🔴 از آقا تا « کاکا » ...

💥 ما پیش از ورود مغولان به ایران‌زمین، برای اشاره به مفهوم « آقا » از چه واژه‌ای استفاده می‌کردیم ؟

آقا در معنای نخستین خود و در زبان مغولی به معنای امروزی آقا، یعنی Mr نبوده ! بلکه به معنای « برادر بزرگ‌تر » بوده است ؛ که از گذشته‌های دور ما خود به برادر بزرگتر « کاکا » می‌گفتیم و حتی در نوشته‌های هخامنشی نیز به کار رفته است ( 👈 کتاب تاورنیر را بخوانید ). در زبانشناسی مبحثی وجود دارد به نام Baby Talk و کلمات دوهجایی مشترکی برای نامیدن اعضای خانواده در همه زبان‌های جهان وجود دارد که برآمده از نخستین اصوات تولید شده توسط کودکان است ؛ تاتا، بابا، ماما، کاکا و غیره، که صورت‌های دیگر آنها، آتا، آبا، آما، آکا است. در واقع کاکا و « آقا / آکا » واژگانی با ریشه مشترک جهانی و در یک معنا هستند

🔷 در مغولی به برادر بزرگ‌تر aga / aka می‌گفتند، این واژه بصورت aqa / ağa وارد ترکی شده و از سده ۷ قمری و هم‌زمان با حمله مغول به ایران، وارد فارسی نیز شده و کم کم معنای امروزی خود را برای مردان پیدا می‌کند. پیش از سده ۷ قمری در هیچ نوشته فارسی این واژه دیده نمیشود و در متون سده ۷ و ۸ و ۹ نیز خیلی کم و در عبارات و نام‌های خاص استفاده شده است، در واقع رواج یافتن این واژه در فارسی در دوره صفوی و قاجار رخ داده است. 


♦️ پیش از سده ۷ #قمری ما به جای کلمه « آقــا » چه می‌گفتیم ؟

نخست باید بدانیم : در گذشته و در همه مناطق جهان، باتوجه به جوامع طبقاتی، اینگونه نبوده که برای همه مردان از عنوان‌های ویژه استفاده کنند و این عنوان‌ها مخصوص مردان طبقه بالای جامعه بود. برای نمونه امروزه در زبان انگلیسی برای همه مردان از پیشوند Mr ( مستر ) استفاده می‌کنند ولی در گذشته اینگونه نبوده :

عنوان Mr در انگلیسی، کوتاه شده کلمه Mister است که از فرانسوی Mestre و از لاتین Magister به معنای « استاد و معلم » آمده است. در ابتدا، این کلمه برای اشاره به افرادی با مقام‌های آموزشی یا حرفه‌‌های خاص به کار می‌رفت. اما در طول زمان، این عنوان به صورت عمومی‌تر برای اشاره به مردان بزرگ‌سال، بدون توجه به شغل یا مقام، استفاده شد.

خود واژه « آقا » نیز همانگونه که گفتیم به معنای « برادر بزرگ » بوده و به عنوان لقبی برای « رئیس و رهبر و اعضای خانواده سلطنتی » استفاده می‌شده است، ولی در دوره صفوی و قاجار کم‌کم برای خطاب قرار دادن هر مردی استفاده شده است


🟩‌ در این « مفهوم » ما چندین واژه رایج داشته‌ایم، که اگر مغولان وارد ایران نمیشدند، احتمالا تا به امروز کاربرد داشتند 👇 ( برای طولانی نشدن مقاله از ذکر نمونه‌ها خودداری کرده‌ایم ) :

🔺مِــهـتَـر : به معنای « بزرگ‌تر » ( در پارسی : مه یعنی بزرگ و که یعنی کوچک، واژه مهست را نیز داریم ) و در مفهوم « آقا، رئیس، حاکم و ... » بارها در پارسی به کار رفته است. همچنین « مِـهـان » جمع آن است و میتوان به جای آقایان استفاده کرد

🔺کــیــا / کـِـی : واژه کهن ایرانی ( در اوستایی 𐬐𐬀𐬎𐬎𐬌 kauui ) که بعدها معنای بزرگی و حاکمیت پیدا میکند و همچون پیشوند آقا برای ایرانیان استفاده شده : کی‌قباد، کی‌خسرو، کی‌کاووس و ... همچنین بصورت « کیا » در گیلان و تبرستان کاربرد داشته است. آقایان = کیان / آقا رضا = کیا رضا ...

🔺مـیر / میـره / امیر : در پارسی کاربرد داشته ولی بیشتر در لری و کردی رواج دارد. میر، میره، میرگ به معنای « مرد خانه » و شوهر است. کلمه امیر صورت دیگر آن است و درکل کوتاه شده واژه « مرد » است و به عنوان آقا پیش از اسامی کاربرد داشته و امروزه هم میتوان بجای آقا از آن استفاده کرد. آقایان = میران / آقا علی = میر علی و ...

🔺بـُـد / بــِـد : به معنای رئیس و صاحب است و بصورت پسوند در واژگان سپهبد، دهبد، آذربد، موبد، باربد، هیربد و ... به کار رفته است. در اوستایی 𐬞𐬀𐬌𐬙𐬌 ,paiti / در پهلوی اشکانی 𐭐𐭕𐭉 ,pet و ... میتواند امروزه آن را بصورت یک واژه مستقل به جای آقا به کار برد. آقایان = بُدان / آقا محسن = بُد محسن و ...

🔺آ : در شاهنامه و منابع دیگر « فریدون » را بصورت « آفریدون » آورده‌اند، و گویا « آ » پیشوندی به معنای بزرگ و والا مقام بوده است. امروزه در بختیاری هنوز افراد رده بالا را با « آ » خطاب می‌کنند : آرضا، آممد، آفرهاد و .‌‌..

🔺ســرور : به معنای بزرگ و رئیس و پیشوا در تاریخ ایران کاربرد داشته و امروزه نیز به جای آقایان معمولا آن‌ را به کار می‌برند. آقایان عزیز = سروران گرامی / آقای فرهاد رضاپور = سرور فرهاد رضاپور و ...


🔹 و البته واژگانی دیگر نیز برای اشاره به این مفهوم داشته‌ایم که در مطالب بعدی بصورت دقیق بررسی خواهیم کرد ...

🆔 @iranzamin777
🆔 Admin @f777kim

‌.