ریاضت شرعی یکی از مفاهیم عمیق و مهم در فرهنگ اسلامی، به‌ویژه در عرفان و اخلاق اسلامی است. این مفهوم به معنای کنترل نفس، تزکیه روح و پاک‌سازی روان از آغشتهای شهویات و لذت‌هاست. هدف اصلی ریاضت شرعی، نزدیک‌تر شدن به خداوند و تقویت ارتباط با او است.

ریاضت شرعی با ریاضت‌های دیگر (مانند ریاضت صوفیانه) تفاوت دارد زیرا بر پایه قوانین شرع اسلامی و حدود خداوند استوار است و از طریق انجام عبادات و اعمال شرعی انجام می‌شود.

1. تعریف ریاضت شرعی:
ریاضت شرعی به معنای تقویت روح و نفس انسان با انجام اعمالی است که در قانون اسلامی (شریعت) مقرر شده است. این عمل شامل کنترل شهوت‌ها، پرهیز از گناه‌ها، انجام عبادات و عمل به اصول اخلاقی است.

هدف: تزکیه نفس، نزدیک‌تر شدن به خداوند و رسیدن به مرتبه‌های روحانی بالاتر.
اساس: قوانین شرع اسلامی و حدود خداوند.
2. اهمیت ریاضت شرعی:
ریاضت شرعی به عنوان یکی از روش‌های اصلی برای تزکیه نفس و بالا بردن سطح روحانیت شناخته می‌شود. این عمل باعث می‌شود که انسان:

از گناه‌ها و معصیت دور بماند.
به خداوند نزدیک‌تر شود.
روح خود را پاک کند و از شهوت‌ها و لذت‌های جسمانی آزاد شود.
اخلاق خوبی را به دنبال داشته باشد.
3. ویژگی‌های ریاضت شرعی:
الف) بر پایه شرع اسلامی:
ریاضت شرعی تنها از طریق اعمالی که در شرع اسلامی مقرر شده است، انجام می‌شود. این اعمال شامل نماز، صوم، حج، زکات، روزگار کردن و سایر عبادات است.

ب) بدون افراط و تفریط:
ریاضت شرعی از افراط و تفریط دور است. اسلام به تعادل و میانه‌روی تأکید می‌کند و انسان را به استفاده از نعمت‌های خداوند دعوت می‌کند، اما به شرطی که این نعمت‌ها به صورت مجاز و با ادب استفاده شوند.

ج) همراه با نیت خالص:
در ریاضت شرعی، نیت خالص و صمیمانه اهمیت زیادی دارد. انسان باید تمام اعمال خود را برای رضای خداوند انجام دهد، نه برای نمایش یا شهرت.

4. روش‌های ریاضت شرعی:
الف) انجام عبادات:
عبادات از جمله مهم‌ترین روش‌های ریاضت شرعی هستند:

نماز: نماز به عنوان یکی از اساسی‌ترین عبادات، باعث تقویت ارتباط با خداوند می‌شود.
صوم: صوم کنترل شهوت‌ها و تزکیه نفس را تسهیل می‌کند.
زکات : کمک به دیگران ( فقرا)، روح را پاک می‌کند.
حج: حج به عنوان یکی از عبادات بزرگ، باعث نزدیک‌تر شدن به خداوند می‌شود.
ب) پرهیز از گناه‌ها:
پرهیز از گناه‌ها و معصیت یکی از اساسی‌ترین بخش‌های ریاضت شرعی است. انسان باید از گناه‌های بدنی (مثل کذب، غيبة، فاحشه) و گناه‌های روحانی (مثل حسد، غفلت و غرور) دور بماند.

ج) توبه و استغفار:
توبه به معنای بازگشت به خداوند و استغفار به معنای درخواست بخشش است. این دو عمل باعث پاک‌سازی روح و تقویت رابطه با خدا می‌شوند.

د) ذکر خدا:
ذکر نام خداوند (مانند سبحان الله، الحمدلله، الله اکبر) به تقویت روحانیت کمک می‌کند.

ه) قرآن خواندن:
قرآن خواندن و فهمیدن آیات آن، باعث پاک‌سازی روح و تقویت ایمان می‌شود.

و) تفکر و مدیتیشن:
تفکر در آفرینش خداوند و تعامل با طبیعت می‌تواند به تقویت روحانیت کمک کند.

5. احادیث و روایات درباره ریاضت شرعی:
حدیث اول:
«من خود را ریاضت کرد و بدنش را شدید کرد، تا وقتی که خداوند او را برای عبادت فراخواند، بهترین عبادت را انجام دهد.»
(نهج البلاغه، خطبه ۱۹۳)

حدیث دوم:
«ریاضت در دین، پرهیز از چیزهای حرام است.»
(کافی، جلد ۲، باب ریاضت)

حدیث سوم:
«ریاضت، پرهیز از گناه و اعمال بد است.»
(من لا یحضره الفقیه، جلد ۴، ص ۳۷۵)

حدیث چهارم:
«ریاضت حقیقی، پرهیز از چیزهایی است که خداوند حرام کرده است.»
(بحار الانوار، جلد ۷۴، ص ۱۸۰)

6. تفاوت بین ریاضت شرعی و ریاضت صوفیانه:
اساس
بر پایه قوانین شرع اسلامی
ممکن است از قوانین شرع خارج شود
روش
انجام عبادات و پرهیز از گناه‌ها
انجام ریاضت‌های خاص (مانند حجاب گرفتن)
هدف
تزکیه نفس و نزدیک‌تر شدن به خداوند
رسیدن به حالات روحانی و وحدت با خداوند
تعادل
بدون افراط و تفریط
ممکن است به افراط منجر شود

کتابخانه علوم و فنون علوم غریبه
گروه علوم مشهد
شیخ سلیمان