در همان جلد "روش در روش" و سپس جلد دوم، یعنی "ضد روش"، به هویت فلسفی و پارادایمی روش‏های کیفی پرداخته‏ام؛ آنجا توضیح داده‏ام که برای فهم جایگاه نظریه در پژوهش باید به بنیان‏های پارادایمی دو هستی شناسی پارمنیدسی و هراکلیتوسی ("بودن" در برابر "شدن") و دو رویکرد برآمده از آن یعنی فلسفه "قاره‏ای" و "تحلیلی" و یا مباحث کانت در خصوص "امر پیشینی" و "امر پسینی" رجوع کنیم. اگر روش‏های کمی درصدد نظریه آزمایی به اتکای روش قیاسی - فرضیه‏ای هستند، روش‏های کیفی به نظریه‏سازی، الگویابی و فهم استقرایی و مشاهده‏ای از جهان اجتماعی می‏پردازند. در نهایت حتی روش‏های قیاسی نیز خود ذاتاً استقرایی و در حوزه علوم احتماعی "استفهامی" و "پس‏کاوانه" هسند. نظریه در روش کیفی نقش لنز، عینک و راهنمای پژوهش را دارد. به قول دیوید فترمن، "محقق با ذهن باز وارد میدان می‏شود نه با کله پوک"؛ بنابراین وجود و حضور نظریه لازم است اما نه برای تئوری سازی و فرضیه آزمایی قیاسی، بلکه برای تدوین و صورتبندی سؤالات پژوهش، مکان‏یابی موضوع در ادبیات کلان پژوهش و نیز "حساسیت نظری"؛ اما محقق نباید هرگز خود را به مفاهیم نظری محدود سازد زیرا واقعیت همواره فراتر و پیچیده‏تر از فرضیه، سؤال یا موضوع تحقیق است؛ واقعیت حتی فراتر از امکانات زبانی است. خلاقیت، انباشت نظری، مشارکت و جرح و تعدیل مفاهیم نظری یا نظریه در فرآیند "بازاندیشانه" تحقیق از مشخصه‏های روش کیفی است. روش‏های کیفی نگران تعمیم داده‏ها یا روایی نیستند، بلکه هدفشان اعتبار و دقت برای تدوین قوانین "ایدئوگرافیک" هستند، نه الگوهای "نوموتتیک". بنابرین نظریه حضور دارد اما نه برای "تحمیل" مفاهیم بلکه برای کمک به "تکوین" و "ظهور" مفاهیم مندرج در واقعیت، آنطور که خودشان ظاهر می‏شوند. نظریه در خدمت حساسیت نظری است و نه جهت دادن به آنچه "باید یا نباید" دیده شود. من این مباحث را هم در کتابهای "ضد روش" و "فرا روش" (یا روش‏های ترکیبی) و هم در کتاب "سیاست‏های روش" به تفصیل توضیح داده‏ام.
بنابراین پاسخ من به جناب محدثی آن است که داعیه ایشان نه تنها نادرست و غیرعلمی است، بلکه از فهم غلط و سطحی ایشان و فقدان دانش لازم در فلسفه علوم اجتماعی نشأت می‏گیرد، مشکلی که کتاب روش در روش را مخصوصاً در پاسخ به آن نوشته بودم! توصیه من به ایشان آن است آثار بنده را دقیق‏تر بخوانند و به جای رویکرد تواب محور و پرخاشگرانه، نقد و نظرشان را در جای درست و فضای مناسب مطرح کنند تا پاسخ درست هم بگیرند، نه در فضاهای زودگذر رسانه‌های اجتماعی که چون ریگ بیابان با بادی ناپدید می‏شوند؛ بحث روش در فلسفه علوم اجتماعی فراتر از آن است که بتوان با چند لایک و تحسین و مخالفت این و آن حل و فصل شود. در نهایت، آثار بنده نیز وحی منزل نیستند؛ اگر ایشان دست به قلم شوند و روش در علوم اجتماعی را که به گفته ایشان، من از ریل خارج کرده ام، به راه راست هدایت کنند، من نخستین کسی خواهم بود که به ایشان ایمان خواهم آورد.
ایام به کام
دکتر احمد محمدپور

۱۵ فوریه ۲۰۲۵
ماساچوست، آمریکا

ص ۲