کالای عمومی (Public Good) در علم اقتصاد به کالایی گفته می‌شود که دارای دو ویژگی کلیدی است:
1. غیرقابل‌استثنا بودن (Non-excludability):
هیچ فرد یا گروهی را نمی‌توان از بهره‌مندی از آن کالا (یا خدمت) محروم کرد یا دسترسی آن را کاملاً محدود ساخت. به‌عبارت دیگر، زمانی که این کالا تولید شد یا در دسترس قرار گرفت، همه می‌توانند از آن استفاده کنند، حتی اگر هزینه‌ای برای تولیدش نپرداخته باشند.
2. غیررقابتی بودن در مصرف (Non-rivalry):
مصرف این کالا توسط یک فرد یا گروه، به‌طور مستقیم از مصرف دیگران نمی‌کاهد یا آن را مختل نمی‌کند. برای مثال، اگر یک نفر از هوای تمیز تنفس کند، هوای تمیز برای دیگران کم نمی‌شود یا «تمام» نمی‌گردد.
مثال‌های سنتی
- دفاع ملی: همه شهروندان از مزایای امنیت بهره می‌برند و نمی‌توان صرفاً برای گروهی خاص امنیت برقرار کرد و دیگران را محروم ساخت.
- نور چراغ خیابان: همگان می‌توانند از آن استفاده کنند، بدون آن‌که روشنایی برای دیگران کم شود.
در سطح جهانی
وقتی صحبت از کالای عمومی جهانی (Global Public Good) می‌شود، منظور کالا یا خدماتی است که همه کشورها و مردم جهان از آن سود می‌برند و نمی‌توان کسی را از دسترسی به آن محروم کرد. به همین دلیل، در نظریۀ روابط بین‌الملل و سیاست جهانی، تأمین این کالاها اغلب نیازمند همکاری میان دولت‌هاست.
مثال‌های بارز کالای عمومی جهانی عبارتند از:
- هوای پاک و محیط‌زیست سالم
- صلح و امنیت بین‌المللی
- کنترل بیماری‌های فراگیر و سلامت جهانی (مثلاً ریشه‌کن کردن بیماری آبله یا مبارزه با کرونا)
مسئله رایگان سواری (Free Rider Problem)
مشکل رایگان‌سواری زمانی رخ می‌دهد که افراد یا کشورها، بدون مشارکت در هزینه‌های تأمین یک کالای عمومی، انتظار دارند از منافع آن بهره‌مند شوند. از آن‌جا که نمی‌توان (یا بسیار دشوار است) کسی را از استفاده از کالای عمومی محروم کرد، این خطر وجود دارد که عده‌ای تشویق شوند هزینه‌ای نپردازند و فقط منتظر بمانند دیگران هزینه را بپردازند.
در نتیجه، اگر همه چنین کنند، هیچ‌کس انگیزه‌ای برای تولید کالای عمومی ندارد و در نهایت کالای عمومی تولید نمی‌شود—یا به‌اندازه کافی تولید نمی‌شود. همین امر، ضرورت وجود نهادها یا سازوکارهای بین‌المللی را برای مدیریت، تأمین مالی و نظارت بر تولید و توزیع این کالاها نشان می‌دهد.
کالای عمومی در حوزهٔ بهداشت جهانی
در حوزۀ بهداشت جهانی، کنترل بیماری‌های مسری یک مثال روشن است. اگر یک کشور یا مجموعه‌ای از کشورها هزینه‌های تحقیق، تولید واکسن یا ریشه‌کن کردن یک بیماری را بر عهده گیرند، در نهایت تمام کشورهای جهان از عدم گسترش یا ریشه‌کن‌شدن آن بیماری بهره می‌برند—حتی آن‌هایی که در تأمین هزینه‌ها شرکت نداشته‌اند. این مسئله دقیقاً مصداق مشکل رایگان‌سواری است.
بنابراین، کالای عمومی، با ویژگی‌های غیرقابل‌استثنا بودن و غیررقابتی بودن در مصرف، همواره در معرض مشکلات همکاری جمعی قرار دارد و نیازمند نهادهای تنظیم‌گر، قوانین و انگیزه‌های مناسب برای تولید و حفظ آن است؛ به‌ویژه در سطح جهانی که حضور ذی‌نفعان متعدد و پیچیدگی روابط بین‌الملل، دست‌یابی به توافق و تقسیم بار هزینه‌ها را دشوارتر می‌کند.
@Human_rights_for_world
1. غیرقابل‌استثنا بودن (Non-excludability):
هیچ فرد یا گروهی را نمی‌توان از بهره‌مندی از آن کالا (یا خدمت) محروم کرد یا دسترسی آن را کاملاً محدود ساخت. به‌عبارت دیگر، زمانی که این کالا تولید شد یا در دسترس قرار گرفت، همه می‌توانند از آن استفاده کنند، حتی اگر هزینه‌ای برای تولیدش نپرداخته باشند.
2. غیررقابتی بودن در مصرف (Non-rivalry):
مصرف این کالا توسط یک فرد یا گروه، به‌طور مستقیم از مصرف دیگران نمی‌کاهد یا آن را مختل نمی‌کند. برای مثال، اگر یک نفر از هوای تمیز تنفس کند، هوای تمیز برای دیگران کم نمی‌شود یا «تمام» نمی‌گردد.
مثال‌های سنتی
- دفاع ملی: همه شهروندان از مزایای امنیت بهره می‌برند و نمی‌توان صرفاً برای گروهی خاص امنیت برقرار کرد و دیگران را محروم ساخت.
- نور چراغ خیابان: همگان می‌توانند از آن استفاده کنند، بدون آن‌که روشنایی برای دیگران کم شود.
در سطح جهانی
وقتی صحبت از کالای عمومی جهانی (Global Public Good) می‌شود، منظور کالا یا خدماتی است که همه کشورها و مردم جهان از آن سود می‌برند و نمی‌توان کسی را از دسترسی به آن محروم کرد. به همین دلیل، در نظریۀ روابط بین‌الملل و سیاست جهانی، تأمین این کالاها اغلب نیازمند همکاری میان دولت‌هاست.
مثال‌های بارز کالای عمومی جهانی عبارتند از:
- هوای پاک و محیط‌زیست سالم
- صلح و امنیت بین‌المللی
- کنترل بیماری‌های فراگیر و سلامت جهانی (مثلاً ریشه‌کن کردن بیماری آبله یا مبارزه با کرونا)
مسئله رایگان سواری (Free Rider Problem)
مشکل رایگان‌سواری زمانی رخ می‌دهد که افراد یا کشورها، بدون مشارکت در هزینه‌های تأمین یک کالای عمومی، انتظار دارند از منافع آن بهره‌مند شوند. از آن‌جا که نمی‌توان (یا بسیار دشوار است) کسی را از استفاده از کالای عمومی محروم کرد، این خطر وجود دارد که عده‌ای تشویق شوند هزینه‌ای نپردازند و فقط منتظر بمانند دیگران هزینه را بپردازند.
در نتیجه، اگر همه چنین کنند، هیچ‌کس انگیزه‌ای برای تولید کالای عمومی ندارد و در نهایت کالای عمومی تولید نمی‌شود—یا به‌اندازه کافی تولید نمی‌شود. همین امر، ضرورت وجود نهادها یا سازوکارهای بین‌المللی را برای مدیریت، تأمین مالی و نظارت بر تولید و توزیع این کالاها نشان می‌دهد.
کالای عمومی در حوزهٔ بهداشت جهانی
در حوزۀ بهداشت جهانی، کنترل بیماری‌های مسری یک مثال روشن است. اگر یک کشور یا مجموعه‌ای از کشورها هزینه‌های تحقیق، تولید واکسن یا ریشه‌کن کردن یک بیماری را بر عهده گیرند، در نهایت تمام کشورهای جهان از عدم گسترش یا ریشه‌کن‌شدن آن بیماری بهره می‌برند—حتی آن‌هایی که در تأمین هزینه‌ها شرکت نداشته‌اند. این مسئله دقیقاً مصداق مشکل رایگان‌سواری است.
بنابراین، کالای عمومی، با ویژگی‌های غیرقابل‌استثنا بودن و غیررقابتی بودن در مصرف، همواره در معرض مشکلات همکاری جمعی قرار دارد و نیازمند نهادهای تنظیم‌گر، قوانین و انگیزه‌های مناسب برای تولید و حفظ آن است؛ به‌ویژه در سطح جهانی که حضور ذی‌نفعان متعدد و پیچیدگی روابط بین‌الملل، دست‌یابی به توافق و تقسیم بار هزینه‌ها را دشوارتر می‌کند.
@Human_rights_for_world