✔️وظیفه یا پیامد؟
✍️سهند ایرانمهر
🔸در خبرها خواندم که سردار فدوی گفته است:« ما مکلف به انجام وظیفه‌ایم و نه نتیجه، وعده صادق ۳ انجام خواهد شد».
اگر سردار فدوی تحلیلی نظامی می‌کرد البته که من سخنی برای گفتن نداشتم اگر سخن با اتکا به گزاره‌های مربوط به بازدارندگی یا مسایل ژئوپلتیک بود می‌شد آن را قبول یا مستند به دلایل دیگر حوزه امنیت یا روابط بین‌الملل مورد بررسی قرار داد اما گزاره‌ای که مطرح شده است، گزاره‌ای مربوط به فلسفه اخلاق است که یک نظامی مطرح کرده است و به یقین می‌توان آن را نقد عقلانی کرد.
🔸فیلسوفانی مانند امانوئل کانت استدلال می‌کردند که ارزش اخلاقی یک عمل با نیت پشت آن عمل سنجیده می‌شود؛ یعنی انجام عمل صرفاً به موجب وظیفه، بدون توجه به نتایج، می‌تواند از نظر اخلاقی صحیح تلقی شود.
در این‌نگاه که به نگاه «وظیفه‌گرایانه» (deontological ethics) مشهور است، اهمیت نیت و انجام عمل به موجب وظیفه از نتایج آن مهم‌تر است. این نقطه مقابل اخلاق پیامدگراست (consequentialism) که بر اهمیت پیامدها و نتایج عمل تاکید دارد.
🔸سوال مهم پیامدگرایان این است که فرض بگیریم ثابت شد که نیت و عمل ما یک نیت و عمل مشروع و از نظر اخلاقی صحیح است و«انجام وظیفه» یک اصل مطلق اخلاقی است اما انجام عمل بدون سنجش عواقب ممکن است در بلندمدت به زیان همگانی بینجامد که خود کاری غیراخلاقی است. به عبارت دیگر اگر نتیجه ناگوار بود و به جز خود ما دیگران، یا چیزهای دیگر را هم تحت‌الشعاع بارسنگین پیامدها قرار داد، تکلیف «مسئولیت‌پذیری» در قبال دیگران چه می‌شود؟
🔸موضوع دیگر این است که فرض بگیریم طبق نگاه وظیفه‌گرایانه اخلاقی -بدون‌توجه به پیامد- عملی را صورت دادیم، آیا ساحتی که این عمل در آن صورت می‌گیرد، ساحتی اخلاقی است و صرفا با ملاک‌های آن سنجیده می‌شود یا عمل ما قرار است در ساحتی نظامی و بین‌المللی با منطق و ضوابط خود صورت گیرد؟
🔸در دنیای واقعی، به‌ویژه در سیاست بین‌الملل، صرف‌نظر از نیت صرف، پیامدهای عملی می‌توانند تعیین‌کننده باشند. لذا، حتی اگر از دیدگاه کانتی عمل به موجب وظیفه باشد، تصمیم‌گیری‌های نظامی باید به دقت با ریسک‌ها و پیامدهای ژئوپلیتیکی هماهنگ شود.
🔸بنابراین اگرچه از منظر کانتی، انجام عملی به موجب وظیفه بدون توجه به پیامدها می‌تواند مشروع تلقی شود، در مسائل نظامی و ژئوپلیتیکی این دیدگاه با چالش‌های جدی مواجه می‌شود. اقدام نظامی، به‌ویژه در زمینه‌ای که ممکن است به تشدید درگیری‌ها و افزایش هزینه‌های جانی و مالی و خطرات فزاینده‌تر بین‌المللی منجر شود، نیازمند ارزیابی دقیق پیامدها و مسئولیت‌های انسانی است. از این رو، تنها تکیه بر ایده «فقط مکلف به انجام وظیفه‌ایم» بدون در نظر گرفتن عواقب، هم از منظر اخلاقی و هم از منظر عملی می‌تواند مخاطره‌آمیز و غیرقابل توجیه باشد.
@sahandiranmehr
✍️سهند ایرانمهر
🔸در خبرها خواندم که سردار فدوی گفته است:« ما مکلف به انجام وظیفه‌ایم و نه نتیجه، وعده صادق ۳ انجام خواهد شد».
اگر سردار فدوی تحلیلی نظامی می‌کرد البته که من سخنی برای گفتن نداشتم اگر سخن با اتکا به گزاره‌های مربوط به بازدارندگی یا مسایل ژئوپلتیک بود می‌شد آن را قبول یا مستند به دلایل دیگر حوزه امنیت یا روابط بین‌الملل مورد بررسی قرار داد اما گزاره‌ای که مطرح شده است، گزاره‌ای مربوط به فلسفه اخلاق است که یک نظامی مطرح کرده است و به یقین می‌توان آن را نقد عقلانی کرد.
🔸فیلسوفانی مانند امانوئل کانت استدلال می‌کردند که ارزش اخلاقی یک عمل با نیت پشت آن عمل سنجیده می‌شود؛ یعنی انجام عمل صرفاً به موجب وظیفه، بدون توجه به نتایج، می‌تواند از نظر اخلاقی صحیح تلقی شود.
در این‌نگاه که به نگاه «وظیفه‌گرایانه» (deontological ethics) مشهور است، اهمیت نیت و انجام عمل به موجب وظیفه از نتایج آن مهم‌تر است. این نقطه مقابل اخلاق پیامدگراست (consequentialism) که بر اهمیت پیامدها و نتایج عمل تاکید دارد.
🔸سوال مهم پیامدگرایان این است که فرض بگیریم ثابت شد که نیت و عمل ما یک نیت و عمل مشروع و از نظر اخلاقی صحیح است و«انجام وظیفه» یک اصل مطلق اخلاقی است اما انجام عمل بدون سنجش عواقب ممکن است در بلندمدت به زیان همگانی بینجامد که خود کاری غیراخلاقی است. به عبارت دیگر اگر نتیجه ناگوار بود و به جز خود ما دیگران، یا چیزهای دیگر را هم تحت‌الشعاع بارسنگین پیامدها قرار داد، تکلیف «مسئولیت‌پذیری» در قبال دیگران چه می‌شود؟
🔸موضوع دیگر این است که فرض بگیریم طبق نگاه وظیفه‌گرایانه اخلاقی -بدون‌توجه به پیامد- عملی را صورت دادیم، آیا ساحتی که این عمل در آن صورت می‌گیرد، ساحتی اخلاقی است و صرفا با ملاک‌های آن سنجیده می‌شود یا عمل ما قرار است در ساحتی نظامی و بین‌المللی با منطق و ضوابط خود صورت گیرد؟
🔸در دنیای واقعی، به‌ویژه در سیاست بین‌الملل، صرف‌نظر از نیت صرف، پیامدهای عملی می‌توانند تعیین‌کننده باشند. لذا، حتی اگر از دیدگاه کانتی عمل به موجب وظیفه باشد، تصمیم‌گیری‌های نظامی باید به دقت با ریسک‌ها و پیامدهای ژئوپلیتیکی هماهنگ شود.
🔸بنابراین اگرچه از منظر کانتی، انجام عملی به موجب وظیفه بدون توجه به پیامدها می‌تواند مشروع تلقی شود، در مسائل نظامی و ژئوپلیتیکی این دیدگاه با چالش‌های جدی مواجه می‌شود. اقدام نظامی، به‌ویژه در زمینه‌ای که ممکن است به تشدید درگیری‌ها و افزایش هزینه‌های جانی و مالی و خطرات فزاینده‌تر بین‌المللی منجر شود، نیازمند ارزیابی دقیق پیامدها و مسئولیت‌های انسانی است. از این رو، تنها تکیه بر ایده «فقط مکلف به انجام وظیفه‌ایم» بدون در نظر گرفتن عواقب، هم از منظر اخلاقی و هم از منظر عملی می‌تواند مخاطره‌آمیز و غیرقابل توجیه باشد.
@sahandiranmehr