استاد علوی تهرانی

تبعیدهای مکرر امام موسی کاظم(ع)

دوران امامت حضرت امام موسی کاظم(ع) مصادف با چهار خلیفه عباسی (منصور، مهدی، هادی و هارون الرشید) بود. در دوران این خلفاء چندین بار امام از مدینه تبعید و زندانی شدند.
نخستین تبعید امام در دوران خلافت منصور عباسی صورت گرفت که ایشان را از مدینه به بغداد فراخواند اما اینکه این تبعید (احضار اجباری) چقدر به طول انجامیده است، دقیقا مشخص نیست.
در دوران خلافت مهدی مجددا امام را از مدینه به بغداد آوردند.
اما در دوران خلافت هادی که قصد داشت مجدد امام را به بغداد فرابخواند با وساطت یکی از فقهاء پیرامون خلیفه که از آزار رساندن به امام ناراحت شده بود، تبعید صورت نگرفت.
امام در دوران هارون نیز به بغداد تبعید شدند.

از جمله دلایل تبعید امام می‌توان به وحشت خلفاء عباسی از نفوذ اجتماعی امام؛ جلوگیری از دسترسی آسان شیعیان به ایشان و محدود کردن گسترش بینش و نگرش و اندیشه‌ی شیعی اشاره کرد.
در این میان رویدادهایی نظیر شهرت گسترده امام و توجه بی‌سابقه مردم؛ پاسخ هوشمندانه امام به هارون در کنار مزار پیامبر که موجب خشم خلیفه شد، و بدگویی افرادی مانند علی بن اسماعیل علیه امام، به تمایل بیشتر خلفاء به تبعید ایشان دامن می‌زد.

در نهایت این تبعیدها به شهادت امام کاظم(ع) در بغداد منجر شد و مزار مطهرشان در کاظمین قرار گرفت.

افزون بر این تبعیدها و احضارها، امام در بسیاری از ایام زندگانی خویش در خانه برخی از افراد، محصور و تحت نظر بودند؛ اما در مواردی حضرت را به زندان‌هایی مخوف می‌بردند که این مساله در زیارت‌نامه ایشان نیز آمده است:
«وَ الْمُعَذَّبِ‏ فِی‏ قَعْرِ السُّجُونِ‏ وَ ظُلَمِ الْمَطَامِیرِ ذِی السَّاقِ الْمَرْضُوضِ بِحَلَقِ الْقُیود؛ و به ظلم ظالمان و در قبور محبس‌هاى ستمكاران گرفتار بود و معذب در قعر زير زمين‌ها و زندان‌هاى تاریک بود و پاهاى مباركش در حلقه‌هاى زنجير مجروح بود»
نقل شده است که شرایط زندان امام موسی کاظم(ع) بسیار سخت و طاقت‌فرسا بود. زندان‌های تاریک و مخوف موسوم به سیاه‌چال‌ها همراه با محدودیت شدید در ارتباط با نور و هوای آزاد و ایجاد محدودیت در دیدار با خانواده و اصحاب؛ قید و بند با زنجیرهای آهنین که بدن را زخمی می‌کرد و استخوان‌های امام در اثر سختی زندان نرم شده بود.
در این میان امام از آزارهای روحی نظیر برپایی مجالس لهو و لعب در کنار زندان و تحقیر مداوم توسط زندانبانان نیز مصون نبودند.

شخصیت امام موسی بن جعفر(ع) در داخل زندان نیز «شخصیت مشعل روشنگری بود که اطراف خود را روشن می‌کرد»
این روشنگری به حدی بود که افراد خانواده سِنْدی بن شاهِک، زندانبان امام، که در خانه او زندانی بودند تحت تاثیر حضرت قرار گرفته بودند تا جایی‌که یکی از فرزندان وی با نام کشاجم از «بزرگترین ادباء و شعراء و از اعلام تشیع» در زمان خویش شده بود.
نکته مهم آنکه شیعیان با وجود فشارهای حکومتی، همچنان پیوند معنوی خود با امام را حفظ کرده بودند.

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
📝 واحد پژوهش بنیاد فارِس المؤمنین
به‌مناسبت شهادت حضرت امام کاظم(ع)

@Fares_ir