ایران زمین

.

❌ تمسخر پادشاه بزرگ هخامنشی در برنامه معروف جوکر 😡 👇👇

https://www.instagram.com/reel/DFN5cNCIKqa/?igsh=eTJrZ250Ynhibm9n


🆔 @iranzamin777
🆔 Admin @f777kim

‌.

.



✅ پرسیده‌اید : در گذشته به #خانم چه می‌گفتیم ؟

از آنجایی که واژه #بانو از گذشته تا به امروز در زبان پارسی کاربرد داشته و دارد، به این بحث وارد نشدم، اما برابرهای کهن واژه #آقا تقریبا به فراموشی سپرده شده بودند و باید در این زمینه مقاله‌ای می‌نوشتیم. ولی حالا که خیلی‌ها پیام دادید، بصورت مفصل درباره واژه خانم و بانو و ... نیز بحث خواهیم کرد



🆔 @iranzamin777
🆔 Admin @f777kim

‌.

.
❌ با « چنگال » خودمان به جان زبان‌ پارسی افتاده‌اند ...

« قاشق - چنگال » یک ترکیب آشکار پارسی است ؛ درباره ریشه #قاشق و اینکه چگونه از « کَوُچَگ » تبدیل به قاشق شده، بحث کرده‌ایم ؛ اما درباره پارسی بودن واژه #چنگال هیچ بحثی نیست و از کهن‌ترین و اصیل‌ترین واژگان ایرانی است

🔷 چنگال از ریشه ایرانی « #چنگ » است و افزون بر واژه چنگال، چندین واژه دیگر از این ریشه در پارسی ساخته شده است ----> چنگال / چنگار / چنگک / چنگه / چنگر / چنگان / و ..‌. در زبان‌های ایرانی به پنجه دست، وقتی به حالتی برای برداشتن چیزی یا حمله کردن، #خمیده شود « چنگ » می‌گویند. « چنگ » از ایرانی باستان -čanga و از هندواروپایی kengo ریشه گرفته است، از kang به معنای کج کردن، قلاب کردن ؛ در پهلوی ساسانی čang, در اوستایی čingha, در آلمانی hank, در لیتوانیایی  kéngė, و . . .

♦️ چنگ در ادبیات پارسی بیشتر برای پنجه‌ی جانوران درنده و #شکاری به کار رفته است و با پسوند « ال » از آن چنگال را ساخته‌اند که اشاره به زمانی دارد که ناخن‌های تیز و بزرگ این جانوران بیرون می‌زند. از این #تشبیه برای اشاره به ابزار کوچک چارشاخ در غذا خوردن نیز استفاده کردند و واژه « چنگال خوراک » ساخته شد

اگر این می به ابر اندر، به #چنگال عقابستی
ازان تا ناکسان هرگز نخوردندی صوابستی
 رودکی

چو ایران ز #چنگال شیر و پلنگ
برون آوریدم به رای و به جنگ
فردوسی

هم ایرانیان را ز #چنگال دیو
گشاید بی‌آزار گیهان خدیو
که در سینهٔ اژدهای بزرگ
نگنجد بماند به #چنگال گرگ
فردوسی

چو دیوان بدیدند #گوپال اوی
بدریدشان دل ز #چنگال اوی
فردوسی

🔺 چنگال از « چنگ + پسوند ال » ساخته شده است ؛ یعنی آنچه مانند « چنگ و پنجه » است. پسوند ال : همانندی و وابستگی را می‌رساند

دنبال : دنب + ال = آنچه مانند دنب از پی چیزی می‌آید

گودال : گود + ال = آنچه گود مانند است

کندال : کند + ال = آنچه کنده شده است

کوپال : کوپ،کوب + ال = آنچه می‌کوبد

پوشال : پوش،پوچ + ال = آنچه تهی و سبک باشد

پنگال : پنگ،پنج + ال = آنچه مانند پنجه است

پیخال : پیخ + ال = آنچه از جنس فضله مرغان باشد


🔲 واژه چنگال ایرانی به بسیاری از زبان‌های #جهان راه یافته است : در ارمنی չանգալ (čʻangal) / در ترکی ارانی çəngəl / در گرجی ჩანგალი (čangali) / در هندی चंगाल (caṅgāl) / در ترکیه çengel, çatal / در عربی شَنْكَل / در بلغاری ченге‌л (čengél) / در آلبانیایی çengel, çengë / و ...


🔷 از چنگ ده‌ها واژه کهن دیگر در پارسی ساخته شده است، که نشان از اصالت ایرانی این واژه دارد : چنگال / چنگار / چنگک / چنگول / چنگه / چنگر / چنگان / چنگالی / چنگی / چنگولک / و ..‌.

🔺 چنگک ( هم به معنای قلاب است و هم به معنای چارشاخ در کشاورزی) : ... بر سر رنگ‌آب به یک دست به چنگک خوب خط کشیده، به دست دیگر میانه خط را گشاده سازند. ارشاد الزراعه هروی، سده ۱۰ قمری

🔺 چنگار (به معنی خرچنگ و بیماری سرطان است که در آن غده‌ها به اندام درونی بدن چنگ می‌اندازند) :  در برهان قاطع و فرهنگ رشیدی به این واژه اشاره شده است

🔺 چنگی (صفت از چنگ است) : سناندار نیزه به دو نیم کرد / دل شیر #چنگی پر از بیم کرد. فردوسی

🔺 چنگالی (خوراکی که از روغن، شکر، آب و نان خرد شده درست می‌کنند ؛ چنگال‌ خوست) : اگر به دست تو افتد طغار چنگالی / محقرست ز بهر چه دست بر مالی. هروی سده ۹ ق

🔺 چنگلوک (کسی که دست و پای او شل شده و خمیده گشته باشد) :  بمردن به آب اندرون #چنگلوک / به از رستگاری به نیروی غوک. عنصری. / چنگلوکم چون جنین اندر رحم / نُه ماه گشتم شد این نقلان مهم. مولوی

🔺 چنگوار (همچون چنگ‌های دست، خمیده شدن) : چنگی کو در نوازد بیست و چار / چون نیابد گوش ، گردد چنگ وار. مولوی. /همچو دف می‌خورم از دست جفای تو قفا / چنگ‌وار از غم هجران تو سر در پیشم. سعدی

🔺 چنگه : ابزار آهنین با دندانه‌های ریز برای ایجاد شیار در زمین و باغ‌ها / محتوی یک چنگ: برداشتن چیزی به اندازه نوک انگشتان و کمتر از مشت، چنجه کباب، وقتی قطعات گوشت به اندازه یک چنگه باشد

🔺 خرچنگ (جاندار معروف) : چو خورشید برزد ز خرچنگ چنگ. فردوسی. / چون بیمار شود طلب خرچنگ کند که در جوی‌ها باشد و بخورد تا نیک شود. نزهت‌نامه علایی، سده ۵ قمری

🔺 چنگل ( پنجه درندگان و پرندگان، ناخن باز و شاهین ) : ای دل سزایش بری، باز بر چنگل عقابی. رودکی. / رستم چرا نخواند به روز مرگ، آن تیز پرّ و چنگل عنقا را. ناصرخسرو

🔺 چنگر : گونه‌ای پرنده آبزی سیاه‌رنگ که انگشتان پای آن بزرگ‌تر از پرندگان دیگر است و شبیه به چنگ و چنگال است

🔺 چنگ : ابزار موسیقی که با چنگ دست نواخته میشود

🔺 چنگه‌پا : بر سر انگشتان پا نشستن / چنگه زدن : زدن دو دست است بر هم تا از آنها آوازی برآید. چارچنگولی : انگشتان دست و پای جمع و خمیده شده. و ...


🆔 @iranzamin777
🆔 Admin @f777kim

‌.

🔴 از آقا تا « کاکا » ...

💥 ما پیش از ورود مغولان به ایران‌زمین، برای اشاره به مفهوم « آقا » از چه واژه‌ای استفاده می‌کردیم ؟

آقا در معنای نخستین خود و در زبان مغولی به معنای امروزی آقا، یعنی Mr نبوده ! بلکه به معنای « برادر بزرگ‌تر » بوده است ؛ که از گذشته‌های دور ما خود به برادر بزرگتر « کاکا » می‌گفتیم و حتی در نوشته‌های هخامنشی نیز به کار رفته است ( 👈 کتاب تاورنیر را بخوانید ). در زبانشناسی مبحثی وجود دارد به نام Baby Talk و کلمات دوهجایی مشترکی برای نامیدن اعضای خانواده در همه زبان‌های جهان وجود دارد که برآمده از نخستین اصوات تولید شده توسط کودکان است ؛ تاتا، بابا، ماما، کاکا و غیره، که صورت‌های دیگر آنها، آتا، آبا، آما، آکا است. در واقع کاکا و « آقا / آکا » واژگانی با ریشه مشترک جهانی و در یک معنا هستند

🔷 در مغولی به برادر بزرگ‌تر aga / aka می‌گفتند، این واژه بصورت aqa / ağa وارد ترکی شده و از سده ۷ قمری و هم‌زمان با حمله مغول به ایران، وارد فارسی نیز شده و کم کم معنای امروزی خود را برای مردان پیدا می‌کند. پیش از سده ۷ قمری در هیچ نوشته فارسی این واژه دیده نمیشود و در متون سده ۷ و ۸ و ۹ نیز خیلی کم و در عبارات و نام‌های خاص استفاده شده است، در واقع رواج یافتن این واژه در فارسی در دوره صفوی و قاجار رخ داده است. 


♦️ پیش از سده ۷ #قمری ما به جای کلمه « آقــا » چه می‌گفتیم ؟

نخست باید بدانیم : در گذشته و در همه مناطق جهان، باتوجه به جوامع طبقاتی، اینگونه نبوده که برای همه مردان از عنوان‌های ویژه استفاده کنند و این عنوان‌ها مخصوص مردان طبقه بالای جامعه بود. برای نمونه امروزه در زبان انگلیسی برای همه مردان از پیشوند Mr ( مستر ) استفاده می‌کنند ولی در گذشته اینگونه نبوده :

عنوان Mr در انگلیسی، کوتاه شده کلمه Mister است که از فرانسوی Mestre و از لاتین Magister به معنای « استاد و معلم » آمده است. در ابتدا، این کلمه برای اشاره به افرادی با مقام‌های آموزشی یا حرفه‌‌های خاص به کار می‌رفت. اما در طول زمان، این عنوان به صورت عمومی‌تر برای اشاره به مردان بزرگ‌سال، بدون توجه به شغل یا مقام، استفاده شد.

خود واژه « آقا » نیز همانگونه که گفتیم به معنای « برادر بزرگ » بوده و به عنوان لقبی برای « رئیس و رهبر و اعضای خانواده سلطنتی » استفاده می‌شده است، ولی در دوره صفوی و قاجار کم‌کم برای خطاب قرار دادن هر مردی استفاده شده است


🟩‌ در این « مفهوم » ما چندین واژه رایج داشته‌ایم، که اگر مغولان وارد ایران نمیشدند، احتمالا تا به امروز کاربرد داشتند 👇 ( برای طولانی نشدن مقاله از ذکر نمونه‌ها خودداری کرده‌ایم ) :

🔺مِــهـتَـر : به معنای « بزرگ‌تر » ( در پارسی : مه یعنی بزرگ و که یعنی کوچک، واژه مهست را نیز داریم ) و در مفهوم « آقا، رئیس، حاکم و ... » بارها در پارسی به کار رفته است. همچنین « مِـهـان » جمع آن است و میتوان به جای آقایان استفاده کرد

🔺کــیــا / کـِـی : واژه کهن ایرانی ( در اوستایی 𐬐𐬀𐬎𐬎𐬌 kauui ) که بعدها معنای بزرگی و حاکمیت پیدا میکند و همچون پیشوند آقا برای ایرانیان استفاده شده : کی‌قباد، کی‌خسرو، کی‌کاووس و ... همچنین بصورت « کیا » در گیلان و تبرستان کاربرد داشته است. آقایان = کیان / آقا رضا = کیا رضا ...

🔺مـیر / میـره / امیر : در پارسی کاربرد داشته ولی بیشتر در لری و کردی رواج دارد. میر، میره، میرگ به معنای « مرد خانه » و شوهر است. کلمه امیر صورت دیگر آن است و درکل کوتاه شده واژه « مرد » است و به عنوان آقا پیش از اسامی کاربرد داشته و امروزه هم میتوان بجای آقا از آن استفاده کرد. آقایان = میران / آقا علی = میر علی و ...

🔺بـُـد / بــِـد : به معنای رئیس و صاحب است و بصورت پسوند در واژگان سپهبد، دهبد، آذربد، موبد، باربد، هیربد و ... به کار رفته است. در اوستایی 𐬞𐬀𐬌𐬙𐬌 ,paiti / در پهلوی اشکانی 𐭐𐭕𐭉 ,pet و ... میتواند امروزه آن را بصورت یک واژه مستقل به جای آقا به کار برد. آقایان = بُدان / آقا محسن = بُد محسن و ...

🔺آ : در شاهنامه و منابع دیگر « فریدون » را بصورت « آفریدون » آورده‌اند، و گویا « آ » پیشوندی به معنای بزرگ و والا مقام بوده است. امروزه در بختیاری هنوز افراد رده بالا را با « آ » خطاب می‌کنند : آرضا، آممد، آفرهاد و .‌‌..

🔺ســرور : به معنای بزرگ و رئیس و پیشوا در تاریخ ایران کاربرد داشته و امروزه نیز به جای آقایان معمولا آن‌ را به کار می‌برند. آقایان عزیز = سروران گرامی / آقای فرهاد رضاپور = سرور فرهاد رضاپور و ...


🔹 و البته واژگانی دیگر نیز برای اشاره به این مفهوم داشته‌ایم که در مطالب بعدی بصورت دقیق بررسی خواهیم کرد ...

🆔 @iranzamin777
🆔 Admin @f777kim

‌.

.

✅ مطالبی که تاکنون درباره مولانای بلخی داشته‌ایم :

🔺 ایران و هویت ایرانی در شعر مولانا

🔺 ویدیو : دیدگاه مورخ ترکیه درباره هویت مولانا

🔺 زبان پارسی در شعر مولانا

🔺 دیدگاه مولانا درباره ترکان / ۱

🔺 دیدگاه مولانا درباره ترکان / ۲

🔺 دیدگاه مولانا درباره ترکان / ۳

🔺 مولانا هندی بود؟ رومی بود؟ کجایی بود؟

🔺 ویژگی ظاهری ترکان در شعر مولانا

🔺 یاران مولانا که زبان رسمی ترکیه را پارسی کردند

🔺 مولانا به روشنی گفته من ترک نیستم !

🔺 مولانا گفته زبان مردم آنتالیا رومی بود، نه ترکی !

🔺 زبان پهلوی آذری ِ شمس تبریزی در شعر مولانا


💥 ادامـــــه دارد ...


🆔 @iranzamin777
🆔 Admin @f777kim

‌.