تاریخ و فرهنگ بلوچستان

🔹 ملا رَگام خاشی؛ شاعری از سرحد بلوچستان

‌‏━━━━━━━━≼🔹≽━━━━━━━━

🔹 پیشینهٔ تحقیق درباره ملا رگام

🔹 ایوب درازهی در سال ۱۳۸۹ در شماره دوم مجله «سَمين»، نشریهٔ دانشگاه آزاد سراوان، مقاله‌ای سه صفحه‌ای با عنوان «ملا رگام واشی/خاشی» دربارهٔ دوره‌های شعر بلوچی و جایگاه ملا رگام در بین شعرای دورهٔ ملایی به چاپ رسانده و در آن یک شعر در سبک موتک (مرثیه) از ملا رگام آورده است.

🔹 انعام‌الحق کوثر، استاد دانشگاه کویته در پاکستان، نمونه‌هایی از اشعار ملارگام را در کتابی به نام «شعر فارسی در بلوچستان» به عنوان شاهد مثال برای تأثیر ادبیات فارسی بر ادبیات بلوچی آورده است.

🔹 صبا دشتیاری، استاد پیشین دانشگاه کویته در پاکستان، در اثر ماندگار خود به نام «بلوچی زبان و لبزانک» که در سه جلد منتشر شده است، مشخصات مجلات ادبی پاکستان از سال ۱۹۵۰ تا ۲۰۰۰ میلادی که در آنها اشعار ملا رگام به چاپ رسیده را به شرح زیر معرفی کرده است:
مجلهٔ اولُس، فوریه ۱۹۶۵، شعر «سهل ءُ تران».
مجلهٔ اولُس، آگوست و سپتامبر ۱۹۷۹، شعر «بیر».
مجلهٔ تپتان، دسامبر ۱۹۸۹ و ژانویهٔ ۱۹۹۰، شعر «منی بیر».
مجلهٔ تپتان، دسامبر ۱۹۹۰، شعر «سهل ءُ تران».

🔹 موسی محمودزهی و احمد مرادزاده با تحقیقات میدانی و کتابخانه‌ای، مجموعه‌ای از اشعار ملا رَگام را که جمعاً دربردارندهٔ ۱۱ شعر در ۳۸۵ بند است، گردآورده و در ۱۲۰ صفحه آوانگاری، ترجمهٔ فارسی و تحلیل کرده‌اند که به صورت دستنویس در بنیاد ایران‌شناسی واحد بلوچستان در ایرانشهر موجود است. ملک‌بخش پاکزاد، حاج حسین ملازهی (از نوادگان ملا رگام) و عبدالشکور تُرشابی نیز در گردآوریِ این آثار به گردآورندگان کمک شایانی کرده‌اند. موسی محمودزهی اطلاعاتی از ملا رگام را در کتاب «نامداران بلوچستان» منتشر کرده است. این کتاب که در ۱۳۹۳ چاپ شده است، مشتمل بر زندگینامهٔ بیش از ۳۰۰ تن از مشاهیر بلوچستان در عرصه‌های گوناگون است.

#ادبیات
🔸 @balochs_history

🔹 ملا رَگام خاشی؛ شاعری از سرحد بلوچستان

‌‏━━━━━━━━≼🔹≽━━━━━━━━

🔹 پیشینهٔ تحقیق درباره ملا رگام
تا کنون در خصوص ملا رگام و آثار او، پژوهش‌هایی انجام شده که در ادامه به معرفی تعدادی از مهم‌ترین موارد پرداخته می‌شود:

🔹 «اشرف سربازی» در سال ۲۰۰۴ میلادی مقاله‌ای به زبان اردو با عنوان «ملا رگام واشی» در مجلهٔ «بلوچی لبزانک» به چاپ رساند. در این تحقیق شانزده صفحه‌ای، دربارهٔ جایگاه رفیع ملا رَگام در ادبیات بلوچی و دلایل شفاهی بودن ادبیات بلوچی اشاره شده است. همچنین اشرف سربازی در حدود ۵۰ بند (تک مصراع) از اشعار ملا رگام را نقل کرده و توضیحاتی داده است. به نقل از مقالهٔ فوق، ادارهٔ قبایلی پاکستان در کویته، تعدادی از اشعار ملارگام را در سال ۱۹۶۸ در ماهنامهٔ «اولُس» به چاپ رساند. گل‌محمد صالح‌زهی در فاصلهٔ سال‌های ۱۳۶۰-۶۱ شمسی در برنامه‌های رادیو زاهدان مختصری از زندگینامه و شعر ملارگام را به نقل از مقالهٔ فوق، ارائه داده است. پیش از انقلاب، اشرف سربازی مقداری از اشعار ملا رگام را با صدای پهلوان موسی زنگشاهی در برنامه رادیوی زاهدان ضبط نموده و در آرشیو نگهداری کرده که بعداً از بین رفته‌اند.

🔹 یکی از پژوهشگران بلوچ به نام «فقیرشاد» شعری از ملا رَگام را با عنوان «رگام ءِ کُلَه په علم خان ءَ (پیام ملا رگام به علم خان)» در سال ۲۰۱۰ میلادی در کتابی به نام «جنگانی هبر (گزارش جنگ‌ها)» در کشور پاکستان به چاپ رساند. این شعر شامل حدود ۶۰ بند/سطر است و بیشتر با اشعارِ مقالهٔ اشرف سربازی تطبیق دارد. بر اساس بعضی گفته‌ها، علم خان در زمان قاجاریه حاکم بخش بزرگی از سراوان بود و او باعث شد که ملا نورمحمد بَم‌پُشتی، دوست و شاعر معاصرِ ملا رگام به دست نیروهای دولتی قاجار زندانی و در نهایت به شهادت برسد. در این شعر ملا رگام نفرت خود را از رفتار علم خان در دستگیری و تحویل ملا نورمحمد بم‌پشتی به نیروهای قاجاری ابراز می‌کند.

🔹 «عبدالوهاب ایران‌نژاد» در یک نوشتهٔ کوتاه با عنوان ‹ملارگام واشی» در هفته‌نامهٔ «مرز پرگهر» شمارهٔ ۵۰۹، با استفاده از منابع معتبر به معرفی ملا رگام، آثار و سبک شاعری وی با ذکر شواهدی پرداخته است.

#ادبیات
🔸 @balochs_history

🔹 ملا رَگام خاشی؛ شاعری از سرحد بلوچستان

‌‏━━━━━━━━≼🔹≽━━━━━━━━

🔹 ملا رَگام در زمانی که به سراوان و مگس (مهرستان کنونی) مهاجرت کرد، با شاعران برجستهٔ دورهٔ دوم ادبیات بلوچی ارتباط برقرار کرد. از جمله شاعرانی بین آن‌ها وملا رَگام روابط نزدیکی وجود داشت می‌توان به ملا نورمحمد بم‌پشتی و ملا فاضل رِند اشاره کرد که از شخصیت‌های ادبی برجستهٔ این دوره هستند.

🔹 ادبیات بلوچی بر اساس آنچه در دست است، به سه دورهٔ عمده تقسیم می‌شود:
دورهٔ نخست که به آن دورهٔ کلاسیک یا به بلوچی «اَهدی دَور» هم گفته می‌شود بر اساس حماسه‌های پهلوانیِ «رِند و لاشار» است.
دورهٔ دوم که با توجه به اینکه بیشتر شاعران این دوره، روحانیونی بودند که در بلوچستان با عنوان ملا شناخته می‌شوند، دورهٔ ملایی یا ملاها نیز نام دارد.
دورهٔ سوم نیز دورهٔ جدید یا «نوکین دَور» است که از پایان دورهٔ ملایی و با ورود صنعت چاپ و نشر رواج یافته است و تا کنون نیز ادامه دارد.

🔹 از شخصیت‌های ادبیِ برجستهٔ دورهٔ دوم ادبیات بلوچی موسوم دورهٔ ملاها، می‌توان به اشخاصی مانند ملا فاضل، ملا قاسم، ابراهیم حسن راسکی، ملا بهرام، نورمحمد بَم‌پُشتی عزّت لَلّا، حسن زرگر، عبدالکریم میرواری، ملک دینار میرواری، ملا بهادر، ملا بوهیر، ملا جيسو، عبدالرحمن عباس و ملا رگام خاشی اشاره کرد.

🔹 در این دوره، ملا رَگام خاشی تنها شاعر بزرگ - ولی گمنام - از خطهٔ سرحد بلوچستان است و سایر شاعران نامبرده، همگی از ناحیهٔ مکران هستند. لازم به ذکر است که آنچه تاکنون از ادبیات منظوم بلوچستان منتشر شده، بیشتر اشعار شعرای مکران (جنوب بلوچستان) را در بر دارد.

🔹 اشعار ملا رگام به صورت شفاهی و سینه به سینه از دو قرن پیش تا کنون منتقل شده و امروزه‌ بخش‌هایی از این اشعار به فراموشی سپرده شده و یا در حال از بین رفتن هستند. با توجه به نقل این اشعار به صورت شفاهی، لهجه‌های مختلف زبان بلوچی در اشعار او دخیل شده‌ و بر اصالت آن‌ تأثیر گذاشته‌اند. فقط تعدادی از مجموعهٔ سروده‌های او در مجلات ادبی و فرهنگی مختلف انتشار یافته است.

#ادبیات
🔸 @balochs_history

🔹 ملا رَگام خاشی؛ شاعری از سرحد بلوچستان

‌‏━━━━━━━━≼🔹≽━━━━━━━━

🔹 ملا رَگام حدوداً در سال ۱۲۱۰ هجری قمری در روستای «تُرشاب» در دامنهٔ کوه تفتان به دنیا آمد. وی اصالتاً وابسته به طایفهٔ ملازهی در خاش است و به خاطر سکونت در حوزه خاش به خاشی/خْواشی/واشی معروف شده است. او سواد مکتبی را نزد پدرش «مُلا عزیز» آموخته و مانند اجدادش در خاش در دوره قاجاریه منصب میرزایی داشته است.

🔹 ملا رَگام از شعرای طراز اول اما ناشناختهٔ دورهٔ ملایی در ادبیات بلوچی است. علی‌رغم غنای ادبی و تاریخی - اجتماعی اشعار ملا رگام، آثار وی به درستی معرفی نشده و می‌توان گفت این شاعر نامی نسبت به شاعران هم‌رده و هم‌عصر خود کمتر شناخته شده است. شعر ملا رگام ساده و گیرا بوده و با زبانی تمثیلی، بیانگر بسیاری از رویدادهای تاریخی - اجتماعی زمانش است.

🔹 یکی از حوادث مهم زندگی ملا رَگام آن است که بین او و یکی از حاکمان حوزهٔ سرحد به نام «سردار سیدخان کُرد» اختلافاتی بر سر آنکه پسر ملا رگام به نام «نادر» به دستور سردار سیدخان کرد کشته می‌شود، بروز می‌کند. سردار از ملا رگام درخواست آشتی و رفع کدورت می‌کند اما ملا رگام سروده‌ای در مذمت سردار سیدخان و رد درخواست آشتی وی می‌سراید. این سروده به سرعت فراگیر میشود و سردار سیدخان قصد جان ملا رگام را می‌کند. اما ملا رگام با وساطت بزرگان سرحد سروده‌ای دیگر برای جلب رضایت سردار و انصراف سردار از تصمیمش می‌سراید و ظاهراً اختلاف آنها فروکش می‌کند. معروف‌ترین اشعار ملا رگام که تا کنون در حافظهٔ مردم سرحد و دیگر جاهای بلوچستان مانده، همین سروده‌هایی است که اختلافات ملا رگام با سردار سیدخان کرد را بازگو می‌کند.

🔹 عموماً نقل می‌شود که در پی این حوادث، ملا رگام از حوزهٔ خاش ابتدا به صورت موقت و در نهایت به صورت دائم، مهاجرت کرد. او برای مدتی به حوزه شهرستان‌های امروزی مهرستان و سراوان مهاجرت کرد. ملا رگام در اواخر عمر به رودبار در حوزهٔ کرمان امروزی مهاجرت کرد و در منطقهٔ زهکلوت، در روستای زیارت مقداد اقامت نمود. وی در حدود سال ۱۲۹۰ هجری قمری در همانجا درگذشت و در جوار زیارتگاه میر مقداد به خاک سپرده شد.

🔸 @balochs_history

🔹 فهرست روحانیون شاعر بلوچستان

‏━━━━━━━━≼🔹≽━━━━━━━━

🔹 در بلوچستان ایران، روحانیون از نخستین اقشاری بودند که به دلیل علم‌آموزی در دارالعلوم‌های دینیِ هندوستان و بلوچستان، دارای تحصیلات و سواد شدند. روحانیون اهل سنت بلوچستان در کنار دروس دینی، به شعر و ادبیات نیز اهمیت می‌دادند که این سنّت ادامه یافت و همچنان روحانی‌ها و مولوی‌ها به شعر و ادبیات علاقه‌مند هستند. اگرچه اغلب این شاعران سنی‌مذهب و از مکتب دیوبندیه برآمده‌اند، اما در واقع شیوخ مذهب ذگری (مهدویت)، پایه‌گذاران سنّت اشعار عرفانی و مذهبی فارسی و بلوچی در بلوچستان ایران هستند.
محتوای اشعار این شاعران را عمدتاً مدح و ستایش پیامبر (ص)، اهل بیت و صحابه و نیز اشعار دربردارندهٔ مضامین فرهنگی، اجتماعی و سیاسی تشکیل می‌دهد. برخی از این شاعران در زمینهٔ دین اسلام و تاریخ آن و نیز تاریخ بلوچ و بلوچستان تألیفاتی داشته‌اند. سروده‌های این شاعران بلوچ بیشتر در قالب غزل و قصیده هستند و زبان شعر آن‌ها، اغلب فارسی و بلوچی و گاه عربی و اردو است. این فهرست مطابق کتاب «شعر بلوچ (دفتر نخست)» اثر غلامحسین جهان‌تیغ، چاپ اول، نشر خرّم گردآوری شده است.

‏•‌─🙁☹️😤😝🙁🤔─•‌

🔹 مولوی عبیداللّه آسکانی
🔹 مولوی عبداللّه اسلامی
🔹 مولوی مصلح‌الدین اطهریان
🔹 مولوی تاج‌محمد بزرگزاده
🔹 ملا محمدنور پسند
🔹 عبدالناصر پسند
🔹 غلامرسول پسند
🔹 محمدسلیم پسند
🔹 طارق پسند
🔹 مولوی بهرام پرستار
🔹 مولوی محمدقاسم پروین
🔹 مولوی محمد حاجی‌زهی ولیدادی
🔹 مولوی شهمراد حسین‌پور
🔹 مولوی عبدالکریم حسین‌پور
🔹 مولوی دین‌محمد حسین‌زهی
🔹 مولوی عبدالحق درازهی
🔹 میر عبدالله جنگی
🔹 شے (شیخ) محمد درفشان
🔹 جلال (از اولاد درفشان)
🔹 مولوی عبدالغنی رسولی
🔹 مولوی عبداللّه روانبد
🔹 مولوی عبدالرحمن روانبد
🔹 مولوی نظام‌الدین روانبد
🔹 مولوی خالد روانبد
🔹 مولوی رعایت‌اللّه روانبد
🔹 ملا عبدالمجید روانبد
🔹 ملا محمد روانبد
🔹 مولوی محمد روشندل
🔹 مولوی غلام‌محمد سربازی
🔹 قاضی عبدالصمد سربازی
🔹 عیدمحمد شهلی‌بر
🔹 مولوی عبدالرحیم قاضی‌زاده
🔹 مولوی عبیداللّه محمدی
🔹 مولوی عبدالقادر مدنی
🔹 مولوی محمدعمر ملازهی
🔹 مولوی عبدالرحمن ملازهی
🔹 ملا نورمحمد ملازهی
🔹 ملا عبداللّه ملازهی
🔹 ملا ادهم ملازهی
🔹 مولوی عبدالرحمن ملازهی
🔹 ملا کریمداد ملک‌رئیسی
🔹 ملا یحیی ملکزاده
🔹 مولوی جهانگیر ناروئی

#ادبیات
🔸 @balochs_history