در گفتار به کار می‌رفته‌اند مشمول تبدیل شده‌اند. برعکس، کلماتی که بعد از توقف تبدیل از نوشتار وارد گفتار شده‌اند از تبدیل مصون مانده‌اند. کلمات تموم، حموم، قربون، حیوون از کلمات دستۀ اول و کلمات امکان، مقام،‌ انعام، اقدام، مکان، خیانت، اقامت و غیره از دستۀ دوم‌ اند. احتمالاً بسیاری از این کلمات از قرن ششم به بعد وارد فارسی گفتاری شده‌اند.

کلماتی که از ترکی و مغولی وارد فارسی شده‌اند مشمول تبدیل نشده‌اند. از این قبیل است کلمات ارسلان، ارمغان، خاقان، خان و خانم.

کلمات فارسی که در دوره‌های اخیر ساخته شده یا از نوشتار به گفتار راه یافته‌اند مشمول تبدیل نشده‌اند. کلمات دبستان، دبیرستان، دانشگاه، راننده، خواننده، میزبان و غیره از این نوع است.

اسم‌های خاص اشخاص که در دوره‌های اخیر از واژگان فارسی اقتباس شده‌اند مانند: افسانه، پروانه، مهران، کامران، پژمان و نیز اسم‌های جغرافیایی که در زمان‌های جدید از نوشتار به گفتار راه یافته‌اند مانند: لهستان، مجارستان، انگلستان و لبنان و اسم‌های محل‌هایی که جدیداً ساخته شده‌اند از قبیل آبادان، زاهدان و غیره نیز مشمول تبدیل نمی‌گردند.

کلماتی که از زبان‌های اروپایی گرفته شده‌اند نیز از تبدیل بر کنار اند. کلمات مامان، لیسانس، و بانک از این قبیل‌ اند.