اندیشکده خرد جنسی

آمار متجاوزان و قوانین الکن

✍️ فاطمه موسوی ویایه-
دکتری جامعه‌شناسی

معمولا به آمار تجاوز و آزار جنسی در کشورهای توسعه‌یافته اشاره می‌شود تا به طور ضمنی رویکرد برابری جنسیتی در این کشورها و آزادی زنان را دارای پیامدهای اخلاقی ناشایست و مضر برای زنان و کودکان نشان دهد. در مقایسه و تحلیل آمار جرایم جنسی کشورهای مختلف، باید به چند نکته توجه داشت:

۱- در مقایسه آمار جرایم باید به تفاوت تعریف آن در قانون جزایی هر کشور هم توجه داشت، آمار آزار جنسی فقط به آمار تجاوز محدود نیست و مواردی چون پورنوگرافی کودکان را هم شامل می‌شود و از آن مهمتر سوءاستفاده از موقعیت و برقراری رابطه جنسی با کارمند یا کارگر زیردست، موکل، بیمار و ... نیز به عنوان آزار جنسی در محل کار در همین آمار می‌آیند. در اکثر کشورهای غربی، تمتع شوهر از زن در صورت عدم تمایل زن، تجاوز محسوب می‌شود، تمتع جنسی از فرد زیر سن رضایت به رابطه جنسی (که در کشورهای مختلف ۱۶ یا ۱۸ سال است) با وجود رضایت و خواست فرد زیر آن سن، باز هم تجاوز جنسی محسوب می‌شود. در ایران سن رضایت به رابطه جنسی تعریف نشده و آزار جنسی در محیط کار به رسمیت شناخته نمی‌شود.

۲- مقایسه آمار تجاوز در کشورهای مختلف دشوار است چون بیشتر کشورها آمار رسمی یا دقیق ندارند. پایین بودن آمار آزار جنسی یا تجاوز در بعضی کشورها به معنای کم بودن وقوع آن نیست، بلکه به معنای پایین بودن گزارش آن به دلایلی چون حفظ آبروست. بعضی از کشورها به جرایم جنسی حساس‌تر هستند و در ثبت و رسیدگی به آن دقیق‌تر عمل می‌کنند در نتیجه آمار بالاتری گزارش می‌کنند. آخرین آمار جهانی برای سال ۲۰۰۸ است که در آن آفریقای جنوبی بالاترین نرخ تجاوز در جهان را دارد، ۹۱ در صدهزار نفر. بعد از آن کشورهای سوئد با نرخ ۵۳ و نیوزلند با ۳۰ و آمریکا با ۲۸.۵ قرار دارند. بین توسعه‌یافتگی یا برابری جنسیتی با نرخ تجاوز رابطه معنادار آماری وجود ندارد. در فقدان آمار دقیق از تجاوز و تعرض جنسی می‌توان شاخص دیگری را موردتوجه قرار داد: تجاوز گروهی. این جرم بیشتر در کشورهایی با فرهنگ زن‌ستیزی رخ می‌دهد: هند، پاکستان، یمن و … پس انتظار می‌رود نرخ تجاوز و آزار جنسی نیز در این کشورها بالا باشد با وجود اینکه گزارش نمی‌شود.

۳- تحقیقات نشان می‌دهد که عامل اصلی تجاوز نه لباس قربانی یا رفتار او که دقیقاً نگاه جنسیت‌زده متجاوز است که زنان را به عنوان سوژه نگاه جنسی می‌بیند و در صورت فراهم بودن شرایط، زن را مورد هجوم قرار می‌دهد. «مطالعه اثر مولفه‌های اجتماعی-فرهنگی والدین بر مزاحمت جنسی (خیابانی) فرزند پسر» از احمدی و بیورانی (مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، ۱۳۹۵) نشان می‌دهد که در جامعه نمونه شامل ۳۸۰ مرد جوان ساکن شهر سنندج به جز ۱۸ نفر بقیه یکی از انواع مزاحمت خیابانی را انجام دادند که ۱۲ درصد دارای مزاحمت زیاد بودند و ۸ درصد مزاحمت در حد متوسط. میزان سنتی‌بودن، میزان جنسیت‌زدگی و میزان خشونت در خانواده تاثیرگذارترین متغیرها بر مزاحمت جنسی هستند. همان دیدگاه سنتی که پوشش زنان را مقصر بزده‌دیدگی آنها می‌داند باعث ارتکاب بزه و مزاحمت خیابانی در میان مردان است. پس مقصرپنداری قربانیان (زنان) و درخواست از آنان برای پوشیدگی بیشتر مشکل را حل نمی‌کند زیرا ذهنیت سنتی مردان که عامل مزاحمت است همچنان باقی است.

۴- نکته مهم این است که برای کاهش جرم، شدت مجازات سودی ندارد بلکه حتمیت مجازات است که باعث می‌شود افراد وقتی احتمال دستگیری و مجازاتشان بالاست طبق قاعده سود و زیان جرم، از ارتکاب آن خودداری کنند مثلا نرخ تجاوز دو کشور با فرهنگ مشابه بلژیک ۲۶ و آلمان ۹ است، این تفاوت به دلیل تفاوت رفتار دستگاه قضایی است، نرخ تجاوز در ژاپن ۱.۲ در صدهزار است. در این کشور ژاپن نرخ ارتکاب جرایم پایین است چون پیگیری پلیس و حتمیت مجازات بسیار بالاست. در ایران مجازات تجاوز اعدام است اما به ندرت روند قضایی منجر به صدور چنین حکمی می‌شود و حتی اگر قربانی بتواند شواهد مادی و پزشکی وقوع رابطه جنسی با یک فرد خاص را به دادگاه ارائه کند، نمی‌تواند به‌عنف بودن را اثبات نماید و متجاوز آزاد می‌شود. باید برای تغییر قوانین چاره‌ای اندیشید، از شدت مجازات کاست و به جای آن متجاوزان بیشتری را به زندان فرستاد.

@kherad_jensi
@womensocialproblemsofIran

تبانی مردان در تجاوز به زنان

✍فاطمه موسوی ویایه
دکتری جامعه‌شناسی

🔺از هزاران سال پیش که انسان‌ها در گروه‌های کوچک کنار هم زندگی می‌کردند، برای تنظیم روابط خود سه اصل اساسی داشتند: جان افراد قبیله از تعرض سایر اعضا مصون است مگر در شرایطی که قبیله مشخص کرده، اموال هر کس از دستبرد دیگران محفوظ است هرچند اعضا تشویق می‌شوند تا با هم شریک شوند، آخر اینکه روابط جنسی بین افراد باید بر اساس اصولی باشد از جمله اینکه زنا با محارم ممنوع است. زنان و مردان بر اساس این ضوابط همسر خود را آزادانه انتخاب می‌کردند، هر زمان که به اختلاف برمی‌خوردند به راحتی جدا می‌شدند و شریک جنسی دیگری انتخاب می‌کردند.


🔺در چهار هزار سال اخیر که از جوامع ابتدایی به جوامع کشاورزی سنتی و مردسالاری رسیده‌ایم و از جایگاه و منزلت زنان کاسته شد، تنظیم روابط جنسی بین افراد سخت‌گیرانه‌تر شد. زنان جزو اموال و ناموس خانواده محسوب شدند و رابطه جنسی مرد با یک زن بدون رعایت ضوابط فرهنگی و مالی (پرداخت شیربها) دستبرد به اموال مردان خانواده محسوب شد؛ زن ارزشش را در بازار ازدواج از دست می‌داد پس مرد خطاکار باید توسط مردان خانواده زن مجازات می‌شد اما خشونت مردان علیه مردان به نفع‌شان نبود.


🔺نوعی تبانی شکل گرفت تا مردان به جان هم نیفتند. تقصیر رابطه جنسی غیرمجاز متوجه زن دانسته شد. بر این باور تأکید شد که نیاز جنسی مردانه عظیم و غیرقابل کنترل است، مردان مانند گوزن نر فحل همواره آماده هستند با یک اشاره یا حرف توسط زنان تحریک شوند و عقل و منطق خود را از دست دهند. پس از زنان انتظار می‌رود مواظب رفتار و گفتار خود باشند و از بیدار کردن غریزه مردانه خودداری کنند. نیاز جنسی زنانه مهم نیست و هر چه باشد زنان می‌توانند و باید آن را کنترل کنند. پس اگر بین زن و مردی رابطه جنسی اتفاق بیفتد تقصیر آن متوجه زن است که شرایطی به وجود آورده که مرد از خود به‌در شود.


🔺در چنین باوری رابطه جنسی نامشروع همیشه با رضایت ضمنی زن رخ می‌دهد و حتی اگر زن نه می‌گوید در حال ناز کردن و شعله‌ور کردن نیاز مرد است. تجاوز به ندرت رخ می‌دهد، مواقعی که یک مرد بی‌فرهنگ و خشن در مکانی ناآشنا زن را غافلگیر می‌کند یا به زور وارد محل زندگی او می‌شود و به او حمله می‌کند.


🔺چنین تصویری از تجاوز نادرست است، متجاوز لزوماً از طبقه پایین اجتماعی یا اقلیت‌های قومی یا مهاجرین نیست، مردانی با تحصیلات دانشگاهی و مشاغل باپرستیژ مانند وکیل، روان‌‌درمان‌گر و پزشک، هنرمند نیز از موقعیت خود سوءاستفاده و به زنان تجاوز می‌کنند. متجاوز به ندرت یک غریبه است، آن‌ها معمولاً با زنان آشنا هستند و از این آشنایی برای جلب اعتماد زن و کشاندن او به شرایط تجاوز استفاده می‌کنند. تجاوز در جاهای پرت رخ نمی‌دهد بلکه در هر جایی که خارج از انظار عمومی باشد مثل حانه متجاوز، محل کار متجاوز، محل زندگی قربانی، محل کار قربانی و … رخ می‌دهند و البته به خاطر رخ دادن تجاوز در فضای خصوصی اثبات آن بسیار مشکل است.


🔺متجاوز مردی مجرد با نیاز جنسی انباشته نیست، متجاوزین ممکن است متاهل یا دارای شریک جنسی باشند. تأکید بر اینکه دلیل تجاوز نیاز جنسی مردانه است، بخشی از همان تبانی مردانه برای مبرا کردن مردان و مقصرانگاری زنان است. تحقیقات نشان می‌دهد حدود ۲۰ تا ۲۵ درصد مردان اگر در شرایط مساعد قرار بگیرند می‌توانند دست به خشونت جنسی بزنند. آنها تجاوز می‌کنند چون زنان را کمتر از مرد مهم می‌دانند و در خدمت خواسته‌های مردانه می‌خواهند. رفتار متجاوزانه را دوست دارند چون به آنها احساس قدرت و رضایت می‌دهد.


🔺وجود مردان متجاوز بهانه‌ای است که همه زنان تحت کنترل قرار بگیرند، محیط عمومی و سایر مردان خطرناک قلمداد می‌شوند و زنان را ناچار می‌کنند تا خانه‌نشین شوند، حضور آن‌ها در فضای عمومی محدود و با پوشش خاص باشد، هر نوع اختلاط آن‌ها با نامحرم کنترل شود و اگر اتفاقی هم رخ دهد، این زن است که به دلیل تخطی از شاخص‌های رفتار و پوشش عفیفانه سرزنش می‌شود. حتی وقتی زنای بامحارم رخ می‌دهد باز دختربچه مورد سوال قرار می‌گیرد که چه کرده یا مادرش سرزنش می‌شود که چرا مراقب نبوده و مردان خانواده‌اش با طرد و حتی قتل قربانی تجاوز این ننگ را که نتوانستند از ناموس خود حفاظت کنند پاک می‌کنند. متجاوز مجازات نمی‌شود و حتی روابط خانوادگی ادامه پیدا می‌کند و او فرصت دارد باز هم به تجاوز ادامه دهد.


🔺استدلال می‌شود آزادی زنان در پوشش و نداشتن حجاب و اختلاط با نامحرم باعث ترویج فحشا می‌شود. چهار هزار سال است که بار سلامت اخلاقی جامعه روی دوش زنان گذاشته شده و مردان مبرا محسوب شدند اما همچنان تجاوز اتفاق می‌افتد. زمان آن است که رویکرد عقل سلیم و باید و نباید رفتار زنان را رها کنیم و مردان را به نحوی تربیت کنیم تا تجاوز نکنند.


@kherad_jensi
@womensocialproblemsofIran

افزایش سهم فارغ‌التحصیلان از جمعیت بیکار ایران به ۴۳.۱٪

طبق گزارش جدید مرکز آمار ایران ، در پاییز ۱۴۰۳ سهم جمعیت بیکار فارغ التحصیل آموزش عالی از کل بیکاران با رشد ۰.۳ درصدی به ۴۳.۱ درصد افزایش یافته است.

@kherad_jensi

مراقبت از مراقبت!
✍ دکتر مریم نصر

✅ چند سال پیش یکی از استادان مشهور صداوسیما در مصاحبه‌ای پیرامون فرزندآوری گفته بود: «هم اکنون برخی خانم ها می‌گویند بچه‌دار نمی‌شویم برای اینکه هیکلمون به هم می‌خوره. ای مرده‌شور ببره هیکلت رو . مگه هیکلت رو می‌خوای ببری آخرت؟ تو این هیکل رو می خوای چه کار؟ غیر از اینه که می خوای ببری تو قبر یا اینکه می‌خوای هیکلت رو ببری تو خیابون نشون بدی. استفاده هیکلت برای شوهرته و البته شوهرت برای توئه و برای بچه آوردن.»

✅دیشب به بهانه صحبت درباره کتاب ما ایوب نبودیم بحثی شد پیرامون اینکه باید از مراقبت مراقبت کنیم. مراقبت کنیم مبادا مقدس شود، مبادا فرا-برود به عبادت، مبادا منحصر به زنان بشود، مبادا مراقبت‌کنندگان فقط در پیشگاه خداوند دیده شوند و  از رادار جامعه حذف شوند، مبادا با رنج‌شان تنها بمانند، مبادا نگاه سانتی‌مانتال به مراقبت باعث شود هرگونه پاداشی برای آن به جهان دیگر موکول شود، مبادا همه مراقبت‌ها به سرنوشت مراقبت مادرانه دچار شوند ...

✅ صحبت‌هایمان تا امروز و در مجاز با دوستان دیگر ادامه پیدا کرد. درباره اینکه علاوه بر همه ملاحظات، وقتی می‌خواهیم درباره سختی‌های مراقبت صحبت کنیم، زبان‌مان قفل می‌شود؟ چرا فکر می‌کنیم فرد تیمارگر دیگر نباید به خودش و به‌روزی خودش فکر کند؟ چرا برایمان جا افتاده که «اَجرمان زایل می‌شود» اگر از رنج و تنها ماندن بگوییم؟ چرا حتی وقتی قرار است گفتمانی پیرامون مفهوم گسترده‌ای مانند پرواداری/دگرپروایی/ مراقبت شکل بگیرد باز هم فرمان ذهنمان می‌کشد به سمت سانتی‌مانتالیسم و عرفان و نمی‌توانیم با صدای بلند از اهمیت اجتماعی و سیاسی و اقتصادی و حتی معرفتی مراقبت و مراقبت‌کنندگان و مراقبت‌شوندگان بگوییم؟

✅ نه فقط جامعه که ذهن خودمان سرکوب را در ما درونی کرده است. ما زبانی نداریم که از اهمیت و حق سلامت و به‌روزی مراقبت‌کننده بگوییم و باعث تحقیرهایی از جنس تحقیر استاد نشود. همین مادری را ببینید: ما برای هم از سختی‌ها و احساسات متناقض و حتی منفی بارداری، زایمان، شیردهی، فرزندپروری، رفتن فرزندان از خانه و تنهایی و احساس پوچی بعد از آن می‌گوییم، ولی زبان مناسبی برای بیان آن نداریم. دست‌مان خالی است. فکر و فرهنگ و سیاست‌گذاری و عرف و حتی خود زبان به ما کمک نمی‌کنند برای بیان اینکه چقدر سخت است وقتی، از خود بیمارستان تا جامعه، به ما این حس را می‌دهند که خودمان مهم نیستیم. که صرفاً ابزاریم. که خیلی وقت‌ها با شکم پاره‌شده  و تازه‌دوخته تنها می‌مانیم (به قول دوستم فاطمه وقتی بیشترین نیاز روحی و جسمی به مراقبت را داریم با مسئولیت مراقبت از موجودی تماماً وابسته تنها می‌مانیم)،  که در دوران اوج سلامت جسم و باردهی ذهن با ما مانند کالای مصرفی برخورد می‌شود و بعد دورانداخته می‌شویم. آن وقت که دیر شده و چیزی نمی‌یابیم که به آن بیاویزیم. اما اگر جور دیگری حرف بزنیم / بخواهیم یا به درد خیابان می‌خوریم یا خاک...


   
@neocritic
@kherad_jensi

محمدمهدی کریمی‌نیا، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم و معارف قرآن: برخی برای فرار از خدمت سربازی درخواست تغییر جنسیت دارند و عده‌ای دیگر به دلیل مسائل عاطفی و عشقی چنین درخواستی را مطرح می‌کنند.

او افزود: «این افراد با انگیزه‌های غیرعقلانی به دنبال تغییر جنسیت هستند.»

@kherad_jensi

سیمایِ زن در آثارِ علی حاتمی (بخشِ دوّم)

✅ امّا در سریالِ "سلطانِ صاحبقران" نقشِ زن، جایِ تأمّل دارد. در "سلطانِ صاحبقران"، ما با زن در قالبِ "کاراکتر" مواجهیم و نه "تیپ". زن هویّت دارد. هم زنِ خوب داریم و هم زنِ بد. درست است که "عزّت الدولّه"، همسرِ امیرکبیر و مادرش "مهدعلیا" چهره‌هایِ واقعی در تاریخ‌اند و جایی برایِ تخیّل نداشت، امّا بر خلافِ ستّارخان، سریال از وجودِ زن خالی نیست و نقشی اساسی دارند و تأثیرگذارند. اگرچه مطابقِ تاریخِ مردسالارانه‌یِ ایران پرده‌نشین‌ند، امّا شعاعِ وجودشان از پرده بیرون می‌زند. آنان محوریّت دارند و اثربخش‌ند. این درحالی بود که در غالب فیلم‌ها و سریال‌هایِ قبل از انقلاب، تصویرِ زن همان بود که گفته شد. و حضورشان در فیلم یا برای پیشبردِ فیلم بود یا جلبِ مخاطب.

✅ حکایتِ تصویرِ زن، در "هزاردستان" امّا یکی داستان است پر آبِ چشم. علی حاتمی سالِ ۱۳۵۴، این سریال را با نامِ "جاده‌یِ ابریشم" کلید زد. قرار بود سریالی بسازد که برایِ تمامِ اعصار و ازمنه، شاهکاری باشد. امّا شوربختانه مصادف شد با انقلابِ ۵۷. از آن شاهکارِ "جاده‌یِ ابریشم"، "هزاردستانی" برون آمد که با تمامِ ضعف‌هایش هنوز صد سر-و-گردن از سریال‌ها و فیلم‌هایِ مشابهش برتراست. حاتمی در سالِ ۱۳۵۴، برایِ "جاده‌یِ ابریشم" می‌خواست از جانش مایه بگذارد.
امّا وقوعِ انقلابِ ۵۷، او را به هزاردستان راضی کرد. هزاردستانی که ده‌ها بار مجبورش کردند، فیلم‌نامه‌اش را بازنویسی کند، حدودِ ۱۱ ساعت که مربوط  به بازیِ "ایرن" بود، سانسور شد و غیر از چند بازی از "شهلا میربختیار" و "زری خوشکام"، زنی را نمی‌بینیم  و این اندک حضورِ زن هم طیِ هربار پخش از تلویزیون، کاسته می‌شود. بنابراین یا باید گفت حضورِ زن در هزاردستان هم، به همان سرنوشتِ شومِ "حاجی واشنگتن" و "کمال‌الملک" دچار شد که در آن زن موجودی نادیدنی است یا اینکه بایست منتظر ماند آن ۱۱ ساعت-و-اندی که در آرشیوِ صداوسیماست، بیرون بیاید تا بشود در موردِ جایگاهِ و تصویرِ زن در هزاردستان، صحبت کرد. به هرحال نمی‌توان دربابِ هزاردستان، قضاوتی منصفانه کرد.

✅ امّا "مادر". کاراکترِ مادر اگر نگوییم در سینمایِ ایران، بی‌نظیر، قطعاً کم‌نظیر است. زن، کمافی‌السّابق نه لکّاته، اغواگر، فریفته، جنسِ دوّم، توسری‌خورده، بی‌خبر از همه جا، بلکه در ساحتی قدسی و عرفانی که خود به استقبالِ مرگ رفته است. اینبار نه چون سنّتِ تصوّفِ پیشین، که مردانند، که سالکِ حقیقت‌اند، بلکه پیرِ طریقت، بانویی‌ست سالخورده، که عظمتش را بخاطرِ "مادر بودن" دارد. او مرگی شکوهمند دارد، همچون ادریس.

✅ و در آخر دلشدگان. در سال‌هایِ آخر حاتمی قصد داشت روایتی از زن را بیان کند که بعضاً در آثارِ عرفانی می‌بینیم. عشقِ مجازی که قنطره‌ای باشد برایِ عشقِ حقیقی. حتّی حاتمی فراتر رفت. وجهِ مردانه‌یِ عرفان را در فیلمِ مادر، به یک زن داد و این زن بود که در طریقِ معنا، سلوک می‌کند.

✅ سیما و تصویرِ زن را می‌توان در آثارِ حاتمی در سه بخش خلاصه کرد. اوّل نگاهی که حاکم بر فرهنگِ شفاهی و مکتوبِ جامعه بود. دوّم نگاهی که به دلیلِ انقلابِ ۵۷ و قوانینِ حاکمِ آن موقع بر او تحمیل شد. سوّم تقلّاهایِ اوّلیه‌یِ حاتمی برایِ نمایش دادنِ زن آن گونه که خود می‌خواست. سیمایی از زن که سنّتی دیرینه در ادبیّاتِ ایران داشت. زنانی چون شیرین، لیلی، ویس، عذرا، که وجودشان، جان‌بخش و جهان‌بخش است. زنانی که به مرد، هویت می‌بخشیدند. مرد حتّی به یک مازوخیزم، برایِ دست یافتن به زن دچار می‌شود. زنانِ پاکِ اهوراییِ دست‌نایافتنی. حاتمی در دلشدگان و مادر درست زمانی که سینمایِ ضدِ زن قبل از انقلاب برایِ فروشِ فیلم، دیگر نبود و حوادثِ تلخ بعد از انقلاب که زنان از نمود و نمایش محروم شده بودند، نبود. درست حالا که زن ماهیّتِ خود را یافته بود، در حال دست یافتن به سیمایی از زنانگی بود که هم جنبه‌ای زمینی داشت و هم آسمانی.

✅ اجمالاً و نهایتاً اینکه سینمایِ علیِ حاتمی، مانده بود تا زن درش به آن شخصیّت‌پردازی‌ِ شایسته‌ برسد. حاتمی فرصت نکرد تا آنگونه که خود می‌خواست و آنگونه که حق بود، به تشریحِ جایگاهِ زن بپردازد. شاید اگر اجل مهلتش می‌داد تا "ملکه‌هایِ برفی" را بسازد، می‌توانست یا می‌شد حقِ مطلب را آنگونه که شایسته بود درباره‌یِ شخصیّتِ زن ادا کند.
پایان
@kherad_jensi
@DirectorAliHatami

سیمایِ زن در آثارِ علی حاتمی (بخشِ اوّل)

✅در "حسن کچل" و "طوقی" و "باباشمل" و "قلندر" و "خواستگار" و "سوته‌دلان"، تصویرِ زن، تصویری بود که کمابیش از زنان نمود داشت؛ یعنی همان "لکّاته" یا "جنسِ ضعیف". ما این تصویر را کمابیش بعد از مشروطه در آثارِ ادبی می‌بینیم. در آثاری چون "حاجی بابایِ اصفهانی"، "معصومه شیرازی"، "طهرانِ مخوف"، "شوهرِ آهوخانم"، "هم‌سایه‌ها" و...، در این آثار، زن موجودی اغواگر، لکّاته، ضعیفه، جنسِ دوّم و... است که یا محوریّتی در داستان ندارد یا تحتِ‌الحمایه‌یِ مرد است و یا اینکه آنانند که مردان را به بیراهه می‌کشانند.

✅ در "حسن کچل"، سه زن، نقش دارند. مادرِ حسن، مادرِ چهل‌گیسو و چهل‌گیسو. مادرِ حسن زنی‌ست که پس از انجامِ رسالتِ فرزند‌آوری، کاری ندارد و تلاشِ او برایِ معاش راه به جایی نمی‌برد. او همچنان که پیشتر در کنفِ حمایتِ همسرش بود، این بار فرزند را تحریک می‌کند تا او نان‌آور خانواده باشد. مادرِ چهل‌گیسو هم همان کهن‌الگویِ مادرزنِ بدجنس را دارد که نادختریِ خود را گرفتارِ دیو می‌کند. اساساً در طولِ تاریخِ قصّه‌گویی این مادرزن‌ها همیشه بدجنس بودند و کسی نمی‌گوید شاید نادختری جانش را به لب آورده که دست به کاری شنیع بزند!؟! و در آخر چهل‌گیسو که همان نادختریِ معصوم است که در چنگِ دیو افتاد. ویژگی‌هایِ هویّت‌بخش به او زیبایی، معصومیّت و تروخشک‌کردنِ دیو است. اگر نه زیبایی و صدا و معصومیّت را داشت، نمی‌ارزید که حسن کچل، جانِ خود را فدایش کند، چون کارکردِ دیگری نداشت.

✅در طوقی، بی‌بی مادرِ آسیّد مرتضی، گوهر، و طوبی بودند. بی‌بی که همان کهن‌الگویِ مادرِ فداکار است که برایِ معاش، چشمانش را از دست داده، او قصدِ هدایتِ فرزند، درست در سنینِ جوانی و بلوغ دارد و دائم غر می‌زند، و کسی نیست از او بپرسد چرا در کودکی‌اش تلاشی نکردی. گوهر هم همان زن اثیری و لکّاته، که هدفش فقط اغوا و ارضایِ مردان است.

✅و "طوبی"، همچون طوقی که در هر خانه آمد نحسی را می‌آورد. نامش هم‌تا و هم‌آهنگ طوقی است.

✅ در "باباشمل" و "قلندر" و "خواستگار" و "سوته‌دلان" هم زنان نقشِ محوری ندارند. بلکه اسبابی هستند برای اطفایِ شهوتِ مرد. مرد به دنبالِ زن می‌گردد نه تا چون دوبالی شوند برایِ رشد و تکامل، بلکه آبریزگاهی شود تا مردان به کارهایِ خود برسند. در سوته‌دلان هم تصویرِ دیگری از زن نمی‌بینیم.

✅ در "ستّارخان" و "کمال‌الملک" و "حاجی واشنگتن"، اصلاً زنی را نمی‌بینیم یا اگر هست بسیار کم‌رنگ و پرده‌نشین. در مورد فیلمِ ستّارخان می‌شود این احتمال را داد چون مشروطه، ماهیّتی مردانه داشت، می‌طلبید که مردانه هم باشد. یا می‌توان احتمالِ دیگری داد که اوّلین تجربه‌یِ جدّیِ حاتمی بود و حاتمی بیشترِ توش و توانش را مصروفِ جلوه‌هایِ ویژه و اکشن کرد. قطعاً اگر این احتمالات و حدس‌ها نبود، می‌شد و می‌توانست کمی رنگِ زنانگی هم بر فیلمِ مشروطه‌ پاشیده شود و از زنانِ واقعی و نه تخیّلی که در مشروطه اثرگذار بودند، هم نام ببرد؛ زنانی چون "زینب پاشا"، بانویِ آذری و "بی‌بی مریم" بانویِ بختیاری و...

✅ امّا در موردِ دو فیلم از فیلم‌هایِ بعد از انقلاب هم زن دیده نمی‌شود (مانندِ کمال‌الملک و حاجی واشنگتن). البتّه بداقبالیِ حاتمی هم بود که فعالیّتش مصادف شد با یک انقلاب. در اوایلِ انقلابِ ۵۷، هنوز اولاً ماهیّتِ سینما و ثانیاً جایگاه و پوششِ زن، موردِ چالش و سؤال بود. تا چند سال بعد از انقلابِ ۵۷، زنان اساساً در هیچ فیلمی حضورِ فیزیکی نداشتند. فیلم‌هایِ بسیاری همچون "سفیر"، "استعاذه" و... بدون حتّی یک سکانس از زن بود. بعضاً هم اگر زنی بود در حدِ یک تدارکات‌چی که در لفّافه و مستوری، با هزار حجب و حیا، چای برایِ مردش می‌آورد.

@DirectorAliHatami
ادامه در بخش دوم👇

@kherad_jensi