جهت مقایسه بازار خودروی ایران و جهان سراغ برخی شاخص های موجود برای خودروهای سواری برای چند کشور (ایالات متحده، ترکیه، برزیل، هند، چین، کره جنوبی، ژاپن، مکزیک، آلمان) رفتم تا آنها را با وضعیت ایران مقایسه کنم. اکثر این آمار از سایت استاتیستا گرفته شده ولی از آنجا که این سایت آمار ایران را با ارز 4200 تومانی محاسبه کرده بود (این موضوع را با بررسی میانگین قیمت خودرو در ایران در این سایت که حدود 31 هزار دلار ذکر شده بود و قیمت بنزین که لیتری 0.4 دلار ذکر شده بود فهمیدم) متاسفانه مجبور شدم به منابع دیگری برای آمار ایران مراجعه کنم. به طور کلی، مشکلات در آمار ایران و تعدد منابع، از دقت این بررسی کم کرده است ولی در مجموع، هدف، به دست آوردن یک دید کلی است.

متوسط قیمت: با بررسی درآمد خودروسازان ایرانی در سالهای 1399 و 1400، به بازه 4 الی 5 هزار دلاری برای میانگین قیمت هر خودروی فروخته شده (براساس قیمت دستوری) میرسیم. متوسط قیمت خودرو در سال 2022 برای دنیا حدود 28 هزار دلار و کمترین میزان در میان کشورهای مورد بررسی مربوط به هند در حدود 7200 دلار است.

حجم بازار: منابع مختلف حجم بازار ایران را در حدود یک میلیون دستگاه در سال عنوان می کنند که معادل 4 الی 5 میلیارد دلار است. حجم بازار جهانی خودروی سواری برابر با بیش از 63 میلیون دستگاه و 1890 میلیارد دلار است. بزرگترین بازار خودروی دنیا نیز در اختیار چین با بیش از 21 میلیون دستگاه و 500 میلیارد دلار است.

سرانه خودرو: در ایران، به ازای هر هزار نفر، 186 خودرو وجود دارد. به این ترتیب در مجموع بیش از 15 میلیون خودروی سواری در کشور وجود دارد. این مقادیر برای جهان، به ترتیب، 145 خودرو به ازای هر 1000 نفر و 1.1 میلیارد خودروی سواری در مجموع است. از میان کشورهای مورد بررسی، آلمان با داشتن 590 خودرو به ازای هزار نفر صدرنشین است ولی بیشترین خودروی موجود در یک کشور متعلق به چین با بیش از 245 میلیون دستگاه است.

کشته های تصادفات جاده ای: متاسفانه در سال 2020، و براساس داده های سازمان جهانی بهداشت، 17803 نفر در اثر تصادفات جاده ای در ایران جان باخته اند که معادل 22.15 نفر به ازای هر صد هزار نفر است. این آمار برای جهان در سال 2018 در حدود 1.35 میلیون نفر و 17.78 نفر به ازای هر صد هزار نفر بوده است. وضعیت تمام کشورهای مورد بررسی از ایران بهتر است.

نگاهی به شاخص حجم بازار (دستگاه) به میزان خودروهای موجود، نشان میدهد که وضعیت بازار ایران به میانگین جهانی نزدیک است ولی نسبت متوسط قیمت خودرو به متوسط درآمد خانوار بدتر از میانگین جهانی و تمامی کشورهای مورد بررسی است. متوسط قیمت هر خودرو 1.2 الی 1.5 برابر میانگین درآمد سالیانه یک خانوار ایرانی است. متوسط این رقم در جهان در حدود 1 است.

اگر بخواهیم بر اساس نسبت جمعیت ایران به جهان، تخمینی از حجم آلترناتیو بازار ایران بدست آوریم، به رقم 743 هزار دستگاه و 21 میلیارد دلار در سال می رسیم. به این ترتیب، میانگین قیمت خودروی نو در ایران نیز به رقم جهانی در حدود 28 هزار دلار میرسد. کشته های تصادفات جاده ای در چنین حالتی به 14900 نفر کاهش می یافت که حدود 3000 نفر در سال کمتر از وضعیت کنونی است.

اگر بخواهیم بر اساس نسبت تولید ناخالص ملی ایران به جهان، تخمینی از حجم آلترناتیو بازار ایران بدست آوریم، به رقم 128 هزار دستگاه و 3.6 میلیارد دلار در سال می رسیم.

با این تفاسیر، ممکن است مسئولی ادعا کند که وضعیت بازار خودروی ایران بسیار مطلوب است زیرا خودروی فراوان و با قیمت کم و با تکیه بر توان داخلی در اختیار مردم قرار گرفته است. ولی این همه ماجرا نیست. ممنوعیت واردات برای سالها و عرضه کمتر از تقاضای خودرو، باعث شده ناوگان کنونی کشور فرسوده باشد. به این ترتیب پاسخ به این اختلاف تقاضا و بازسازی ناوگان موجود به سالهای بهتر موکول شده است. همچنین وضعیت عرضه خودروها با قیمت دستوری، باعث اختلاف قیمت رسمی و بازار آزاد شده است و رانت بوجود آورده است و نیز فشار زیادی در بازار خودروهای دست دوم ایجاد کرده است؛ بازاری که برخلاف کشورهای مشابه، از نعمت واردات خودروهای دست دوم محروم است و همین خودروهای فرسوده و کم کیفیت موجود در آن در گردش هستند. مورد دیگر اینکه نه تنها وضعیت تولید ناخالص ملی و درآمد خانوار (به دلیل تصمیمات و عملکرد حاکمیت) اجازه نمی دهد خودروهای گران تری در بازار کشور عرضه شوند، بلکه همین موضوع کیفیت و ایمنی خودروها را به قدری پایین آورده است که متاسفانه کشته های تصادفات رانندگی از میانگین جهانی نیز بالاتر بوده و مردم با جانشان، بهای این وضعیت را میپردازند. همه این موارد در حالی اتفاق می افتد که میانگین ارزبری هر خودروی تولیدی در ایران به گفته مسئولان بیش از 1500 دلار است و بازهم نشان میدهد تولید داخلی فقط یک شعار است.