مهرداد

توی ایران در این حد همه‌چی مسخره‌بازی شده که رادیو بعد از اعلام قیمت نود هزار تومنی شدنِ دلار، آهنگ «هوا دلپذیر شد، گل از خاک بردمید» رو پخش کرد! 😑

الان که داشتم اینارو گوش می‌دادم یاد جمله‌ی چند روز پیشِ بهزاد عمرانی افتادم که داشت بهم می‌گفت: «من اصلا نمی‌فهمم که یعنی چی بیای آهنگ بسازی و از عشق قشنگ‌تون بگی که چقدر دارید با هم خوش می‌گذرونید! به نظرم فقط توی دوران پارگیِ جدایی باید آهنگ ساخت!» :))
بعدشم چند تا موزیکش رو اسم‌ برد و تعریف کرد که قبل از هر کدوم چه اتفاقی براش افتاده بود. :))
حالا البته شوخی می‌کرد. برعکسشم انجام دادن خودشون :))

وسط نوشتن اینا یادم افتاد که می‌خواستیم فیلم «کاپیتان من» که درباره اطلاعات مقدماتی مغز بود رو برای کودکان اکران کنیم ولی مجوز ندادن و بعدا مدارس فیلم «فسیل» رو جایگزین «کاپیتان من» کردند! درحالیکه به‌نظرِ من هیچی برای جامعه‌ی ما مهمتر از این نیست. چون احتمالا اکثریت جامعه قادر به این فرایندی که بالا توضیح دادم نیستیم، پس عملا چیزی به نام آگاهی نداریم و یعنی اصلا قادر به گرفتن تصمیم درست نیستیم!

آگاهی پیچیده‌س چون باید بشه همزمان توانایی درک محیط اطراف و حالات درونی خودمون رو داشته باشیم و این هفت کار رو در هر موقعیتی انجام بدیم: 1) از تجربیات گذشته یاد بگیریم و استفاده کنیم. 2) درک درستی از احساسات، افکار و انگیزه‌های خودمون داشته باشیم. 3) بتونیم انواع گزینه‌ها رو ارزیابی کنیم. 4) از محرک‌های حسی، درک نادرست نداشته باشیم. 5) درگیر تعصبات و الگوهای ثابت فکری نشیم. 6) دانش و آموخته‌هامون رو به کار بگیریم. 7) اسیر صدها خطای شناختی که درباره‌ش کلی کتاب نوشته شده نشیم!
و فرایندش اینجوریه که توی مغز، تالاموس به‌عنوان ایستگاه رله‌ی حسی عمل می‌کنه و اطلاعات حسی رو (همه رو به‌جز بویایی) از اندام‌های حسی بدن می‌گیره و تقویت می‌کنه و به قشر مغز می‌فرسته. قشر مغز این اطلاعات رو پردازش و تفسیر می‌کنه تا در مورد اون موضوع خاص، تجربه‌ی آگاهانه در ذهن‌مون شکل بگیره. یعنی اطلاعات ورودی رو در قالب یه تجربه‌ی یکپارچه یا «ادراک» ترکیب می‌کنه. و همه اینا باید در چند میلی ثانیه اتفاق بیفته. پس ارتباط بین نورونها باید به قدری درست باشه و مغز به‌قدری سیال باشه که بتونیم در تایم کوتاه این کارهارو برای هر موقعیتی انجام بدیم. که خودش نیازمند یعالمه تجربیات محیطی، آموزش‌ها و تمرین‌های فکریه! (و البته در کنار همه این جزئیات، مغز یک باگ مهم داره: خیلی وقتها صرفا برای اینکه ما تصویر خوبی از خودمون داشته باشیم، خیلی از اطلاعات رو نادیده می‌گیره یا حتی تحریف می‌کنه تا اذیت‌مون نکنه! (که اینم باز منجر به صدمه دیدن آگاهی میشه!))

حالا این «آگاهی» یا در واقع خودآگاهی چیه؟ به طور خلاصه یه بخش‌هایی از مغز مسئول مهار رفتار، تصمیم‌گیری‌ها، پایش خطا و تنظیم تعارض‌ها هستند. اول توی ناخودآگاه بر اساس اون ستینگ‌ و پیش‌فرض‌های اولیه و ژن و شرایط محیطی و بالا پایین شدن هورمون‌ها یه فعالیتی آغاز میشه. (که خودمون ازش آگاه نیستیم) ولی برای اینکه بخش خودآگاه‌مون درست رفتار کنه و بتونه اون تصمیم پیش‌فرض رو وتو یا اصلاح کنه باید مجموعه‌ای از تجارب، ارزش‌ها، انتظارات، زمینه‌های عاطفی و... ارزیابی بشن! (البته با سرعت خیلی بالا وگرنه همون تصمیم پیش‌فرض اجرا میشه) پس اون چیزی که ما اسمشو گذاشتیم «تصمیم آزاد» نتیجهٔ تعامل پیچیده بین فرایندهای ناخودآگاه و کنترل‌های آگاهانه‌س و اگه اون بخش کنترل‌های آگاهانه نتونه سرعتی و تحلیلی عمل کنه دچار انواع تصمیمات میشیم که خودمون ازش آگاهی نداشتیم. پس برای اینکه بگیم خودآگاهی چیه سعی می‌کنم به مرور تک‌تک کلمات بالا رو بازتر کنم و در موردش صحبت کنم.

این بحث رو بذاریم کنار مطالعات معروف Soon و همکارانش که نشون دادن ۷ ثانیه قبل از اینکه ما خودمون آگاه بشیم که قراره کاری انجام بدیم، با استفاده از fMRI می‌تونن پیش‌بینی کنن. یعنی انگار فعالیت‌های مغزی پیش‌بینی‌کننده‌ای وجود دارن که قبل از شعور آزادانه از تصمیم، رخ می‌دن. حتی عدد ۷ ثانیه با تکنیک‌های الکترومغناطیسی (مثلا MEG) افزایش هم پیدا کرد. ولی بعد محققان دیگه‌ای اومدن و گفتن اینا درسته اما یه نکته مهم هست: در چند ثانیه‌ی اولی که ما در ناخودآگاه یه تصمیمی می‌گیریم، «آگاهی» می‌تونه به عنوان یک «مهارکننده» قضیه رو وتو کنه! (یا اصلاحش کنه) یعنی انگار صد درصد هم گرفتار نیستیم و یه اراده‌ی کنترلی داریم حداقل! (بخش اولیه خودکاره و خودمون ازش آگاه نیستیم ولی یه مرحله کنترل ‌و ارزیابی آگاهانه داریم تا وتو یا اصلاح کنیم.)

بعد از «جان لاک» که معتقد بود انسان به صورت لوح سفید به دنیا میاد و تجربه و محیط نقش خیلی پررنگی در کاراکتر انسان دارند، تحقیقات جدیدتر بیشتر رفته سمت سیستمهای اولیه ذهنی. که انگار انسان با یه تنظیمات اولیه و ستینگ پیش‌ساخته به دنیا میاد و به شکل سازمان‌یافته آمادهٔ دریافت و پردازش اطلاعات حسیه! یعنی مغزِ ما از همون لحظه اول آماده یادگیری، پردازش زبان، درک الگوهای محیطی و حتی درک فیزیکه! اینارو بذارید کنار چیزهایی که در اثر تکامل از ابتدا درون ما هست مثل انواع ترس‌ها، توانایی تشخیص چهره، برقراری ارتباط اجتماعی و حتی استعدادهای ریاضی. و از طرف دیگه امثال نوام چامسکی که معتقد بودن ما با توانایی یادگیری زبان به دنیا میایم و این جزو ساختارهای درونی ماست. فروید و ادامه دهندگانش هم معتقد بودن ما از همون لحظه تولد، ایگو و سوپرایگو و تمایلات اولیه و پیوندهای عاطفی داریم که بقیه روابطمون روی اونا بنا میشه. پس الان در سال ۲۰۲۵ میشه گفت تجربه‌ها آغاز قضیه نیستن و ستینگ اولیه‌شون از قبل روی ما نصب شده و تجربه‌های بعدی فقط به عنوان تقویت و بهبود اون ساختارها عمل می‌کنن! یا به عبارت دیگه محیط فقط عاملی برای بهبود این استعدادهاست، نه خلق اولیه‌شون!

چیزی که از عشق دوست دارم اینه که وقتی یکی رو واقعا دوست داری، دیگه هیچکس به چشمت نمیاد؛ با هر میزان زیبایی و جذابیت و درخششی!
توی این جهانی که از چپ و راست همه تلاش می‌کنن توجه آدم رو به خودشون جلب کنند، چنین چیزی نوعی طغیان یا معجزه‌ست و خیلی تجربه جذابیه!