Forward from: دین، فرهنگ، جامعه | محسن‌حسام مظاهری
🔸 «ابن‌ملجم‌کشون»: دومین جشن سیاه در فرهنگ عامه‌ی تشیع ایرانی🔸
یک دسته از جشن‌های اختصاصی شیعیان، جشن‌هایی است که به‌مناسبت سالروز مرگ دشمنان و شخصیت‌های مهم منفور در تاریخ شیعه برگزار می‌شوند. این جشن‌ها مصداق مفهوم «تبری» در شیعه به‌عنوان مذهبی اقلیتی است. جشن‌هایی که برخلاف قاعده‌ی متعارف آیین‌های شادمانه نه به پاس گشایش، آغاز زندگی و میلاد، بلکه به پاس مرگ و پایان زندگی برگزار می‌شوند و از این منظر می‌توان آن‌ها را «جشن‌های سیاه» مذهبی نامید. مهم‌ترین مصادیق این دسته، جشن‌هایی است که به‌مناسبت سالروز مرگ یا قتل عمر بن خطاب، عثمان بن عفان، ابن‌ملجم مرادی و یزید بن معاویه برگزار می‌شوند.
پس از نهم ربیع، دومین مناسبت جشن سیاه مهم در تشیع عامیانه، روز قتل عبدالرحمن بن ملجم مرادی، از خوارج نهروان و ضارب امام علی است که شیعیان از وی با صفاتی چون «اشقی الاشقیا» یاد می‌کنند. طبق قول مشهور، وی در سحرگاه نوزدهم رمضان در مسجد کوفه به امام علی ضربت زد. دو روز بعد و پس از آن‌که در بیست‌ویکم رمضان آن حضرت به شهادت رسید، طبق وصیت وی، ابن‌ملجم قصاص شده و به قتل رسید. البته در باورهای مردمی ایرانیان، مشهور این است که قصاص ابن‌ملجم در روز ۲۴ رمضان و مرگ وی روز ۲۷ رمضان رخ داده است؛ اما این باور مستند تاریخی ندارد.
نکته‌ی جالب توجه آن‌که این مناسبت در منابع مهم تقویم شیعی (نظیر مسار الشیعه، مصباح، اقبال الاعمال و تقویم المحسنین) و نیز در تقویم‌های دوره‌ی صفوی و قاجار درج نشده یا حداقل جزو مناسبت‌های ثابت و مرسوم نبوده است. در سفرنامه‌های اروپاییان نیز تنها گزارش یافته‌شده متعلق است به ویلسون که از برگزاری این جشن در روز 27 رمضان در مقطع پایانی دوره‌ی قاجار سخن گفته است. او همچنین به رسم خوراک کله‌پاچه در شهر اراک در این جشن اشاره کرده است.
در مناطق مختلف ایران، آیین‌های متنوعی به‌مناسبت شب و روز مرگ ابن‌ملجم برگزار می‌شود. از پیشنیه‌ی این آیین‌ها اطلاع دقیقی در دست نیست. با توجه به عدم اشاره‌ی سفرنامه‌نویسان در دوره‌‌های پیش از قاجار به چنین آیینی، می‌توان احتمال داد که آغاز این جشن در دوره‌ی قاجار بوده است.
در باور عامیانه‌ی مناطق شیعه‌نشین ایران ، شب و روز بیست‌وهفتم رمضان به‌مناسبت مذکور، مبارک و مقدس دانسته شده و از زمان‌های استجابت دعا و برآورده‌شدن حاجات تلقی می‌شود. مشابه دیگر ایام سور، حمام‌رفتن و آرایش‌کردن (حنابستن، خضاب‌کردن، سرمه و وسمه‌کشیدن) از آداب این روز است . پختن غذاها و خوراکی‌های خاص به‌ویژه کله‌پاچه و نان‌های مخصوص (به نام‌هایی چون «نان بیست‌وهفتمی» و «نان کاکولی») نیز در مناطق مختلف رونق دارد . همچنین در این روز مراسم و آیین‌های متنوعی برگزار می‌شود: برخی از آن‌ها آیین‌های طنز و خنده‌آورند نظیر «کوله‌مرجان» در اراک، بروجرد و خمین که ساختاری مشابه نهم ربیع دارد و در آن پیکره‌ای پارچه‌ای از ابن‌ملجم ساخته شده و در معابر گردانده و مضحکه شده و نهایتاً سوزانده می‌شود؛ برخی نیز نظیر «دوست‌رفتن» در یزد ، «کمچلی‌زدن» در اردکان ، «کلیدزنی» و «چه‌چه» در رفسنجان و «ملقه‌دوز» در دره‌گز خراسان ، مشابه آیین‌هایی چون قرقیعان و قاشق‌زنی بوده و با محوریت مراجعه به در منازل با لباس مبدل (چادر زنانه) و طلب خوراکی اجرا می‌شوند. دوختن «پیراهن مراد» یا «لباس بیست‌وهفتمی» نیز از دیگر رسومی است که در مناطقی چون تهران، یزد، قمصر و آران و بیدگل اجرا می‌شود. مشابه این رسم، دوختن «کیسه‌ی مراد» است که در مناطقی چون کرج، بیجار، شاهرود، بجنورد و کیلان (دماوند) رواج داشته است . لعن‌فرستادن بر ابن‌ملجم و تبریک‌گویی افراد به یکدیگر نیز از آداب رایج این روز است . اجرای مجلس تعزیه‌ی ابن‌ملجم از دیگر آیین‌های این روز بوده است.
عنایت‌الله شهیدی این مجلس که جزو تعزیه‌های مضحک و هجوآمیز بوده را چنین معرفی می‌کند:
«در این تعزیه، ابن‌ملجم قاتل حضرت علی به زنی به نام قطام یا قطامه عشق می‌ورزد. قطام برای وصال خود با ابن‌ملجم او را تحریک می‌کند که حضرت علی را شهید کند. ابن‌ملجم پس از شهیدکردن آن حضرت به کیفر عملش می‌رسد و کشته می‌شود. بیشتر نسخه‌های این تعزیه ... مضحک و طنزآمیز است و ابن‌ملجم را به صورت حقیرانه و مسخره‌آمیزی معرفی و مجسم می‌کنند».
نقل از کتاب:
📗جشن‌های اسلامی ـ شیعی در ایران📗
✍ محسن‌حسام مظاهری
نشر آرما، ۱۴۰۱
#کتابهای_سرو
#نشر_آرما
#فرهنگ_عامه_شیعی
عکس از: خبرگزاری مهر
https://b2n.ir/b31055
@mohsenhesammazaheri
یک دسته از جشن‌های اختصاصی شیعیان، جشن‌هایی است که به‌مناسبت سالروز مرگ دشمنان و شخصیت‌های مهم منفور در تاریخ شیعه برگزار می‌شوند. این جشن‌ها مصداق مفهوم «تبری» در شیعه به‌عنوان مذهبی اقلیتی است. جشن‌هایی که برخلاف قاعده‌ی متعارف آیین‌های شادمانه نه به پاس گشایش، آغاز زندگی و میلاد، بلکه به پاس مرگ و پایان زندگی برگزار می‌شوند و از این منظر می‌توان آن‌ها را «جشن‌های سیاه» مذهبی نامید. مهم‌ترین مصادیق این دسته، جشن‌هایی است که به‌مناسبت سالروز مرگ یا قتل عمر بن خطاب، عثمان بن عفان، ابن‌ملجم مرادی و یزید بن معاویه برگزار می‌شوند.
پس از نهم ربیع، دومین مناسبت جشن سیاه مهم در تشیع عامیانه، روز قتل عبدالرحمن بن ملجم مرادی، از خوارج نهروان و ضارب امام علی است که شیعیان از وی با صفاتی چون «اشقی الاشقیا» یاد می‌کنند. طبق قول مشهور، وی در سحرگاه نوزدهم رمضان در مسجد کوفه به امام علی ضربت زد. دو روز بعد و پس از آن‌که در بیست‌ویکم رمضان آن حضرت به شهادت رسید، طبق وصیت وی، ابن‌ملجم قصاص شده و به قتل رسید. البته در باورهای مردمی ایرانیان، مشهور این است که قصاص ابن‌ملجم در روز ۲۴ رمضان و مرگ وی روز ۲۷ رمضان رخ داده است؛ اما این باور مستند تاریخی ندارد.
نکته‌ی جالب توجه آن‌که این مناسبت در منابع مهم تقویم شیعی (نظیر مسار الشیعه، مصباح، اقبال الاعمال و تقویم المحسنین) و نیز در تقویم‌های دوره‌ی صفوی و قاجار درج نشده یا حداقل جزو مناسبت‌های ثابت و مرسوم نبوده است. در سفرنامه‌های اروپاییان نیز تنها گزارش یافته‌شده متعلق است به ویلسون که از برگزاری این جشن در روز 27 رمضان در مقطع پایانی دوره‌ی قاجار سخن گفته است. او همچنین به رسم خوراک کله‌پاچه در شهر اراک در این جشن اشاره کرده است.
در مناطق مختلف ایران، آیین‌های متنوعی به‌مناسبت شب و روز مرگ ابن‌ملجم برگزار می‌شود. از پیشنیه‌ی این آیین‌ها اطلاع دقیقی در دست نیست. با توجه به عدم اشاره‌ی سفرنامه‌نویسان در دوره‌‌های پیش از قاجار به چنین آیینی، می‌توان احتمال داد که آغاز این جشن در دوره‌ی قاجار بوده است.
در باور عامیانه‌ی مناطق شیعه‌نشین ایران ، شب و روز بیست‌وهفتم رمضان به‌مناسبت مذکور، مبارک و مقدس دانسته شده و از زمان‌های استجابت دعا و برآورده‌شدن حاجات تلقی می‌شود. مشابه دیگر ایام سور، حمام‌رفتن و آرایش‌کردن (حنابستن، خضاب‌کردن، سرمه و وسمه‌کشیدن) از آداب این روز است . پختن غذاها و خوراکی‌های خاص به‌ویژه کله‌پاچه و نان‌های مخصوص (به نام‌هایی چون «نان بیست‌وهفتمی» و «نان کاکولی») نیز در مناطق مختلف رونق دارد . همچنین در این روز مراسم و آیین‌های متنوعی برگزار می‌شود: برخی از آن‌ها آیین‌های طنز و خنده‌آورند نظیر «کوله‌مرجان» در اراک، بروجرد و خمین که ساختاری مشابه نهم ربیع دارد و در آن پیکره‌ای پارچه‌ای از ابن‌ملجم ساخته شده و در معابر گردانده و مضحکه شده و نهایتاً سوزانده می‌شود؛ برخی نیز نظیر «دوست‌رفتن» در یزد ، «کمچلی‌زدن» در اردکان ، «کلیدزنی» و «چه‌چه» در رفسنجان و «ملقه‌دوز» در دره‌گز خراسان ، مشابه آیین‌هایی چون قرقیعان و قاشق‌زنی بوده و با محوریت مراجعه به در منازل با لباس مبدل (چادر زنانه) و طلب خوراکی اجرا می‌شوند. دوختن «پیراهن مراد» یا «لباس بیست‌وهفتمی» نیز از دیگر رسومی است که در مناطقی چون تهران، یزد، قمصر و آران و بیدگل اجرا می‌شود. مشابه این رسم، دوختن «کیسه‌ی مراد» است که در مناطقی چون کرج، بیجار، شاهرود، بجنورد و کیلان (دماوند) رواج داشته است . لعن‌فرستادن بر ابن‌ملجم و تبریک‌گویی افراد به یکدیگر نیز از آداب رایج این روز است . اجرای مجلس تعزیه‌ی ابن‌ملجم از دیگر آیین‌های این روز بوده است.
عنایت‌الله شهیدی این مجلس که جزو تعزیه‌های مضحک و هجوآمیز بوده را چنین معرفی می‌کند:
«در این تعزیه، ابن‌ملجم قاتل حضرت علی به زنی به نام قطام یا قطامه عشق می‌ورزد. قطام برای وصال خود با ابن‌ملجم او را تحریک می‌کند که حضرت علی را شهید کند. ابن‌ملجم پس از شهیدکردن آن حضرت به کیفر عملش می‌رسد و کشته می‌شود. بیشتر نسخه‌های این تعزیه ... مضحک و طنزآمیز است و ابن‌ملجم را به صورت حقیرانه و مسخره‌آمیزی معرفی و مجسم می‌کنند».
نقل از کتاب:
📗جشن‌های اسلامی ـ شیعی در ایران📗
✍ محسن‌حسام مظاهری
نشر آرما، ۱۴۰۱
#کتابهای_سرو
#نشر_آرما
#فرهنگ_عامه_شیعی
عکس از: خبرگزاری مهر
https://b2n.ir/b31055
@mohsenhesammazaheri