Wittgenstein in Exile

مهدی تدینی در کانال خود مطلبی در باب اصلاحات ارضی نوشته است که در صدد است اصلاحات ارضی زمان پهلوی را با غیر سوسیالیستی جلوه دادن موجه نماید.
ما به سوسیالیستی بودن یا غیر سوسیالیستی بودن آن - از رگه‌های سوسیالیستی این عمل چشم‌پوشی می‌کنیم ـ کاری نداریم و به آن نمی‌پردازیم.
اصلاحات ارضی در هر صورت نقض حق طبیعی آدمی یعنی همان حق مالکیت خصوصی است، در هر شکل آن دولت و نیروی حاکمه با زور و سلاحی که در دست دارد مالکیت اشخاصی را که صاحب زمین و ملک هستند نقض می‌کند - حال به آن‌ها غرامت دهد یا مصادره باشد - و زمین‌ها و املاک را به مالکان خرد یا مالکیت دولتی در می‌آورد.
حال سخن اینجاست دولت در اینجا چه فرقی با راهزنی دارد که در بیابانی به کاروانی می‌زند و به زور شمشیر هر چه در کاروان هست را صاحب می‌شود؟
این مسئله که اصلاحات ارضی کاربرد و بازدهی زمین‌ها را کم کرد و آن‌ها را بی‌کاربرد و لم‌یزرع کرد.
موجی از روستاییانی که پس از اصلاحات ارضی پهلوی دوم به شهرها هجوم بردند و مهمترین عوامل انقلاب بودند و دقیقاً تبعات همین اصلاحات منحوس بود که ریشهٔ دودمان پهلوی را بر باد داد!

آفت فکری یعنی اینکه مترجم از حالت مترجم بودن خارج شود و او را به صرف ترجمه‌هایش متفکر فرض کنند، مترجم بدون تألیف و نظام‌سازی و استقلال فکری متفکر نخواهد شد.
او در بهترین حالت دانشور است، فرق دانشور و متفکر این است که اوّلی تا ابدالدهر به آثار دیگران وابسته است و دیگری خود آثار بزرگ می‌آفریند!
همین آفت است که کسانی مثل میر شمس‌الدین ادیب سلطانی را جای متفکر می‌زنند و به مخاطب ساده‌دل ایرانی فرو می‌کنند.

نکته‌ای که در صناعت ترجمه بالأخص ترجمهٔ آثار فلسفی باید مورد نظر داشت - البته برای آنان که دلسوزانه کار می‌کنند نه برای صرف شهرت و نام - این است که آیا اثر در دست ترجمه چیزی بر تفکر جامعهٔ ما افزون خواهد کرد یا خیر، یا اینکه اثر ترجمه شده موضوعیتی نسبت به ما جامعهٔ ما دارد یا خیر.
در سطور فوق ذکر شد که مقصود ما آن دسته از مترجمین جویای نام به هر قیمتی نیست و مقصود ما آن دسته است که انتظار از آن‌ها می‌‌رود دلسوزانه عمل کنندو اثر در دست ترجمه را با دقت انتخاب کنند.
منطقی است که روح‌ و لفظ در فلسفه از فیشته را ترجمه کنید، اما ترجمهٔ اثری مانند خطابه‌هایی خطاب به ملّت آلمان از فیشته برای جامعهٔ ایرانی که هزاران حماسه‌سرای دارد و هزاران تن کتب و خطابه‌های آتشین در باب وطن‌دوستی نگاشته‌اند موضوعیتی دارد؟ بعید می‌دانم!
در باب کتاب «نظریهٔ رهایی» اثری از کریستوف منکه ترجمهٔ سید مسعود حسینی نیز همین سؤال پیش می‌آید که این اثر تا چه حدی برای جامعهٔ فعلی ما موضوعیت دارد و جامعهٔ هدف حسینی تا چه اندازه قادر به فهم آن وضعیتی هستند که منکه از آن سخن می‌گوید.
آلمان کشوری است که در طول تاریخ پسا اتحاد خود تجربهٔ حکومت‌های سیاسی متعدد و متنوعی را داشته است، از امپراتوری شاهان پروسی تا جمهوری وایمار، فاشیسم و آپارتاید نازی‌ها، دولت سوسیالیستی زیر عبای روس‌ها و حتی امروز لیبرال-سوسیال دموکراسی غربی.
منکه در همچین وضعیتی و برای این چنین جامعه‌ای کتاب خود را نوشته، جامعه‌ای که به بن بست معرفت‌شناسانه رسیده است، تلاش‌هایش برای هرگونه نظام سیاسی به شکست و بن بست رسیده و دچار نهیلیسم و پوچی جمعی است.
اما سؤال اینجاست که جامعهٔ ایرانی که سخت‌گیرانه می‌توان گفت حتی مدرنیته را پشت سر ننهاده و تصوری از تجارب ملل غربی ندارد می‌تواند با چنین کتابی ارتباط بگیرد و آن را بدون اینکه زیست پست‌مدرنی را تجربه نکرده فهم کند؟
من به‌شخصه کتاب را تورقی کردم و هیچ ارتباطی با کتاب کریستوف منکه نگرفتم، نه اینکه بر آن باشم که ارزش اثر منکه را زیر سؤال ببرم، مقصودم این است که اثر برای منی که عضوی از جامعهٔ ایران هستم موضوعیتی نداشت و موقعیتی که از سخن گفته می‌شد برای من قابل درک و فهم نبود، زیرا آن زیستی که منکه در نظر دارد را من نوعی هیچگاه تجربه نکرده‌ام!
در آخر آن‌که اگر‌ مترجمان تنها برای دست و پا کردن نام و شهرت دست به ترجمه می‌زنند که سخنی نیست، ولی اگر دلسوزانه قصد دارند اثر ترجمه‌ای‌شان برای جامعهٔ هدف کمک‌کننده باشد باید به اصطلاح از این نوار خالی پر کردن‌ها پرهیز کنند!

معشوقه به سامان شد تا باد چنین بادا
کفرش همه ایمان شد تا باد چنین بادا

ملکی که پریشان شد از شومی شیطان شد
باز آن سلیمان شد تا باد چنین بادا

یاری که دلم خستی در بر رخ ما بستی
غمخواره یاران شد تا باد چنین بادا

هم باده جدا خوردی هم عیش جدا کردی
نک سرده مهمان شد تا باد چنین بادا

زان طلعت شاهانه زان مشعله‌ی خانه
هر گوشه چو میدان شد تا باد چنین بادا

زان خشم دروغینش زان شیوه شیرینش
عالم شکرستان شد تا باد چنین بادا

شب رفت صبوح آمد غم رفت فتوح آمد
خورشید درخشان شد تا باد چنین بادا

از دولت محزونان وز همت مجنونان
آن سلسله جنبان شد تا باد چنین بادا

عید آمد و عید آمد یاری که رمید آمد
عیدانه فراوان شد تا باد چنین بادا

ای مطرب صاحب‌دل در زیر مکن منزل
کان زهره به میزان شد تا باد چنین بادا

درویش فریدون شد هم‌کیسه‌ی قارون شد
همکاسه‌ی سلطان شد تا باد چنین بادا

آن بادِ هوا را بین ز افسونِ لبِ شیرین
با نای در افغان شد تا باد چنین بادا

فرعون بدان سختی با آن همه بدبختی
نک موسیِ عمران شد تا باد چنین بادا

آن گرگ بدان زشتی با جهل و فرامُشتی
نک یوسف کنعان شد تا باد چنین بادا

شمس الحق تبریزی از بس که درآمیزی
تبریز خراسان شد تا باد چنین بادا

از اسلم شیطانی شد نفس تو ربانی
ابلیس مسلمان شد تا باد چنین بادا

آن ماه چو تابان شد کونین گلستان شد
اشخاص همه جان شد تا باد چنین بادا

بر روح برافزودی تا بود چنین بودی
فر تو فروزان شد تا باد چنین بادا

قهرش همه رحمت شد زهرش همه شربت شد
ابرش شکرافشان شد تا باد چنین بادا

از کاخ چه رنگستش وز شاخ چه تنگستش
این گاو چو قربان شد تا باد چنین بادا

ارضی چو سمایی شد مقصود سنایی شد
این بود همه آن شد تا باد چنین بادا

خاموش که سرمستم بربست کسی دستم
اندیشه پریشان شد تا باد چنین بادا

دیوان شمس، غزل شمارۀ ۸۲
حضرت مولانا جلال‌الدین محمّد بلخی

برای راهنمایی باید از محلهٔ خودمون می‌رفتیم محلهٔ بالا و مدرسهٔ جدید با آدم‌های جدید. کلاس هفتم یه فوج از آدم‌های جدید شدن همکلاسی‌های ما، آدم‌هایی که از بین‌شون بهترین و صمیمی‌ترین دوست زندگی من در اومد.
یه پسره بود به اسم احسان، کلاس هفتم هیچ ارتباطی باهاش نداشتیم و حتی یک کلمه هم باهاش حرف نزدم، یادمه دبیر مطالعات اجتماعی‌مون یکبار چون سر کلاس حرف می‌زد کتک‌اش زد و هی بلند بهش می‌گفت: «تو که مادرت معلمه هم بلد نیستی چطور سر کلاس رفتار کنی؟».
ما تو راهنمایی از دست دبیرها خیلی کتک‌ خوردیم، من خودم حقیقتش از خیلی‌ها کتک خوردم، از دبیر زبان و دوتا از دبیرهای ادبیات فارسی تا معاون و ناظم و مدیر. من و احسان بچه‌های درس‌خونی بودیم، منتهی فرق من و احسان این بود من بی‌نظم و پررو بودم، همه‌اش از کلاس اخراج می‌شدم، یا دیر می‌رسیدم یا داشتم یا داشتم با پرسنل مدرسه کل‌کل می‌کردم.
ما کلاس هشتم با هم ارتباط گرفتیم و دوست شدیم و رفته رفته دوستی‌مون عمیق‌تر از قبل شد، دربارهٔ سینما، تاریخ، فلسفه، ورزش‌های مختلف، انیمه و موسیقی و هزاران چیز مختلف حرف می‌زدیم، در واقع فقط خودمون می‌تونستیم همدیگه رو تحمل کنیم، احسان همین الان هم می‌گه: «کی جز من وقتی دربارهٔ متال، موسیقی‌ کلاسیک، کتاب و سینما حرف می‌زدی بهت گوش‌ می‌داد؟ من از روی اجبار گوش نمی‌دادم، گوش‌ می‌دادم چون برای همین باهات دوست هستم».
هیچکس اندازه احسان باعث نمی‌شه من بخندم و خوشحال باشم، و تا الان با هیچکس احساس نزدیکی‌‌ای که با احسان داشتم رو نداشتم، حتی در عالی‌ترین برهه‌های روابط عاطفی‌ام.
از اوّل دی ماه امسال احسان رفته سربازی، اصلاً از وقتی رفته سربازی منم دوست ندارم برم خونه‌مون، برهه‌ای که رفتم خونه خیلی پوچ بود، نه کسی بود که ببینمش، و نه کسی که هر بار میاد با یه چیز عجیب و غریبی که کشف کرده شگفت‌زده‌ام کنه و یه فیلم از داستین هافمن یا لینچ بذاره تا با هم ببینیم.
من در باب دوستی‌ام با احسان که شک ندارم تا آخر عمر ادامه خواهد یافت آن مصرع از غزل حافظ یادم میاد که کیمیای سعادت رفیق بود رفیق!

مردمان ایتالیا در قرون وسطی داراترین و شکم‌ سیرترین مردمان اروپا محسوب می‌شدند، آن‌ها از طریق تجارت با ممالک اسلامی و بیزانس دارای ثروت زیادی بودند و دولت‌-‌شهرهایی مثل ونیز و فلورانس از طریق حمل‌و‌نقل بین اروپا و سرزمین مقدس در دورهٔ جنگ‌های صلیبی بر ثروتشان افزوده شد.
حتی به نقل از ویل دورانت ایتالیایی‌ها از لحاظ مذهبی سست‌ ایمان‌ترین مردمان اروپا بودند و پاپ اوربان دوم نیز در جنگ‌های صلیبی تکیه‌اش بر مبارزان فرانک بود، قوای صلیبیون را در طول تاریخ جنگ‌های صلیبی فرانک‌ها، آلمانی‌ها، انگلیسی‌-اسکاتلندی‌ها و اسکاندیناویایی‌ها تشکیل می‌دادند و ایتالیایی‌ها از طریق حمل کردن آن‌ها با کشتی‌های خود به سوی سرزمین مقدس از این جنگ منفعت کسب می‌کردند.
حتی زمانی که ونیزی‌ها در جنگ صلیبی چهارم با صلیبیون همکاری نظامی کردند تنها به‌خاطر کسب منفعت و تضعیف امپراتوری بیزانس بود و ونیزی‌ها به رهبری انریکو داندلو بر روی موج احساسات مذهبی صلیبیون سوار شدند تا منفعت خود را بدست بیاورند.
این تجمع ثروت در دستان خاندان‌های ایتالیایی و رفاه و فراغت مالی آن‌ها باعث تسریع رنسانس در این کشورها به‌خصوص فلورانس شد، خاندان مدیچی با ثروت عظیم خود که ناشی از بانکداری بود از هنرمندان و متفکران حمایت می‌کردند و باعث رشد و ترقی هنر و فرهنگ شدند.