دین، فرهنگ، جامعه | محسن‌حسام مظاهری

🔸دومینوی تحولات خاورمیانه و درس‌های آن🔸
فرصتی برای ارزیابی سیاست «محور مقاومت» و شعار «دفاع از حرم»



۱
آنچه در خاورمیانه‌ پس از عملیات مشکوک و خسران‌بارِ هفتم اکتبر به‌شکل دومینووار در حال رخ‌دادن است، از غزه تا لبنان و سوریه و احتمالا به زودی عراق و یمن، محک خوبی است برای ارزیابی سیاست موسوم به «محور مقاومت»؛
سیاستی که با هزینه‌های گزاف و به‌مدد تبلیغات رسانه‌ای یک‌سویه و بدون اقناع افکار عمومی، بر مردم منطقه به‌ویژه ایران تحمیل شد و منجر به ازدست‌رفتن فرصت‌هایی برای توسعه‌‌ی کشور یا لااقل کاستن از شدت تحریم‌ها گردید.


۲
امروز که رسانه‌ها لحظه به لحظه اخبار سقوط سوریه و پیشروی معارضین حکومت آن‌هم بدون هیچ مقاومتی از جانب ارتش و قوای حکومتی را مخابره می‌کنند، می‌توان دریافت که راهبرد مداخله‌ و مشارکت مستقیم ایران در جنگ داخلی سوریه و جذب و بسیج و گسیل نیروهای ایرانی و پاکستانی و افغانستانی به آن کشور برای دفاع از دولت اسد چه میزان با منافع ملی و واقعیت‌های مناسبات منطقه‌ای و جهانی همخوان بوده است.

۳
بدترین بخش سیاست مذکور، پوشش مذهبی (و مشخصاً شیعی) دادن به حضور در جنگ سوریه و عراق تحت عنوان «دفاع از حرم» بود که به‌عنوان ابزاری برای کسب مشروعیت و جلب همراهی و مشارکت بدنه‌ی مذهبی جامعه و تهییج و تحریک عواطف مذهبی به‌کار رفت، اما در عمل بستری برای انباشت خشم و نفرت‌ و شکاف فرقه‌ای و تراکم خشونت‌های مذهبی شد؛ آن‌هم در منطقه‌ای که تاریخی خونین از این منازعات دارد.


۴
سرمایه‌گذاری‌های کلان در توسعه‌ی اماکن مقدس شیعی در سوریه و عراق و نیز توسعه‌ی آیین‌های شیعی در این مناطق (ازجمله پیاده‌روی اربعین) مصادیقی از سیاست مذکور است که باوجود هشدارهای منتقدان دلسوز دنبال شد و نتایج سوء آن به‌مرور بیشتر آشکار می‌شود.

۵
رشد فرقه‌گرایی شیعی - که با بسترسازی و همراهی و حمایت حاکمیت در دو دهه‌ی اخیر شتاب افزون‌تری گرفته و «تورم مناسک» یکی از مصادیق آن است - چنانچه مهار نشود، آینده‌ای مخاطره‌آمیز را برای ایران و کشورهای منطقه رقم خواهد زد.

۶
کاش وقایع اخیر تلنگری برای متولیان و تصمیم‌گیران کلان کشور باشد برای تجدیدنظر اساسی در راهبردها و الگوی حکمرانی، از یوتوپیااندیشی‌های آخرالزمانی و الاهیاتی به حکمرانی واقع‌بینانه‌ی عرفی و معقول در چهارچوب منافع ملی؛ و برای سرمایه‌گذاری بر ترمیم شکاف دولت ـ ملت و بازسازی جامعه‌ی مدنی و تقویت هویت ملی ـ ایرانی به‌جای قمار سنگین در کشورهای دیگر برپایه‌ی ایدئولوژی‌های سیاسی و مذهبی.


پ.ن.
عکس‌های زیر را در سفر خرداد ۱۳۹۰ به سوریه گرفته‌ام. چندماه پس از آغاز موج نخست اعتراضات ضدحکومتی در آن کشور.


https://t.me/mohsenhesammazaheri/5204?single


✍️ محسن‌حسام مظاهری

۱۴۰۳/۰۹/۱۷
@mohsenhesammazaheri

🔸اقلیت‌ها و خطای دولت‌ها 🔸
به‌بهانه‌ی انتصاب رییس «شورای امور اقوام، ادیان و مذاهب»


✍️محسن‌حسام مظاهری


[قسمت ۱]



رییس‌جمهور، امروز (۱ آذر ۱۴۰۳) طی حکمی آقای سیدمحمود علوی (وزیر اسبق اطلاعات) را به سمت دستیار ویژه‌ی خود و رییس «شورای امور اقوام، ادیان و مذاهب» منصوب کرد. طبق حکم ایشان، شورای مذکور قرار است ترکیبی «متشکل از نمایندگانی از اقوام، ادیان و مذاهب»‌ داشته باشد و هدف از تشکیل آن «پیگیری مؤثر مسائل مربوط به امور اقوام ادیان و اقلیت‌های مذهبی» و «تقویت همبستگی ملی، ایجاد وفاق، همدلی و تحکیم وحدت بین اقوام و مذاهب» دانسته شده است.

یک
اولین نکته، چرایی کنارهم‌گذاشتنِ سه مقوله‌ی مستقل گروه‌های قومی، اقلیت‌های دینی و اقلیت‌های مذهبی است.
مسئله‌ی قومیت‌ها یک مقوله‌ی فرهنگی ـ اجتماعی است با مختصاتی که لزوما با مسئله‌ی اقلیت‌های دینی و مذهبی مطابقت ندارد. اتفاقاً یکی از خطاهای راهبردی ج.ا. از ابتدا همین بوده که مسئله‌ی اقلیت‌های قومی را در پیوند با مذهب فهم و به‌تبع آن سیاستگذاری‌ کرده است.
اینکه به‌دلایل تاریخی و جغرافیایی، برخی از اقلیت‌های قومی در ایران همزمان در موقعیت اقلیت مذهبی قرار گرفته‌اند، زمینه‌ساز چنین خطایی بوده است.
این درحالی‌ است که مسئله‌ی گروه‌های قومیِ کرد، بلوچ و ترکمن به‌مثابه‌ی یک مقوله‌ی قومیتی یک چیز است و مسئله‌ی اقلیت مذهبی اهل سنت چیزی دیگر. هرکدام این‌ها مختصات خود و تعریف خود را دارند. انطباق این دو، نتیجه‌ای جز پیچیده‌ترکردن موضوع و هم‌افزایی دو چالش متفاوت نداشته است. مقایسه‌ی تجارب حکمرانی در دو نظامِ پهلوی دوم و جمهوری اسلامی به‌خوبی گویاست. مولوی، ملا و ماموستا باید به‌عنوان نمایندگان اقلیت مذهبی طرف مذاکره‌ی دولت مرکزی باشند، نه آن‌که همزمان اقلیت‌ قومی را هم نمایندگی کنند.

دولت مرکزی با انتخاب روحانیت مذهبیِ گروه‌های قومی به‌عنوان طرف خطاب و مذاکره‌ی خود، اولاً یک پدیده‌ی چندوجهی اجتماعی را به صرفاً صورت مذهبیِ‌ آن تقلیل داده است (که در عمل به‌معنای نادیده‌انگاشتن و طرد مضاعفِ بدنه‌های غیرمذهبیِ اقلیت‌های قومی است) و ثانیاً ناخواسته به تقویت رقبای مذهبی خود و افزایش نفوذ آن‌ها در مناطق پرداخته است که نتیجه‌ی آن را در بحران‌های سیاسی سال‌های اخیر می‌توان دید.

یکی از خطاهای راهبردی در سال‌های نخست انقلاب، متأثر از فضای چپ‌زده‌ و هیجانات انقلابی آن دوره، سرکوب خوانین محلی و برهم‌زدن ساختار اقتدار سنتی قبیله‌ای بود که سبب شد در خلأ قدرت پدیدآمده، الیت مذهبی جایگزین آن‌ها شوند و روحانیت اهل سنت، با حفظ سِمت، همزمان نماینده‌ی گروه قومی خود نیز به‌شمار آیند. این خطایی است که پس از چهار دهه همچنان ادامه دارد و تشکیل شورای مذکور یک مصداق آن است. من تصور می‌کنم گام نخست حل مسائل گروه‌های قومی، فهم و مواجهه‌ی عرفی با این گروه‌ها در بستر تعامل با فعالان و نمایندگان مدنی و نخبگانِ نه‌لزوماً مذهبیِ آن‌هاست.

دوم
نکته‌ی دوم، انتخاب یک روحانی شیعه آن‌هم با سابقه‌ی امنیتی برای ریاست شورایی است که می‌خواهد در تصمیم‌سازی برای حل چالش‌های فرهنگی اجتماعی مؤثر باشد.
خطای دیگری که در دولت‌های مختلف، اعم از اصلاح‌طلب و اصولگرا، هم در فهم مسئله‌ی اقلیت‌های قومی، هم در فهم مسئله‌ی اقلیت‌های دینی و هم در فهم مسئله‌ی اقلیت‌های مذهبی وجود داشته، غلبه‌ی رویکرد امنیتی به این مقولات و تعریف آن‌ها به‌مثابه‌ی چالش‌های سیاسی امنیتی است. همین نگاه سبب شده که حاکمیت همواره تنها الگوی انقباضی را در قبال اقلیت‌ها مطلوب شمارد. بر همین‌ اساس، رشد و توسعه‌ی این اقلیت‌ها همواره یک خطر و بحران تلقی شده و از مراجع تقلید و روحانیون شیعه تا دستگاه‌های اطلاعاتی نظام نسبت به آن حساسیت بالایی نشان دهند. از رشد اهل سنت گرفته تا رشد مسیحیت و موارد دیگر.
فهم امنیتی‌ از مقوله‌ی جمعیت و تغییرات جمعیتی در مناطق پیرامونی کشور متأثر از غلبه‌ی چنین رویکردی است.

ادامه👇

@mohsenhesammazaheri

🔸ممیزی کتاب: مهم‌ترین مانع «وفاق» در حوزه‌ی فرهنگ🔸


✍️ محسن‌حسام مظاهری



صفحه‌آرایی کتاب جدیدم تمام شده. مجموعه مقالات و تأملاتم است درباره‌ی نسبت مناسک با سیاست هویت و دین عامه؛ مباحثی که تصور می‌کنم اگر منتشر شود، مورد توجه علاقه‌مندان این حوزه خواهد بود و زمینه‌ای برای گفتگوهای تازه ایجاد خواهد کرد. اما دستم به نمونه‌خوانی کتاب نمی‌رود.

چراکه کتاب قبلی‌ام (تورم مناسک) ـ که پشتوانه‌ی این کتاب است و برای تألیفش سه سال وقت صرف کردم و زحمت فراوانی کشیدم ـ از اسفند سال گذشته تا امروز کماکان پشت دیوار ممیزی ارشاد گیر افتاده و بلاتکلیف است. تما‌س‌ها و پیگیری‌های مکررم از کانال‌های مختلف بی‌فایده بوده و مسئولان اداره کتاب، با رفتار آزاردهنده و غیرمسئولانه‌ی‌ همیشگی خود، حاضر به پاسخ‌گویی نیستند.
خبر دارم که در بین اهالی قلم و نشر، بسیاری دیگر نیز وضعیت مشابهی دارند.

یکی دو روز تا پایان اولین هفته‌ی کتاب در دولت جدید باقی مانده است. کاش متولیان وزارت فرهنگ به‌جای دیدارها و برنامه‌های نمایشی در این هفته برای وضعیت فاجعه‌بار و آسیب‌زننده‌ی ممیزی و سانسور تدبیری می‌اندیشیدند. این بهترین هدیه‌ای بود/هست که دولت نوپا می‌توانست/می‌تواند به بدنه‌ی خسته و دلسرد اهالی قلم و نشر کتاب اهدا کند و امیدی بیافریند.

من از دولت نخست احمدی‌نژاد تا امروز، هم به‌عنوان نویسنده و هم ناشر، با وزارت فرهنگ و ممیزی سروکار داشته‌ام و می‌توانم شهادت دهم که مدیریت حوزه‌ی کتاب و مشخصاً ممیزی، در دولت قبل به سیاه‌ترین و مبتذل‌ترین سطح خود رسیده بود. تنگ‌نظری و برخوردهای سلیقه‌ای و بی‌ضابطه، در کنار رویه‌های غیرشفاف و عدم پاسخگویی سبب نارضایتی و خشم بسیاری از نویسندگان و مترجمان و ناشران از طیف‌های فکری مختلف شده که فریاد اعتراض‌شان به جایی نرسید.

امید داشتیم که با استقرار دولت جدید گشایشی حاصل شود. اما عجبا است که به‌رغم مطالبه و انتظار گسترده‌ی فعالان حوزه‌ی کتاب، تا امروز کوچکترین تغییری در بدنه‌ی بی‌کفایت اداره‌ی کتاب داده نشده و کماکان شاهد استمرار همان رویه‌ها و سیاست‌های مخرب دولت قبل و سیطره‌ی همان تفکر هستیم.

به گمان من، مصداق روشن شعار «وفاق» که مورد تأکید رییس‌جمهور است، در حوزه‌ی کتاب، ایجاد تحول بنیادین در سیاست‌ها و ساختار و رویه‌های ممیزی کتاب است و باید دید در بدنه‌ی مدیریتی جدید وزارت فرهنگ اراده و همت و جسارت ایجاد چنین وفاقی هست یا خیر.

@mohsenhesammazaheri

یادداشت آیا «آن لحظه‌ی موعود» فرارسیده است؟
افزایش تنش ایران و اسراییل: مصاف دو الاهیات سیاسی آخرالزمان‌گرا

پیوست ۲:
برش‌هایی از مصاحبه‌ی احمد رهدار ـ عضو هیئت علمی گروه «فقه سیاسی» دانشگاه باقرالعلوم ـ با خبرگزاری ایکنا نمونه‌ای دیگر از ادبیات الاهیات آخرالزمانی که این روزها هم در طرفین جنگ رونق گرفته و حامیان تصعید جنگ‌ ایران و اسراییل از آن بهره می‌برند:


🔻رویارویی جبهه مقاومت با اسرائیل رویارویی فراتر از دعواهای سیاسی است و به لایه فلسفه سیاسی و الهیات سیاسی و تاریخی برمی‌گردد و به همین دلیل نتایج آن هم بسیار بزرگ است؛ اینکه مقام معظم رهبری از جنگ برای بقا سخن گفتند به همین دلیل است و بر اساس مبانی قرآنی هم این رویارویی، اجتناب ناپذیر است یعنی حق و باطل تا آخر نمی‌توانند با هم کنار بیایند زیرا تضاد آنان تضاد ذاتی است؛ هم آرزو و رؤیای حق، از بین‌بردن باطل است و هم رؤیا و آرزوی باطل، از بین‌بردن و محو کامل حق است لذا باید از تعارف بیرون بیاییم.

🔻به نظر بنده هانتینگتون در کتاب «برخورد تمدن‌ها» صادقانه گفت ما به سمت رویارویی پایان‌تاریخی در حال حرکت هستیم و در این رویارویی به تعبیر ایشان نماینده تفکر غرب، آمریکا، نماینده تفکر کنفسیوس و شرق، چین و تفکر نماینده اسلام، ایران شیعی است. ایران به نمایندگی از تفکر اسلامی با تمدنی با محوریت آمریکا در حال جنگ است و اسرائیل، سربازی است که به خاکریز و خط مقدم فرستاده‌ شده. در تحلیل آنان حزب‌الله و غزه خاکریز ایران است لذا اگر از تعارف دست برداریم ماجرا رنگ و بوی دیگری دارد و بسیط و ساده نیست.

🔻ما در وسط تاریخ قدسی خداوند قرار داریم و به عنوان نماینده جبهه حق در حال کنش هستیم و باید از این کنشگری خودمان استقبال کنیم و با باور الهیاتی و باور به صدق وعده نصرت خدا وارد این میدان شویم. الان هم در میدان لبنان و در این وضعیت خاص که حزب‌الله در راس خود، سیدحسن نصرالله، دبیر کل مجاهد و فرماندهان میانی و فرماندهان میدانی خود را در ماجرای پیجرها از دست داده است مهمترین منبعی که ارتزاق روحی می‌کند همین تفکرات الهیاتی و باورهای دینی است.

🔻ادبیاتی از این دست که اگر سیدحسن شهید شده است خدای سیدحسن زنده است؛ ان تنصروا الله ینصرکم. ان مع العسر یسرا و اینکه سیدحسن در رجعت بازخواهد گشت و پروژه مقاومت را تکمیل می‌کند؛ خداوند سیدعباس موسوی را از اما گرفت ولی سیدحسن را به ما داد و اگر سیدحسن را از ما گرفت شیخ نعیم را به ما عطا کرده است. این ادبیات الهیاتی و دینی است که برای کنشگر حزب‌اللهی در برابر اسرائیل تولید نشاط و مقاومت و صبر می‌کند.

🔻در مورد تعابیر آیت‌الله میرباقری هم ایشان از منظر الهیات تاریخی و از پایگاه تحلیل آخرالزمانی مطالبی بیان کردند که غلط نیست ضمن اینکه ایشان از تعبیر مشروط و «لو» شرطیه استفاده کردند یعنی قرار نیست که ما افراد زیادی را بکشیم تا به هدف برسیم ولی اگر دشمنان شرایطی را بر ما تحمیل کنند که دین در معرض نابودی باشد اگر افراد زیادی هم کشته شوند بی‌منطق نیست.

▪️▪️▪️

پی‌نوشت:
«مأموریت‌داشتن از طرف خدا» و «نمایندگی جبهه‌ی حق» و «کنشگری در تاریخ قدسی» از جمله باورها [یا توهماتِ] مشترک آخرالزمان‌گرایان و بنیادگرایانِ جنگ‌طلب در ایران و اسراییل و آمریکا است. در باورِ یکی فرمانده‌ی سپاه خدا عمامه‌ی سیاه بر سر دارد و در باور دیگری کیپای سفید بر سر و دیگری کراوات قرمز روی سینه. فرقی نمی‌کند.
همه خود را نمایند‌ه‌ی خدا می‌دانند (بدون آن‌که معلوم باشد دقیقاً کی و کجا و چگونه چنین مأموریتی به آن‌ها ابلاغ شده)؛ و همه برای پایان‌دادن به عمر جهان تعجیل دارند؛ و همه می‌کوشند صفحه‌ی آخر کتاب تاریخ بشر به دست آن‌ها ورق بخورد؛ و نیز البته ابایی هم ندارند از هر میزان خونی که ممکن است در این مأموریت مقدس بر زمین ریخته شود. به قول جناب رهدار «وقتی دین در معرض نابودی باشد، اگر افراد زیادی هم کشته شوند، بی‌منطق نیست».
البته که افراد آزادند باورهای خودشان را داشته باشند (ولو آن‌که آن باورها از نظر دیگران توهم باشد)، اما مشکل جایی ایجاد می‌شود که افکار امثال رهدار و میرباقری با تحریک به تصعید جنگی ویرانگر و به قول خودشان با هدف «تولید نشاط و مقاومت و صبر در کنشگر حزب‌اللهی در برابر اسرائیل»، یک ملت و سرمایه‌ و آینده‌اش را در معرض نابودی قرار داده است.


@mohsenhesammazaheri