✅⭕️
نقش «فراموش‌شده» در سمن‌ها
✍️ میثم هاشم‌خانی و افشین وزیریان
#تحلیل_هفته
#سمن_پژوهی
بانک جهانی در یک تقسیم‌بندی کلی، فعالیت‌های متنوع سمن‌ها (سازمان‌های مردم‌نهاد یا خیریه) را به دو گروه تقسیم می‌کند:
* فعالیت‌های «عملیاتی» (Operational)
* فعالیت‌های «مطالبه‌گری» (Advocacy)
⚪ گروه نخست (عملیاتی) به فعالیت‌هایی اشاره دارد که مستقیما بر بهبود وضعیت یک «گروه هدف» مشخص متمرکزند؛ مانند ارائه خدمات حمایتی به خانوارهای فقیر، پروژه‌های متمرکز بر بهبود آموزش کودکان این خانوارها، و یا برنامه‌های ایجاد مشاغل در مناطق محروم
گروه دوم (مطالبه‌گری) شامل فعالیت‌هایی است که در تعامل با سیاست‌گذاران مختلف مثل دولت، مجلس، قوه قضاییه و شهرداری‌ها، سعی بر بهبود سیاست‌گذاری‌ها و قوانین دارند؛ مانند قوانین اثرگذار بر وضعیت فقرا و یا سیاست‌گذاری‌های مرتبط با بیماران صعب‌العلاج
⚪️
سه گام اصلی در «مطالبه‌گری» (Advocacy)
حتی موفق‌ترین سمن‌های ایرانی هم، با وجود توفیق بالا در فعالیت‌های گروه اول (عملیاتی)، توفیق چندانی در فعالیت‌های گروه دوم (مطالبه‌گری) نداشته‌اند. ریشه این مساله را از زوایای مختلف می‌توان بررسی کرد؛ از ضعف سیاستمداران در تعامل با سمن‌ها گرفته تا ضعف سمن‌ها در طراحی مطالبات دقیق و دارای پشتوانه تحقیقاتی از سیاست‌گذاران؛ و نیز مشکلات مالی و مدیریتی متعددی که باعث می‌شوند بخش بزرگی از سمن‌های ایرانی نتوانند زمان و انرژی کافی برای «مطالبه‌گری» از سیاست‌گذاران اختصاص دهند.
در شرایط کنونی و با توجه به تخریب شدید «اعتماد اجتماعی»، حرکت سمن‌ها از فعالیت‌های «صرفا» عام‌المنفعه به سمت «مطالبه‌گری» موثر، می‌تواند مرحله جدیدی از بلوغ سمن‌های ایرانی را رقم بزند و در دراز مدت، به استحکام هر سه رکن کلیدی توسعه پایدار (سمن‌ها، حکمرانی خوب و اعتماد اجتماعی) کمک کند.
گام‌های کلیدی در این حوزه عبارتند از:
⚪️
گام اول:
طراحی مطالبات سنجش‌پذیر، با پشتوانه تحقیقاتی مناسب تجربه قانون «تابعیت مادرانه» (ارائه تابعیت ایرانی به فرزندان دارای مادر ایرانی و پدر غیرایرانی)، یکی از تجربیات موفق سمن‌های ایرانی در حوزه مطالبه‌گری محسوب می‌شود. بخشی از این موفقیت ناشی از طراحی یک مطالبه «سنجش‌پذیر» بود؛ مطالبه‌ای که توانست نهایتا به مصوبه مجلس تبدیل شود. در نقطه مقابل اگر یک سازمان مردم‌نهاد «صرفا» بر اعتراض به عملکرد سیاست‌گذاران (بدون ارائه پیشنهاد شفاف) متمرکز شود، شانس ناچیزی برای تعامل اثربخش با سیاست‌گذاران خواهد داشت.
⚪️
گام دوم:
برنامه‌ریزی چند ساله، برای همدل‌سازی سایر سمن‌ها و قسمتی از سیاستگذارانپس از طراحی یک مطالبه شفاف و سنجش‌پذیر، هر چه تعداد سمن‌های حمایت‌کننده بیشتر شود، شانس اثرگذاری بر قوانین و سیاست‌گذاری‌ها بالاتر می‌رود. اجماع‌سازی بین سمن‌ها، اگرچه زمان‌بر و انرژی‌بر است، اما مرحله‌ای کلیدی برای «مطالبه‌گری» موفق محسوب می‌شود.
از طرف دیگر باید توجه کنیم که قوانین موجود، معمولا حاصل تعادل‌های سیاسی پایدار هستند و در نتیجه، چه در ایران و چه در اکثر کشورها، فرایند بهبود قوانین و سیاست‌گذاری‌ها، فرایندی طولانی و چندساله است. بنابراین پس از توافق تعداد مناسبی از سمن‌ها بر یک مطالبه شفاف و سنجش‌پذیر، باید برنامه‌ای منظم برای شناسایی مستمر سیاست‌گذاران همدل طراحی شده و این فرایند، با صبر و حوصله ادامه یابد.
⚪️
گام سوم:
انتشار گزارش عملکرد «مطالبه‌گری»
سمن‌های فعال در حوزه «مطالبه‌گری» باید فرایند گزارش‌دهی منظمی در این زمینه طراحی کنند. یعنی در گزارش‌های فصلی، در کنار بیلان مالی و عملیاتی، بیلان دقیقی از برنامه‌های «مطالبه‌گری» خود نیز ارائه دهند. برای مثال:
۱. در زمینه مطالبه‌گری موثر و غیر شعاری از سیاست‌گذاران، چه قدم‌هایی برداشته‌اند؟
۲. در زمینه فرهنگ‌سازی برای مطالبه‌گری بین اعضای سمن و جامعه هدف خود چه قدم‌هایی برداشته‌اند؟
۳. در مسیر مطالبه‌گری خود با چه موانعی مواجه شده‌اند؟
۴. چه برنامه‌هایی برای عبور از این موانع دارند؟
۵. چه انتظاری از اعضای سمن و حامیان خود برای محقق کردن وظیفه مطالبه‌گری دارند؟
پیشنهاد آخر اینکه اگر تعدادی از سمن‌ها بر یک مطالبه سیاست‌گذارانه شفاف متمرکز شده و بتوانند هر فصل یک گزارش عملکرد مشترک در حوزه «مطالبه‌گری» منتشر کنند، می‌توانیم به جهشی بزرگ در سطح بلوغ سمن‌های ایرانی امیدوار باشیم.
⭕️ درباره نویسندگان:
میثم هاشم‌خانی، اقتصاددان و محقق حوزه فقرزُدایی است. وی از سال ۱۳۹۴ و ابتدای تاسیس موسسه مطالعاتی «حامیان فردا»، مدیریت این موسسه را بر عهده داشته است.
افشین وزیریان، دانش‌آموخته MBA و کُوچ بهبود عملکرد فردی و سازمانی است. وی از سال ۱۳۹۶ در #دپارتمان_مشاوره موسسه مطالعاتی «حامیان فردا» عضویت دارد.
✅
موسسه مطالعاتی «حامیان فردا»
#دپارتمان_مشاوره
@hamianfarda
