تاریخ و فرهنگ بلوچستان

🔹 ملا رَگام خاشی؛ شاعری از سرحد بلوچستان

‌‏━━━━━━━━≼🔹≽━━━━━━━━

🔹 ملا رَگام در زمانی که به سراوان و مگس (مهرستان کنونی) مهاجرت کرد، با شاعران برجستهٔ دورهٔ دوم ادبیات بلوچی ارتباط برقرار کرد. از جمله شاعرانی بین آن‌ها وملا رَگام روابط نزدیکی وجود داشت می‌توان به ملا نورمحمد بم‌پشتی و ملا فاضل رِند اشاره کرد که از شخصیت‌های ادبی برجستهٔ این دوره هستند.

🔹 ادبیات بلوچی بر اساس آنچه در دست است، به سه دورهٔ عمده تقسیم می‌شود:
دورهٔ نخست که به آن دورهٔ کلاسیک یا به بلوچی «اَهدی دَور» هم گفته می‌شود بر اساس حماسه‌های پهلوانیِ «رِند و لاشار» است.
دورهٔ دوم که با توجه به اینکه بیشتر شاعران این دوره، روحانیونی بودند که در بلوچستان با عنوان ملا شناخته می‌شوند، دورهٔ ملایی یا ملاها نیز نام دارد.
دورهٔ سوم نیز دورهٔ جدید یا «نوکین دَور» است که از پایان دورهٔ ملایی و با ورود صنعت چاپ و نشر رواج یافته است و تا کنون نیز ادامه دارد.

🔹 از شخصیت‌های ادبیِ برجستهٔ دورهٔ دوم ادبیات بلوچی موسوم دورهٔ ملاها، می‌توان به اشخاصی مانند ملا فاضل، ملا قاسم، ابراهیم حسن راسکی، ملا بهرام، نورمحمد بَم‌پُشتی عزّت لَلّا، حسن زرگر، عبدالکریم میرواری، ملک دینار میرواری، ملا بهادر، ملا بوهیر، ملا جيسو، عبدالرحمن عباس و ملا رگام خاشی اشاره کرد.

🔹 در این دوره، ملا رَگام خاشی تنها شاعر بزرگ - ولی گمنام - از خطهٔ سرحد بلوچستان است و سایر شاعران نامبرده، همگی از ناحیهٔ مکران هستند. لازم به ذکر است که آنچه تاکنون از ادبیات منظوم بلوچستان منتشر شده، بیشتر اشعار شعرای مکران (جنوب بلوچستان) را در بر دارد.

🔹 اشعار ملا رگام به صورت شفاهی و سینه به سینه از دو قرن پیش تا کنون منتقل شده و امروزه‌ بخش‌هایی از این اشعار به فراموشی سپرده شده و یا در حال از بین رفتن هستند. با توجه به نقل این اشعار به صورت شفاهی، لهجه‌های مختلف زبان بلوچی در اشعار او دخیل شده‌ و بر اصالت آن‌ تأثیر گذاشته‌اند. فقط تعدادی از مجموعهٔ سروده‌های او در مجلات ادبی و فرهنگی مختلف انتشار یافته است.

#ادبیات
🔸 @balochs_history

🔹 ملا رَگام خاشی؛ شاعری از سرحد بلوچستان

‌‏━━━━━━━━≼🔹≽━━━━━━━━

🔹 ملا رَگام حدوداً در سال ۱۲۱۰ هجری قمری در روستای «تُرشاب» در دامنهٔ کوه تفتان به دنیا آمد. وی اصالتاً وابسته به طایفهٔ ملازهی در خاش است و به خاطر سکونت در حوزه خاش به خاشی/خْواشی/واشی معروف شده است. او سواد مکتبی را نزد پدرش «مُلا عزیز» آموخته و مانند اجدادش در خاش در دوره قاجاریه منصب میرزایی داشته است.

🔹 ملا رَگام از شعرای طراز اول اما ناشناختهٔ دورهٔ ملایی در ادبیات بلوچی است. علی‌رغم غنای ادبی و تاریخی - اجتماعی اشعار ملا رگام، آثار وی به درستی معرفی نشده و می‌توان گفت این شاعر نامی نسبت به شاعران هم‌رده و هم‌عصر خود کمتر شناخته شده است. شعر ملا رگام ساده و گیرا بوده و با زبانی تمثیلی، بیانگر بسیاری از رویدادهای تاریخی - اجتماعی زمانش است.

🔹 یکی از حوادث مهم زندگی ملا رَگام آن است که بین او و یکی از حاکمان حوزهٔ سرحد به نام «سردار سیدخان کُرد» اختلافاتی بر سر آنکه پسر ملا رگام به نام «نادر» به دستور سردار سیدخان کرد کشته می‌شود، بروز می‌کند. سردار از ملا رگام درخواست آشتی و رفع کدورت می‌کند اما ملا رگام سروده‌ای در مذمت سردار سیدخان و رد درخواست آشتی وی می‌سراید. این سروده به سرعت فراگیر میشود و سردار سیدخان قصد جان ملا رگام را می‌کند. اما ملا رگام با وساطت بزرگان سرحد سروده‌ای دیگر برای جلب رضایت سردار و انصراف سردار از تصمیمش می‌سراید و ظاهراً اختلاف آنها فروکش می‌کند. معروف‌ترین اشعار ملا رگام که تا کنون در حافظهٔ مردم سرحد و دیگر جاهای بلوچستان مانده، همین سروده‌هایی است که اختلافات ملا رگام با سردار سیدخان کرد را بازگو می‌کند.

🔹 عموماً نقل می‌شود که در پی این حوادث، ملا رگام از حوزهٔ خاش ابتدا به صورت موقت و در نهایت به صورت دائم، مهاجرت کرد. او برای مدتی به حوزه شهرستان‌های امروزی مهرستان و سراوان مهاجرت کرد. ملا رگام در اواخر عمر به رودبار در حوزهٔ کرمان امروزی مهاجرت کرد و در منطقهٔ زهکلوت، در روستای زیارت مقداد اقامت نمود. وی در حدود سال ۱۲۹۰ هجری قمری در همانجا درگذشت و در جوار زیارتگاه میر مقداد به خاک سپرده شد.

🔸 @balochs_history

🔹 فهرست روحانیون شاعر بلوچستان

‏━━━━━━━━≼🔹≽━━━━━━━━

🔹 در بلوچستان ایران، روحانیون از نخستین اقشاری بودند که به دلیل علم‌آموزی در دارالعلوم‌های دینیِ هندوستان و بلوچستان، دارای تحصیلات و سواد شدند. روحانیون اهل سنت بلوچستان در کنار دروس دینی، به شعر و ادبیات نیز اهمیت می‌دادند که این سنّت ادامه یافت و همچنان روحانی‌ها و مولوی‌ها به شعر و ادبیات علاقه‌مند هستند. اگرچه اغلب این شاعران سنی‌مذهب و از مکتب دیوبندیه برآمده‌اند، اما در واقع شیوخ مذهب ذگری (مهدویت)، پایه‌گذاران سنّت اشعار عرفانی و مذهبی فارسی و بلوچی در بلوچستان ایران هستند.
محتوای اشعار این شاعران را عمدتاً مدح و ستایش پیامبر (ص)، اهل بیت و صحابه و نیز اشعار دربردارندهٔ مضامین فرهنگی، اجتماعی و سیاسی تشکیل می‌دهد. برخی از این شاعران در زمینهٔ دین اسلام و تاریخ آن و نیز تاریخ بلوچ و بلوچستان تألیفاتی داشته‌اند. سروده‌های این شاعران بلوچ بیشتر در قالب غزل و قصیده هستند و زبان شعر آن‌ها، اغلب فارسی و بلوچی و گاه عربی و اردو است. این فهرست مطابق کتاب «شعر بلوچ (دفتر نخست)» اثر غلامحسین جهان‌تیغ، چاپ اول، نشر خرّم گردآوری شده است.

‏•‌─🙁☹️😤😝🙁🤔─•‌

🔹 مولوی عبیداللّه آسکانی
🔹 مولوی عبداللّه اسلامی
🔹 مولوی مصلح‌الدین اطهریان
🔹 مولوی تاج‌محمد بزرگزاده
🔹 ملا محمدنور پسند
🔹 عبدالناصر پسند
🔹 غلامرسول پسند
🔹 محمدسلیم پسند
🔹 طارق پسند
🔹 مولوی بهرام پرستار
🔹 مولوی محمدقاسم پروین
🔹 مولوی محمد حاجی‌زهی ولیدادی
🔹 مولوی شهمراد حسین‌پور
🔹 مولوی عبدالکریم حسین‌پور
🔹 مولوی دین‌محمد حسین‌زهی
🔹 مولوی عبدالحق درازهی
🔹 میر عبدالله جنگی
🔹 شے (شیخ) محمد درفشان
🔹 جلال (از اولاد درفشان)
🔹 مولوی عبدالغنی رسولی
🔹 مولوی عبداللّه روانبد
🔹 مولوی عبدالرحمن روانبد
🔹 مولوی نظام‌الدین روانبد
🔹 مولوی خالد روانبد
🔹 مولوی رعایت‌اللّه روانبد
🔹 ملا عبدالمجید روانبد
🔹 ملا محمد روانبد
🔹 مولوی محمد روشندل
🔹 مولوی غلام‌محمد سربازی
🔹 قاضی عبدالصمد سربازی
🔹 عیدمحمد شهلی‌بر
🔹 مولوی عبدالرحیم قاضی‌زاده
🔹 مولوی عبیداللّه محمدی
🔹 مولوی عبدالقادر مدنی
🔹 مولوی محمدعمر ملازهی
🔹 مولوی عبدالرحمن ملازهی
🔹 ملا نورمحمد ملازهی
🔹 ملا عبداللّه ملازهی
🔹 ملا ادهم ملازهی
🔹 مولوی عبدالرحمن ملازهی
🔹 ملا کریمداد ملک‌رئیسی
🔹 ملا یحیی ملکزاده
🔹 مولوی جهانگیر ناروئی

#ادبیات
🔸 @balochs_history

🔹 فرهنگ نامگذاری مردم بلوچ

‏•‌─🙁☹️😤😝🙁🤔─•‌

🔹تاثیرپذیری از فرهنگ‌های دیگر

🔹 فرهنگ‌های مختلف همواره با هم در تماس و داد و ستد هستند. یک وجه از دادوستد‌های فرهنگی را می‌توان در فرهنگ نامگذاری هر جامعه‌ای دید. مردم بلوچ به دلایل سیاسی و تاریخی و همچنین همجواری با جوامع مختلف تا کنون توانسته‌اند از فرهنگ‌های مختلفی تأثیر بپذیرند. از طرفی دیگر قرارگیری بلوچ‌ها در کشورهای مختلف آنان را تحت تأثیر سیاست‌های آن کشورها قرار داده است که شامل نامگذاری هم می‌شود. مثلاً در کشورهای عربی نام‌ بلوچ به البلوشی تغییر یافته و نام برخی از طوایف بلوچ نیز به عربی تغییر یافته است برای مثال هوت‌ها، المازمی و گرگیج‌ها، الجنیبی نامیده شدند. نام‌های عربی رایج در این کشورها که قبلاً سابقه‌ای در فرهنگ نامگذاری بلوچی نداشته‌اند نیز وارد فرهنگ نامگذاری بلوچ‌های کشورهای عربی شده است. در ایران نیز نام‌های رایج در سایر مناطق این کشور به مرور زمان توسط بلوچ‌ها پذیرفته شده‌اند به عنوان مثال نام‌های فارسی و کُردی را می‌توان در نسل‌های جدید کودکان و نوجوانان بلوچ مشاهده کرد. همچنین تغییر عمدی یا سهوی نام‌های بلوچی در ثبت احوال نیز قابل توجه است مثلا نام بلوچی سۆبان به سبحان تغییر داده می‌شود.

🔹 برخی از نام‌ها از ادوار کهن‌تر و به دلایل تاریخی یا به علت همجواری اخذ شده‌اند مانند نام‌های هندیِ «نَتّو» و «گَنگو» که طوایفی به این نام نیز وجود دارد.

🔹 پس از نام‌های اسلامی و عربی، بخش عمده‌ای از نام‌های متأثر از فرهنگ‌های دیگر را نام‌های برگرفته از فرهنگ نام‌گذاری حکومت‌های ترک‌تبار است. دودمان‌های ترک‌تبار نام‌های ترکی، مغولی، عربی، فارسی و سغدی (خاتون) را بر خود می‌گذاشتند. جهانزیب و جهانگیر و شاه‌جهان از جمله نام‌های فارسی رایج در میان ترک‌ها است که بلوچ‌ها آن را وام گرفته‌اند. خاتون کلمه‌ای سغدی است که ترک‌ها آن را از ایرانیان گرفته و سپس در آسیای میانه تا هند و ایران بسط داده‌اند، که این نام در فرهنگ نام‌گذاری بلوچ حضور پررنگی دارد. بلوچ‌ها نام‌های ترکی-مغولیِ ارسلان، چنگیز (جَنگێز)، تیمور، بائی، بهادر، بیک (مانند علم‌بیک یا بیک‌محمد)، بی‌بی، بیگم، شاآغاسی (شاگاسی)‌، بایندر (بایاندر)، گاجی، توتا و بلگاک را بر خود می‌گذارند.

پایان مطالب «فرهنگ نامگذاری مردم بلوچ».

📚 سرچشمه‌های مورد استفاده:
📖 ۱- دولتی بخشان، عبدالعزیز (۱۳۴۱): «نام و نیم‌نام؛ فرهنگ‌ نام‌های بلوچی». چاپ اول: ۱۳۸۸، تهران: موسسه فرهنگی انتشاراتی پازینه.
📖 ۲-‌ العامری، سعید محمد: «بلوچ‌ها در کشورهای عربی خلیج فارس»، ترجمهٔ امیر قربان‌پور، انتشاریافته در مجموعه مقالات «بلوچ و دیگران؛ بلوچ و همسایگان»، مؤسسه آبی پارسی.
📖 ۳- بدلخان، صابر: «ارتباط زبانی در بلوچستان و تأثیر آن بر اسامی فردی بلوچی»، ترجمهٔ سلمان رئیسی انتشاریافته در مجموعه مقالات «بلوچ و دیگران؛ بلوچ و همسایگان»، مؤسسه آبی پارسی.
📖 ۴- عبدالغفور جهاندیده (۱۳۴۷): «فرهنگ بلوچی-فارسی». تهران: معین. جلد اول و دوم.

#فرهنگ_و_رسوم
🔸 @balochs_history

🔹 فرهنگ نامگذاری مردم بلوچ

‏•‌─🙁☹️😤😝🙁🤔─•‌

🔹نیم‌نام‌ها

🔹 در فرهنگ نامگذاری بلوچ، تمایل زیادی به کوتا‌ه‌سازی نام‌ها وجود دارد. در روند کوتاه‌سازی نام‌ها، بخش پایانی نام حذف شده و جای آن را پسوند ساده‌ای می‌گیرد. مثال: در نام «رُکَیّه» بخش پایانی حذف شده و به آن پسوند «ـُل» افزوده می‌شود و «رُکُّل» تلفظ می‌شود.

🔹 در نام‌های ترکیبی بلوچی، یک بخش از نام حذف شده و بخش دیگر آن همراه با پسوند خوانده می‌شود. این دسته از نیم‌نام‌ها می‌توانند چون به‌تنهایی دارای معنا هستند، می‌توانند یک نام کامل هم باشند. مانند: نام‌های ترکیبی با «شاه» همچون «شاه‌محمد» به «شاهَل» کوتاه می‌شوند و خود «شاهَل» چون دارای معنا است، می‌تواند به عنوان یک نام مستقل هم استفاده شود.

🔹 برخی از پسوند‌ها در نیم‌نام‌های بلوچی صرفاً جهت کوتاه‌سازی نام کاربرد دارند اما برخی دیگر کاربردها و معناهای دیگری هم دارند مانند پسوند «ـُک» که دارای معنای «کوچک» است و می‌تواند نام‌ها را هم تحقیر و هم تحبیب کند که از لحن گوینده قابل تشخیص است.

‏━━━━━━≼🌙≽━━━━━━

🔹 پسوندهای نام‌ساز در نام و نیم‌نام‌های بلوچی

🔹 ۱- «ـَل»: پسوند نسبت؛ برای نمونه: «ماهل - Māh-al»: به‌معنیِ همچون ماه.

🔹 ۲- «ـُل»: پسوند کوتاه‌ساز؛ برای نمونه: «آشُل - Āš-ol» کوتاه‌شدهٔ «آشَه» یا همان عایشه.

🔹 ۳- «ـَک»: پسوند کوتاه‌ساز؛ برای نمونه: «پیرَک - pir-akk» کوتاه‌شدهٔ نام‌هایی است که «پیر» جزئی از آن‌ها است، همچون «پیرمحمد».

🔹 ۴- «ـُک»: پسوند کوچک‌ساز که هم برای تحقیر (بیشتر برای بزرگسالان) و هم برای تحبیب (بیشتر برای کودکان) به کار می‌رود؛ برای نمونه: «نازُک - Nāz-okk» کوچک‌شدهٔ نام‌های دارای «ناز» همچون «ناز‌بی‌بی» است.

🔹 ۵- «ـو» یا «ـۆ» (یک پسوند با دو تلفظ در گویش‌های مختلف بلوچی): پسوند کوتاه‌ساز؛ برای نمونه: «ماهو Māh-ū» برای نام‌های دارای «ماه» همچون «ماه‌گَنج» یا «Šāh-ō» برای نام‌های دارای «شاه» همچون «شاه‌دۆست».
همچنین به عنوان پسوند نسبت؛ برای نمونه: «آسْکۆ - Āsk-ō» به معنی همانند «آسْک» یعنی آهو.

🔹 ۶- «ـان»: پسوند نسبت؛ برای نمونه: «شاهان Šāh-ān» به معنی همانند «شاه».

🔹 ۷- «ـین» یا «ـێں» (یک پسوند با دو تلفظ در گویش‌های مختلف بلوچی): پسوند نسبت؛ برای نمونه: «دۆستێن - Dōst-ēŋ» به معنی گرامی و دوست‌داشتنی یا «ماهین - Māh-in» به معنی منسوب به ماه، همچون ماه.

🔹 ۸- «ـی»: پسوند بیان نسبت؛ برای نمونه: «سنجی - Sanj-i» به معنی منسوب به «سنج» که یعنی رنگین‌کمان و هرنوع زیورآلات رنگارنگ و زیبا، بنابراین معنای «سنجی» می‌شود زن آراسته به زیورآلات زیبا، شاهبانو. «گُلی» ساده‌شدهٔ نام «گُل‌بی‌بی».
همچنین این پسوند در کوتا‌ه‌سازی نام‌ها نیز به کار می‌رود. مانند «نازی» که کوتاه‌شدهٔ نام‌های دارای ناز همچون «نازگُل» است.

#فرهنگ_و_رسوم
🔸 @balochs_history