نشریه تخصصی شکوفه

✅ شوری خاک

1. تعریف شوری خاک
شوری خاک به غلظت بالای نمک‌های محلول اشاره دارد که باعث افزایش هدایت الکتریکی (EC) خاک می‌شود.
معیار:
EC خاک غیرشور: < 4 دسی‌زیمنس بر متر (dS/m).
EC خاک شور: ≥ 4 dS/m.

پارامتر SAR (نسبت جذب سدیم):
معیاری برای ارزیابی نسبت سدیم به کلسیم و منیزیم که تعیین‌کننده اثر شوری بر ساختار خاک است.

2. دلایل شوری خاک

الف. علل زمین‌شناسی:
1. وجود سنگ‌های شور و مواد معدنی اولیه.
2. آب‌های زیرزمینی شور و پمپاژ بیش از حد.

ب. علل انسانی:
1. استفاده طولانی‌مدت از آب‌های شور برای آبیاری.
2. آبیاری بیش‌ازحد و ایجاد سطح ایستابی بالا.
3. زهکشی ضعیف در خاک‌های رسی یا مناطق کم‌شیب.
4. شور شدن ثانویه به دلیل ورود سدیم و کلرید از منابع خارجی.

3. اثرات شوری خاک بر فرآیندهای گیاهی و خاکی

الف. اثرات مستقیم بر گیاه:
1. کاهش پتانسیل جذب آب (تنش اسمزی).
2. مسمومیت یونی (سدیم و کلرید).
3. کاهش سنتز کلروفیل و فتوسنتز.

ب. اثرات بر ساختار خاک:
1. پراکندگی ذرات رس به دلیل غلبه یون سدیم
2. کاهش نفوذپذیری و هوادهی خاک.
3. کاهش فعالیت میکروبی و تجزیه مواد آلی.

ج. اثرات بر آبشویی:
آبشویی ناکافی نمک‌ها منجر به شور شدن بیشتر ناحیه ریشه می‌شود.

4. استراتژی‌های مدیریت شوری خاک
الف. مدیریت آبیاری:
1. آبیاری کسری:
کاهش تبخیر سطحی و تجمع نمک‌ها.
2. تکنیک آبشویی:
افزودن آب به میزان بیش از نیاز زراعی برای شستشوی نمک‌ها.

ب. اصلاح شیمیایی خاک:
1. استفاده از گچ کشاورزی (CaSO₄):
جایگزینی سدیم با کلسیم و بهبود ساختار خاک.
2. اسید سولفوریک:
کاهش pH در خاک‌های سدیمی و تسریع حل شدن گچ طبیعی.

ج. انتخاب گیاهان مقاوم به شوری:
گیاهان شورپسند (Halophytes): سالیکورنیا، کینوا.
گیاهان متحمل به شوری: جو، یونجه، خرما.

د. فناوری‌های مدرن:
1. سیستم حسگرهای هوشمند:
اندازه‌گیری دقیق EC و SAR خاک.
2. کاربرد بیوفیلم‌ها:
استفاده از میکروارگانیسم‌های مقاوم به شوری برای بهبود پایداری ساختار خاک.
3. مهندسی ژنتیک:
تولید گیاهان مقاوم‌تر به شوری با تغییرات ژنی.

5. تحلیل داده‌های شوری در مزرعه

الف. نمونه‌برداری از خاک:
عمق نمونه‌برداری: 0-30 سانتی‌متر (ناحیه ریشه).
آزمون EC، SAR و ESP (درصد سدیم تبادلی).

ب. پایش وضعیت شوری در زمان آبیاری:
1. نصب سنسورهای EC در نواحی مختلف مزرعه.
2. تحلیل دوره‌ای داده‌ها برای جلوگیری از تجمع نمک

ج. مدلسازی شوری:
استفاده از مدل‌های شبیه‌سازی (مثل HYDRUS) برای پیش‌بینی شوری در شرایط مختلف آبیاری و زهکشی.

6. مزایا و نتایج مدیریت شوری تخصصی
1. افزایش تولید محصول: کاهش اثرات منفی شوری بر رشد.
2. حفظ ساختار خاک: جلوگیری از پراکندگی ذرات رس و کاهش نفوذپذیری.
3. پایداری محیط‌زیست: کاهش شوری زه‌آب و تأثیرات منفی بر منابع آبی.

🔹 منابع تخصصی برای مطالعه بیشتر
1. کتاب: Salinity and Sodicity in Agriculture: Management and Modelling
2. مقاله: Advances in the Management of Saline Soils for Sustainable Agriculture

3. نرم‌افزارها:
HYDRUS (برای مدلسازی انتقال نمک و آب در خاک)
CropSyst (برای مدیریت کشت در شرایط شور)

@Soiliran