آقای دغدغه | علیرضا سیف

به میل عامّه یک سطر هم نخواهم گفت!

هنر و جامعه ایران وضعیتش بحرانی است.
هنرمندان داخلی درگیر محافظه‌کاری هستند‌. یا دلشکسته سکوت کرده‌اند چون خسته‌اند و نای دل کندن از وطن ندارند. بسیاری از هنرمندان ایرانیِ خارج‌نشین هم اغلب به اسم مبارزه سیاسی دشمن قسم‌خورده وطن و فرهنگ خویش شده‌اند! صبح تا شب با شوآف و هیاهو، مشغول فریاد و بزرگ‌نمایی درباره نقصان‌های فرهنگی ایرانیان هستند. اما با کج‌رفتاری‌ها و زشتی‌های فرهنگ و دولت‌های غربی کاری ندارند و کر و کور و لال‌اند. کسانی در ایران و خارج مدعی مبارزه با دیکتاتوری هستند که خودشان دیکتاتورهای ترسناکی‌اند. عمیقا به این نتیجه رسیده‌ام مهاجرت بسیاری از هنرمندان را سطحی و بسیاری از نخبگان علوم انسانی را پخمه کرده است. افتاده‌اند روی دور تند و فکر می‌کنند افراط بهترین راه حل است. دوری از وطن آن‌ها را دچار تحلیل‌های صد من یه غاز کرده طوری که به هنرمندان و تحلیل‌گران ساکن ایران نگاه عاقل اندر سفیه دارند.

افکار عمومی ایرانیان هم وضعیت هیجانی را تجربه می‌کند. عقلِ ایرانیان تقریبا هر روز در سیطره اخبار منفی و مغرضانه یک سقوط آزاد و احساسات‌شان صعودی شگفت‌انگیز را تجربه می‌کند. در چنین شرایطی مردم مدام از نویسندگان و منتقدان، می‌خواهند دو آتشه بنویسند و اگر چنین متنی نبینند سخت برآشفته می‌شوند و هجوم می‌آورند!
مردمی که دنبال روزنه‌های نقد هستند، خودشان درگیر نقدستیزی و خِردستیزی هستند. دلم برای وطنم می‌سوزد، به ظاهر صبح تا شب تیتر بسیاری از رسانه‌ها و در کانون توجهاتیم ولی در اوج غربتیم! دور و بر ما پر از کرکس و کفتار است و خودمان هم با کمال میل به ارتزاق این کرکس‌ها کمک می‌کنیم. راستش این روزها از مظلوم‌ها بیش از ظالم‌ها و از خوبی‌ها بیش از بدی‌ها می‌ترسم. اگر عنوان و حرف و شمایل بدی ببینم یک قدم عقب می‌روم ولی اگر عنوان و حرف و شمایل خوبی ببینم، ده قدم عقب‌نشینی می‌کنم!

مثلا بسیاری عنوان دوستدار محیط زیست را یدک می‌کشند ولی نزدیک که می‌آیند می‌بینی منظورشان سگ و گربه است و با باقی محیط زیست و حیات‌وحش ایران کاری ندارند.
گروهی دیگر خویش را حیوان‌دوست می‌نامند
ولی مروج انسان‌ستیزیِ محض‌اند.
گروهی دیگر خود را انسانیت بدون مرز می‌نامند. نزدیک که می‌آیند می‌بینی منظور از انسانیت بدون مرز ضدیت با فارسی و شاهنامه و فرهنگ ایرانی است. منظورشان تسلیم کردن بی قید و شرط فرهنگ‌مان در برابر هر ورودی جدیدی است. جامعه ما چنان دچار تاری دید شده انگار از دست هیچ چشم‌پزشکی کاری ساخته نیست‌! صورتش بی‌حس شده از بس سیلی خورده و حتی سیلی خیرخواهانه هم بر او اثر ندارد. ملتی که چشم به دهان رسانه‌های ناکجا‌آبادی و مُشتی کینه‌شتریِ خارج‌نشین دارد و از حال هنرمندان اصیلی چون بهرام بیضایی بی‌خبر است تیره‌روزی‌هایش فزون‌تر و سقوطش دردناک‌تر خواهد بود. مظلومیت یک ملت دلیل نمی‌شود یک نویسنده همیشه به حمایت تمام قد از آن بپردازد. در جامعه بیمار لزومی ندارد همیشه اجتماعی باشیم.

به میل عامّه، یک سطر هم نخواهم گفت
چرا که از «منِ جمعی» فراری‌ام دیگر

(مریم جعفری آذرمانی)


آن‌قدر دریدگی و کج‌روی به اسم مظلومیت
فراوان شده که ما را به آستانه حیرت و البته ناامیدی کشانده، فقط عشق به وطن و لذت بردن از هنر است که آدمی را سر پا نگه می‌دارد. مدت‌هاست این جمله ژان کوکتو(شاعر و فیلمساز) را عضو جدایی‌ناپذیر دل و اندیشه‌ام کرده‌ام:

سکوت، در این قرن بی‌حیا یکی از خدایان است.

✍ آقای دغدغه

#فرهنگ

تنهایی و خداگونه‌گی!

پیشتر خداوندگاری را لایق ادبیات می‌دانستم. اما آن هم گاهی در جمع چیزی حقیر و مبتذل به نظر می‌رسد. حالا یکتاپرستمی‌ام که یکتایی و خدایی را فقط برازنده‌ی "تنهایی" می‌داند.

تنهایی، باشکوه و بی‌نظیر است. فقط در تنهایی است که می‌توانی حسِ خدایی را لمس کنی و در جلد خدا فرو بروی! هر چیزی در پیشگاه تنهایی، جلوه‌ای خدایگانی به خود می‌گیرد! عشق، کتاب، ادبیات...
همان چیز بدون تنهایی از عظمت و قداست تهی‌ست! هرگاه از شاعری و بالاتر از آن انسان بودن خسته شوم، یا اگر هوس خدایی کنم، تنهایی را برمی‌گزینم.

بنویس تنها، بخوان خدا! "تنها" اسم اعظم خداست! و تنهایی خداگونه‌ترین شمایل خداوندگاری!

هرگز تنهایی را پس نخواهم زد، شاید تنهایی هدیه‌ی خداست تا طعم خدایی را بچشیم!

✍ آقای دغدغه

#ادبیات

جهان ایرانی ما

این روزها همه دربارۀ انقلاب و پیامدهای آن سخن می‌گویند یا می‌نویسند. تا آنجا که من دیده‌ام، بیشتر نقد و اعتراض می‌کنند تا مدح و ستایش؛ اما وقتی در فهرست اعتراض‌ها و انتقادها می‌نگری، شگفت‌زده می‌شوی؛ زیرا هیچ عیبی در حکومت نمی‌بینی که بازتابی از واقعیت‌های جاری و شایع در میان مردم نباشد. مردم، سیاست‌ها و دولت‌مردان را به چیزهایی متهم می‌کنند که خود کم‌وبیش به آن آلوده‌اند. شما در زندگی به چند ایرانی اعتماد کرده‌اید که از آن پشیمان نشده‌اید؟ از هر ده ایرانی چند نفر را می‌شناسید که انصاف را بر زورگویی و حقیقت را بر منفعت و دیگری را بر خویشتن ترجیح دهد؟ مگر یک دختر جوان در کوچه‌ها و خیابان‌های ایران امنیت دارد که مردم کوچه و خیابان از حکومتشان توقع حمایت و مروت دارند؟ چند درصد از هشتاد میلیون ایرانی، منافع ملی را در پای منفعت‌های جزئی و شخصی قربانی نمی‌کند که از حکومت می‌خواهیم چهارچشمی مراقب منافع ملی باشد؟ مگر ما همدیگر را کم دور می‌زنیم که از حاکمان توقع داریم با ما صاف و صادق باشند؟ تا امروز به چند ایرانی برخورده‌اید که حاضر شده‌ است یکی از چند شغل خود را رها کند تا جا برای جوانی بیکار باز شود؟ ما سیاست‌مداران را به توهم توطئه متهم می‌کنیم؛ اما تردید نکنید که توهم توطئه سابقه‌ای دراز در فرهنگ عمومی ایرانیان دارد. ایرج پزشکزاد کتاب «دایی‌جان ناپلئون» را پیش از انقلاب نوشت، نه پس از انقلاب. حافظ‌خوانی و حافظ‌دوستی ما گواهی می‌دهد که ریا هنوز در میان ما بیداد می‌کند؛ وگرنه از آن به حافظ پناه نمی‌بردیم و پس از شش‌صد سال، شعر حافظ همچنان نُقل و نَقل مجالس ما نبود. می‌گویند چرا حکومت اسلامی از میان همۀ احکام و آموزه‌های اسلام، تنها به حجاب چسبیده است. می‌گویم منتقدانی که نقد حکومت را به اعتراض‌های شداد و غلاظ علیه حجاب اجباری فروکاسته‌اند، وضعیتی بهتر دارند؟

دیالکتیک دولت و ملت، یعنی همین؛ یعنی از محالات است که آنچه در حکومت می‌گذرد، تفاوتی مهم و معنادار با ماهیت جامعه داشته باشد. بله؛ در وضعیت سخت اقتصادی و زیر فشار فقر و محرومیت، نمی‌توان از مردم خواست که همواره و در همه‌جا جانب اخلاق را فرونگذارند؛ اما بی‌اخلاقی و نامردمی در میان مرفهان ما بیشتر از فرودستان است.

در تحلیل نظم سیاسی همواره این خطر برای شهروندان وجود دارد که وضع موجود را به گردن دیگری بیندازند؛ آن دیگری خواه دولت و حکومت باشد و خواه دشمن بیرونی و خواه جبر اجتماعی. نفی رابطۀ دیالکتیکی دولت و مردم و بیگانگی از نگرش تاریخی و انتقادی، دولت‌ها را تافته‌های جدابافته می‌نمایاند. نظم سیاسی در خلأ یا بر اثر تصادف شکل نگرفته است و اگر هم چنین باشد، ممکن نیست که استمرار آن نیز وامدار خلأ یا تصادف باشد. اگر ما مهم‌ترین مسائل سیاسی کشور و بلکه عظیم‌ترین مصائب ملی را به فرصتی برای جوک‌سازی تبدیل کرده‌ایم، بر اثر تصوری است که از دوگانگی ملت و دولت داریم. هیچ کس برای خود جوک نمی‌سازد، و ما نیز اگر حکومت را بخشی از هویت اجتماعی خویش می‌دانستیم، برای آن جوک نمی‌ساختیم. حکومت را و حاکمان را و دولت را «دیگری» می‌پنداریم که این گونه کارخانۀ جوک‌سازی ما به تولید انبوه در لحظه رسیده است؛ غافل از آنکه نظم سیاسی موجود، گوشه‌ای از جهان ایرانی ما است.

برخلاف نخبگان امروز، آثار روشنفکران و نویسندگان عصر مشروطه، سرشار از نقدهای تند اجتماعی است. آنان بیش از دولت قاجار، مردم را نقد و حتی هو کردند. «سیاحت‌نامۀ ابراهیم‌بیک» را بخوانید تا ببینید زین‌العابدین مراغه‌ای چه کیسه‌ای به تن ملت کشیده است. کتاب «احمد» نوشتۀ عبدالرحیم طالبوف، نقد باورهای عمومی است نه نظم سیاسی کشور. عبدالله مستوفی در «شرح زندگانی من»، مردم را به باد انتقاد گرفته است، نه فلان‌الدوله و بهمان‌السلطنه را. میرزا محمدعلی محلاتی در سفرنامه و خاطراتش، مردم را مقصر می‌خواند. نمی‌گویم نقد حاکمان را رها کنیم و تنها گریبان ملت را بگیریم؛ اما باور کنیم که از کوزه همان برون تراود که در او است.

✍ رضا بابایی

#کتاب #ادبیات #فرهنگ