🔰دگرگونی در راهبرد دفاعی ایران؛ از انعطاف افقی به قدرت عمودی
🔸تارنمای «میدل ایست مانیتور» در تحلیل دکترین بازدارندگی ایران عنوان داشت: ایران در حال حرکت از استراتژی بازدارندگی افقی به استراتژی بازدارندگی عمودی است که تغییر عمده‌ای به شمار می‌آید. کاهش نفوذ منطقه‌ای آن و کاهش اثرگذاری شبکه‌های نیابتی‌اش، این کشور را مجبور به انجام بازنگری استراتژیک کرده است که در این تغییر بازتاب یافته است.
ایران از نظر تاریخی قدرت خود را خارج از مرزهایش با استفاده از استراتژی بازدارندگی افقی تحت عنوان «دفاع رو به جلو» یا «دفاع موزاییکی» به نمایش گذاشته است که شامل به‌کارگیری نمایندگان نیابتی، موشک‌های بالستیک، تاکتیک‌های چریکی دریایی و فناوری‌های سایبری می‌شد.
هدف از این استراتژی این بود که تهدیدها پیش از رسیدن به مرزهای کشور خنثی شوند و عمق دفاعی حفظ گردد. اما حوادث اخیر نشان داده‌اند که این سیاست با کاستی‌هایی مواجه شده و موجب تغییر به سمت یک موضع بازدارندگی مرکزی و مبتنی بر فناوری‌های نوین شده است.
ضعف بازدارندگی افقی
سیاست بازدارندگی افقی ایران در سال‌های اخیر با مشکلات فزاینده‌ای مواجه شده است. کارآیی شبکه‌های نیابتی ایران به دلیل تلفات سنگینی که در نبردهای جاری، به ویژه در غزه و لبنان متحمل شده‌اند، تحت تاثیر قرار گرفته است. ناکافی بودن تسلیحات بازدارندگی متعارف ایران در برابر دشمنان دارای تکنولوژی پیشرفته، با حملات موشکی ایران به اسرائیل در آوریل ۲۰۲۴ آشکار شد. استراتژی سنتی ایران همچنین به دلیل تحولات منطقه‌ای، مانند تغییر موضع شدید اسرائیل و افزایش حضور نظامی ایالات متحده، تحت فشار قرار گرفته است. به همین دلیل، استراتژی دفاع روبه جلوی ایران به طور گسترده‌ای به عنوان یک راه‌حل ناتوان در برابر تهدیدات مدرن شناخته می‌شود.
ترکیبی از نیازهای امنیتی بلندمدت، چالش‌های خارجی و تحولات داخلی، ایران را به سوی بازدارندگی عمودی سوق داده است. تهران مجبور شده است تا به ارزیابی مجدد وابستگی خود به شبکه‌های نیابتی برای دفاع بپردازد، چرا که این شبکه‌ها به دلیل بی‌ثباتی منطقه‌ای و بحران‌های غزه و لبنان، کارآیی خود را از دست داده‌اند.
علاوه بر این، نیاز به نوآوری فناوری با عملیات‌های نظامی اسرائیلی که ضعف‌های جدی در توان تولید موشک‌های سوخت جامد و سیستم‌های دفاع هوایی ایران را نشان دادند، برجسته شده است. علیرغم محدودیت‌های بودجه‌ای و اقتصاد تحریم‌شده، ایران بودجه نظامی خود را برای سال ۱۴۰۴ (مارس ۲۰۲۵ تا مارس ۲۰۲۶) به میزان ۲۰۰ درصد افزایش داده و اولویت را بر توسعه فناوری‌های دفاعی مدرن، از جمله پهپادها، سامانه‌های دفاع هوایی و سیستم‌های موشکی قرار داده است.
این سرمایه‌گذاری نشان‌دهنده عزم ایران برای بهبود وضعیت استراتژیک خود و رفع کاستی‌های فناوری است. حتی اگر رهبری ایران به‌طور رسمی هرگونه طرح برای تسلیحاتی کردن کشور را رد کند، بحث‌های داخلی مداوم در خصوص بازدارندگی هسته‌ای، احتمال تغییر استراتژی را مطرح کرده است. تمام این عناصر با هم کار می‌کنند تا تغییر حتمی ایران به سمت یک سیاست دفاعی عمودی و یکپارچه که هدف آن حفاظت از منافع ملی این کشور در برابر تهدیدات فزاینده منطقه‌ای و بین‌المللی است را نشان دهند.
پیامدهای تغییر استراتژیک
انتقال ایران از بازدارندگی افقی به بازدارندگی عمودی پیامدهای مهمی برای امنیت منطقه‌ای و بین‌المللی دارد و ممکن است پیامدهای بی‌ثبات‌کننده‌ای به دنبال داشته باشد. پیشرفت‌های ایران در زمینه پهپادها، موشک‌ها و تسلیحات هسته‌ای ممکن است معمای امنیتی در منطقه ایجاد کرده و کشورهای همجوار را وادار به تقویت ابتکارات دفاعی خود کند و در نتیجه رقابت تسلیحاتی در خاورمیانه شدت یابد. خطرات درگیری به دلیل گسترش این فناوری‌های نظامی افزایش خواهد یافت، زیرا کشورهایی مانند عربستان سعودی، امارات متحده عربی و دیگران سعی خواهند کرد تا برتری نظامی ایران را جبران کنند.
اقتصاد در بحران ایران ممکن است به‌دلیل تلاش‌های آن برای دستیابی به تسلیحات پیشرفته، به‌ویژه رویکرد هسته‌ای احتیاطی آن، بدتر شود. افزایش هزینه‌های دفاعی ممکن است منجر به انزوای دیپلماتیک بیشتر تهران شود، تحریم‌های بین‌المللی را افزایش دهد و منابع مالی را از نیازهای داخلی فوری دور کند.
🔸تارنمای «میدل ایست مانیتور» در تحلیل دکترین بازدارندگی ایران عنوان داشت: ایران در حال حرکت از استراتژی بازدارندگی افقی به استراتژی بازدارندگی عمودی است که تغییر عمده‌ای به شمار می‌آید. کاهش نفوذ منطقه‌ای آن و کاهش اثرگذاری شبکه‌های نیابتی‌اش، این کشور را مجبور به انجام بازنگری استراتژیک کرده است که در این تغییر بازتاب یافته است.
ایران از نظر تاریخی قدرت خود را خارج از مرزهایش با استفاده از استراتژی بازدارندگی افقی تحت عنوان «دفاع رو به جلو» یا «دفاع موزاییکی» به نمایش گذاشته است که شامل به‌کارگیری نمایندگان نیابتی، موشک‌های بالستیک، تاکتیک‌های چریکی دریایی و فناوری‌های سایبری می‌شد.
هدف از این استراتژی این بود که تهدیدها پیش از رسیدن به مرزهای کشور خنثی شوند و عمق دفاعی حفظ گردد. اما حوادث اخیر نشان داده‌اند که این سیاست با کاستی‌هایی مواجه شده و موجب تغییر به سمت یک موضع بازدارندگی مرکزی و مبتنی بر فناوری‌های نوین شده است.
ضعف بازدارندگی افقی
سیاست بازدارندگی افقی ایران در سال‌های اخیر با مشکلات فزاینده‌ای مواجه شده است. کارآیی شبکه‌های نیابتی ایران به دلیل تلفات سنگینی که در نبردهای جاری، به ویژه در غزه و لبنان متحمل شده‌اند، تحت تاثیر قرار گرفته است. ناکافی بودن تسلیحات بازدارندگی متعارف ایران در برابر دشمنان دارای تکنولوژی پیشرفته، با حملات موشکی ایران به اسرائیل در آوریل ۲۰۲۴ آشکار شد. استراتژی سنتی ایران همچنین به دلیل تحولات منطقه‌ای، مانند تغییر موضع شدید اسرائیل و افزایش حضور نظامی ایالات متحده، تحت فشار قرار گرفته است. به همین دلیل، استراتژی دفاع روبه جلوی ایران به طور گسترده‌ای به عنوان یک راه‌حل ناتوان در برابر تهدیدات مدرن شناخته می‌شود.
ترکیبی از نیازهای امنیتی بلندمدت، چالش‌های خارجی و تحولات داخلی، ایران را به سوی بازدارندگی عمودی سوق داده است. تهران مجبور شده است تا به ارزیابی مجدد وابستگی خود به شبکه‌های نیابتی برای دفاع بپردازد، چرا که این شبکه‌ها به دلیل بی‌ثباتی منطقه‌ای و بحران‌های غزه و لبنان، کارآیی خود را از دست داده‌اند.
علاوه بر این، نیاز به نوآوری فناوری با عملیات‌های نظامی اسرائیلی که ضعف‌های جدی در توان تولید موشک‌های سوخت جامد و سیستم‌های دفاع هوایی ایران را نشان دادند، برجسته شده است. علیرغم محدودیت‌های بودجه‌ای و اقتصاد تحریم‌شده، ایران بودجه نظامی خود را برای سال ۱۴۰۴ (مارس ۲۰۲۵ تا مارس ۲۰۲۶) به میزان ۲۰۰ درصد افزایش داده و اولویت را بر توسعه فناوری‌های دفاعی مدرن، از جمله پهپادها، سامانه‌های دفاع هوایی و سیستم‌های موشکی قرار داده است.
این سرمایه‌گذاری نشان‌دهنده عزم ایران برای بهبود وضعیت استراتژیک خود و رفع کاستی‌های فناوری است. حتی اگر رهبری ایران به‌طور رسمی هرگونه طرح برای تسلیحاتی کردن کشور را رد کند، بحث‌های داخلی مداوم در خصوص بازدارندگی هسته‌ای، احتمال تغییر استراتژی را مطرح کرده است. تمام این عناصر با هم کار می‌کنند تا تغییر حتمی ایران به سمت یک سیاست دفاعی عمودی و یکپارچه که هدف آن حفاظت از منافع ملی این کشور در برابر تهدیدات فزاینده منطقه‌ای و بین‌المللی است را نشان دهند.
پیامدهای تغییر استراتژیک
انتقال ایران از بازدارندگی افقی به بازدارندگی عمودی پیامدهای مهمی برای امنیت منطقه‌ای و بین‌المللی دارد و ممکن است پیامدهای بی‌ثبات‌کننده‌ای به دنبال داشته باشد. پیشرفت‌های ایران در زمینه پهپادها، موشک‌ها و تسلیحات هسته‌ای ممکن است معمای امنیتی در منطقه ایجاد کرده و کشورهای همجوار را وادار به تقویت ابتکارات دفاعی خود کند و در نتیجه رقابت تسلیحاتی در خاورمیانه شدت یابد. خطرات درگیری به دلیل گسترش این فناوری‌های نظامی افزایش خواهد یافت، زیرا کشورهایی مانند عربستان سعودی، امارات متحده عربی و دیگران سعی خواهند کرد تا برتری نظامی ایران را جبران کنند.
اقتصاد در بحران ایران ممکن است به‌دلیل تلاش‌های آن برای دستیابی به تسلیحات پیشرفته، به‌ویژه رویکرد هسته‌ای احتیاطی آن، بدتر شود. افزایش هزینه‌های دفاعی ممکن است منجر به انزوای دیپلماتیک بیشتر تهران شود، تحریم‌های بین‌المللی را افزایش دهد و منابع مالی را از نیازهای داخلی فوری دور کند.