Inekas | انعکاس

‌
💠انتشار کتاب « ابن اعثم کوفی و کتاب الفتوح او» اثر مونیکا شونلبر

اطلاعات کتاب‌شناختی
Mónika Schönléber (2025)، Ibn Aʿtham al-Kūfī and his Kitāb al-futuh, Gerlach Press

⬇️ دریافت صفحات نخست کتاب

🔵موضوع «ردّه» همیشه مقطعی مهم در ادبیات تاریخ‌نگاری اسلامی بوده است. در حدی که در سده‌های دوم و سوم، بیش از ۱۰ تک‌نگاری مستقل از مورخین متقدم در این باره نگاشته شده و در اغلب آثار کلاسیک تاریخ‌نگارانه بخشی مستقل به آن اختصاص یافته است که یکی از جامع‌ترین آن‌ها، کتاب الفتوح ابن‌اعثم است که تا پیش از مطالعۀ دقیق مونیکا شونلبر، متن کامل و اصلی آن در بخش سقیفه و رده، در دسترس نبود؛ اما تحقیق جدیدی که شونلبر از این دو بخش از الفتوح، بر اساس دو نسخه کهن از این اثر، به دست داده است،‌ برای اولین بار ارزش این اثر جامع را در تاریخ‌نگاری ردّه برای همگان آشکار کرده است.

👤 مونیکا شونلبر دکترای تاریخ اسلام از دانشگاه گوتینگن آلمان و پژوهشگر حوزه مطالعات خاورمیانه در موسسه ابن‌سینا در مجارستان است. او حدود ده سال پیش تاریخنگاری الفتوح ابن‌اعثم کوفی را به عنوان موضوع پژوهش طرح دکتری خود انتخاب کرد و در طی این ده سال با تمرکزی عمیق، زوایای پنهانی از این منبع تاریخی ارزشمند را مورد توجه قرار داد که تاکنون به آن‌ها پرداخته نشده است؛ اکنون حاصل این پژوهش طولانی و پر زحمت در قالب دو جلد کتاب توسط انتشارات Gerlach چاپ و منتشر شده است.

🔵 تا کنون ۷ نسخه خطی از الفتوح شناسایی شده بود که هر یک تنها بخشی از کل بازهٔ تاریخی کتاب را پوشش می‌دادند و در هر یک از چاپ‌های کتاب تنها از تعدادی از این نسخ استفاده شده بود (جدول ۱ در تصویر بالا برگرفته از اینجا). از میان این نسخ، تنها دو نسخۀ گوتا (MS Gotha) در کتابخانۀ گوتا آلمان و نسخۀ پتنا (MS Patna) در کتابخانۀ نوربخش هند، حوادث پس از وفات پیامبر (شامل سقیفه یا انتخاب ابوبکر و ردّه) را دربرداشتند (جدول ۲ از تصویر بالا) که تاکنون در تمامی تحقیق‌های موجود از الفتوح، تنها از نسخۀ ناقص گوتا استفاده شده بود و شونلبر نیز پیش از این مشکلات تحقیق‌های قبلی را در این مقاله نشان داده بود. همچنین نسخۀ پتنا نیز تنها به صورت مستقل، غیر انتقادی و با انتساب اشتباه به واقدی منتشر شده بود (یکی از تحقیق‌ها). شونلبر برای اولین بار با بهره‌گیری از هر دو نسخه در کنار هم، تحقیقی انتقادی از بخش اول الفتوح به دست داده است.

اما نوآوری مطالعۀ شونلبر، تنها محدود به ارائه یک تحقیق جدید از بخش رده کتاب الفتوح نیست؛ او این کتاب را عمیقا و از چند زاویه مورد بررسی قرار داده است. بخشی از کتاب او بررسی ساختار روایی، وجوه ادبی و شخصیت‌پردازی تاریخنگاری ابن‌اعثم است که ذیل نظریه‌های مربوط به حافظۀ جمعی تحلیل می‌شوند و بخش دیگر بررسی سبکی و نسخه‌شناسی تطبیقی اثر ابن‌اعثم است.

در حالی که اغلب پژوهش‌ها بر مطالعه کتاب‌های چاپی استوارند، شونلبر با تمرکز بر دو نسخۀ خطی اصلی الفتوح تفاوت‌های ساختاری و محتوایی این اثر را مستند کرده و ابن‌اعثم را به طور مطمئنی در بستر تاریخی قرن چهارم هجری قمری قرار می‌دهد. فهرست دقیق و جامعی که شونلبر بر دو جلد اثر خود تهیه کرده است، مباحث مورد توجه او را به دقت نشان می‌دهد که در ذیل بدان پرداخته می‌شود:

🗂 فهرست مطالب

جلد اول
ابن اعثم و کتاب او الفتوح
فصل ۱: «زندگی‌نامه ابن‌اعثم کوفی» به دیدگاه‌های مختلف محققان دربارۀ تاریخ تولد، وفات و هویت اصلی ابن‌اعثم و ظهور نام او در ادبیات شرح‌حال‌نگاری و همچنین به تاریخ‌گذاری دقیق کتاب او اختصاص دارد.

در فصل ۲: سیر «پذیرش اثر ابن‌اعثم» در دیگر آثار تاریخنگارانه بررسی شده تا نشان داده شود که اثر ابن‌اعثم چگونه و تا چه حد مورد توجه مورخان بعدی قرار گرفته و مذهب شیعی او یا استفاده از گفتمان ادبی و شعر در تاریخنگاری‌اش چگونه منجر به حاشیه رفتن اثر مهم او شده است.

نسخه‌شناسی
نویسنده در فصل ۳ به تحلیل نسخه‌های خطی، تصحیح‌های موجود و چاپ‌های رده (با نام واقدی) و ترجمه فارسی پرداخته است.

روایت رده
در فصل ۴: «رده در تاریخنگاری عربی» و مضامین اصلی این موضوع در الفتوح مورد توجه نویسنده است.

در فصل ۵: «اِسناد ابن اعثم در روایت رده» شاخه‌های اِسناد جمعی ابتدای روایت رده و ماجرای خالد در فتوح مورد توجه‌اند.

در فصل ۶: «نقش شعر در روایت رده ابن‌اعثم» مورد بررسی است و نویسنده با تطبیق نثر و شعر، ابتدا و پایان این روایت را تحلیل می‌کند.

در فصل ۷: «فاصله از روایت رده: نگاهی اجمالی به اسناد فتوح» نویسنده از تمرکز صرف بر موضوع رده فراتر رفته و به صورت ساختار‌یافته بر اِسناد عمومی کل کتاب تمرکز دارد.

جلد دوم
شونلبر در جلد ۲ تحقیقی انتقادی جدید از بخش روایت ردهٔ فتوح را ارائه می‌کند که بر وقایع پس از وفات پیامبر (ص) و جنگ‌های ارتداد متمرکز است.


#انعکاس_کتاب
@inekas

‌
💠 نشست «آشنایی با جایزۀ سالانۀ انعکاس» (آنلاین)

به مناسبت فراخوان سومین جایزهٔ انعکاس

چهارشنبه ۱۷ اردیبهشت ۱۴۰۴، از ۱۹:۰۰ تا ۲۱:۰۰ به وقت تهران.


🍔 برنامه نشست

(۱۹:۰۰ تا ۱۹:۲۰)
🔵 محسن فیض‌بخش:
⭐️ «پروپوزال‌های جایزۀ انعکاس چگونه و بر چه اساس داوری می‌شوند؟» به همراه گزارش جایزۀ اول و دوم


(۱۹:۲۰ تا ۲۰:۴۰)
⭐️ ارائه‌ها و اشتراک تجربیات برگزیدگان
در این بخش، هر یک از برگزیدگان سال‌های قبل، موضوع پژوهشی خود را به طور مختصر ارائه می‌کنند و به ما می‌گویند که چه طور به ایدهٔ پژوهشی خودشان رسیدند؟ چرا و چگونه در فراخوان جایزهٔ انعکاس شرکت کردند؟ چه طور پروپزوالشان را آماده کردند؟ در این مسیر چه چالش‌هایی داشتند و چگونه آن‌ها را برطرف کردند؟ و جایزهٔ انعکاس چه کمکی به آن‌ها کرده است؟ ...


(۱۹:۲۰ تا ۱۹:۴۰)
🔵 برگزیدۀ سال نخست: محسن حدادی
ردیابی طهارت: وضو و هویت فرقه‌ای در تاریخ فقه اسلامی

برگزیدگان سال دوم:

(۱۹:۴۰ تا ۲۰:۰۰)
🔵محمدرضا نعمتی
بررسی قرائت‌های پیشارسمی قرآن: کاوشی در رابطهٔ میان قرائت أبی‌ّ بن‌کعب و قرائت‌های هفت‌گانهٔ قرآن


(۲۰:۰۰ تا ۲۰:۲۰)
🔵محسن نداف و مصطفی نوذری
شرق‌شناسی در روایت زنان مسلمان مهاجر: بازنمایی زن و جامعهٔ مسلمان در خودزندگینامه‌های زنان مسلمان مهاجر از ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۴
 

(۲۰:۲۰ تا ۲۰:۴۰)
🔵 حامد دهقانی فیروزآبادی
پیوستگی و حقوق اسلامی؛ مبنای امامیه در امضای احکام پیشااسلامی


(۲۰:۴۰ تا ۲۱:۰۰)
⭐️پاسخ به پرسش‌های شرکت‌کنندگان



🔹شرکت در این نشست آزاد و رایگان است، برای ثبت‌نام در آن از اینجا اقدام کنید:

https://northwestern.zoom.us/meeting/register/jxrl7mZTTICQB9fH5tovGA
(برای دسترسی باید با IP بیرون ایران وصل شوید)


🔺 شایسته ذکر است برای شرکت در فراخوان امسال و ارسال پروپوزال تنها تا پایان اردیبهشت فرصت دارید.

#جایزه_انعکاس
#رویداد_انعکاس

@inekas

‌
💠 ابن‌سینا در باب لذت و ادراک زیبایی: پژوهشی چندرشته‌ای
🎓 مریم خردمند

🔵آیا زیبایی به طور مستقل وجود دارد، یا توسط ناظر هم‌آفرینی می‌شود؟ چرا گاهی کمال را بدون لذت درک می‌کنیم؟ چرا موسیقی لذت ایجاد می‌کند در حالی که یک سخنرانی ممکن است چنین نکند، حتی اگر هر دو «ادراک» شوند؟ اگر حقایق انتزاعی ساده و غیرحسی هستند، نفس ناطقه چگونه شادی را تجربه می‌کند؟ در این سخنرانی که به اهتمام شبکهٔ علمی «فلسفه در جهان مدرن اسلامی» برگزار خواهد شد، مریم خردمند مسیرهای ابن‌سینا به سوی این پرسش‌ها و پرسش‌های مشابه در حوزه زیبایی‌شناسی را دنبال می‌کند.

🔵مریم خردمند (دکترای فلسفه هنرهای دینی، دانشگاه ادیان و مذاهب، ایران) متخصص در فلسفه هنر اسلامی و زیبایی‌شناسی است. پژوهش‌های چندرشته‌ای او پیوندی میان متافیزیک قرون وسطی، پدیدارشناسی و مباحث معاصر درباره هنر و ادراک برقرار می‌کند.

🔵شبکهٔ علمی «فلسفه در جهان مدرن اسلامی» متشکل از گروهی از استادان و پژوهشگران در فضای دانشگاهی آلمانی‌زبان است که با هدف توسعهٔ بیشتر حوزهٔ تحقیقاتی نوظهور فلسفه در جهان اسلام معاصر فعالیت می‌کند.

🗓 دوشنبه ۱۵ اردیبهشت ۱۴۰۴ / ۵ مه ۲۰۲۵
ساعت ۱۹:۳۰ (به وقت تهران)

🌐 پیوند شرکت در رویداد (در Zoom)

#انعکاس_رویداد
@Inekas

‌
🔵 در جست‌وجوی راه حل سوم: «عینیت و بی‌طرفی در مطالعات اسلامی»

🔵معرفی نخستین مدرسهٔ بهاری انعکاس (حضوری و آنلاین) | اردیبهشت ۱۴۰۴

مسألۀ شگفت و پرتکراری که امروزه در تحقیقات جدید مطالعات اسلامی بسیار به چشم می‌خورد-از جمله در برخی تحقیقاتی که در همین کانال انعکاس بازتاب داده شده- این است که چرا محققان دربارۀ یک موضوع مشخص با داده‌های کمابیش یکسان، به نتایج کاملا متفاوت و بعضا متضادی می‌رسند. آیا این اتفاق طبیعی است؟ اگر بله، کدام نتیجه به امر واقع نزدیک‌تر است؟ اگر نه، مشکل کجاست؟ آیا مشکل از تعصب یکی از طرفین است؟ اصلا آیا می‌توان بی‌طرف بود و بی‌طرفانه به واقعیت‌های تاریخی نزدیک شد؟ اگر بله، چه طور؟

دغدغۀ اصلی هر محقق تاریخ اسلام این است که در تاریخ اسلام واقعا چه اتفاقی افتاده است. تمام روش‌های تاریخی-انتقادی به این امید بسط داده شده‌اند تا افراد با رویکردهای مختلف بتوانند بر روی استنتاج‌های خود، با هم تفاهم کنند. به همین خاطر در رویکردهای مرسوم تاریخی-انتقادی، اصرار بر آن است که هیچ پیش‌فرض الهیاتی مفروض گرفته نشود، منابع معاصرِ یک رویداد به منابع متاخرتر ترجیح داده شود، منابع غیراسلامی به مثابۀ «منابعی بی‌طرف» و تحقیقاتِ با برچسب «تاریخی-انتقادی»، به مثابهٔ «تحقیقاتی بی‌طرف» انگاشته شود.

اما تحقیقات انتقادی سال‌های اخیر، از این واقعیت تکان‌دهنده پرده برداشت که بسیاری از منابع معاصر و بیرونی (غیر اسلامی)، مملو از سوگیری‌ها و برداشت‌های ذهنی، ناقص و مغرضانه هستند و نمی‌توان اصلی جهان‌شمول مبنی بر ترجیح منابع بیرونی و معاصر را مفروض گرفت.

همچنین مطالعات انتقادی دهۀ ۶۰ میلادی و به تبع آن، تأملات ادوارد سعید دربارۀ مطالعات «استشراقی» نیز، این دغدغه را بیش از پیش پررنگ کرد که مختصات خود پژوهشگر و جایگاه او، چه طور در نتایج تحقیقاتش موثر است. با این وصف، آیا می‌توان به تحقیقات غربی به مثابۀ «تحقیقات بی‌طرفانه» امید بست؟ از آن طرف، آیا کنار گذاشتن تمام تحقیقات جدید و رجوع به سنت اسلامی به مثابۀ «تنها برداشت اصیل»، ممکن و مطلوب است و بازگشت به عقب نیست؟
آیا باید به دنبال راه سومی بود؟

علاوه بر این، گذر زمان نشان داد ادعای «کنارنهادن پیش‌فرض‌های الهیاتی»، معمولا راهگشا نبوده و حتی بعضا رهزن بوده است. چرا که تأملات تحلیلی دقیق نشان داده که از طرفی روش‌های تاریخی-انتقادی نیز عاری از پیش‌فرض نبوده و از طرف دیگر، صرف پیش‌فرض داشتن نیز مانع نزدیک شدن به واقعیت نیست. اما همچنان مهم است بدانیم در یک مطالعۀ تاریخی-انتقادی: چگونه می‌بایست برای تغییر پیش‌فرض‌ها گشوده بود؟ چه نوع پیش‌فرض‌هایی را کجا باید کنار گذاشت و کجا نباید نگران بود؟ منابع معاصر و بیرونی، کجا ارزش بیشتری دارند و کجا بی‌ارزش هستند؟

🔴 انعکاس، با مشارکت گروه فلسفه علم دانشگاه شریف، مدرسۀ بهاری پیشِ رو را طراحی کرده تا این مناقشات را روایت کند و مسیر حرکت به سوی راه‌حل(های) سوم را نشان دهد و جعبه‌ابزاری مفهومی برای کاربست این ملاحظات در مطالعات اسلامی به دست دهد.

تجربهٔ پیشین ما در انعکاس و نیز پژوهش‌های اخیر نیز این را نشان می‌دهند که صرف آشنایی با روش‌شناسی‌های مختلف، بدون داشتن نقشه‌ای کلی از مبانی مفهومی آن‌ها چندان موثر نیست. ارائه‌ها و کارگاه‌های مدرسۀ بهاری انعکاس به این منظور طراحی شدند تا این نقشه را به دست پژوهشگران و خوانندگان مطالعات اسلامی بدهد و آن‌ها را از نزدیک با این چالش‌ها و مدل‌های جدید آشنا سازد.

🔵 در مدرسۀ بهاری امسال، ۲۰ ساعت ارائۀ آموزشی به همراه دو فعالیت کارگاهی برنامه‌ریزی شده است:

🔵در بخش آموزشی، ۱۰ استاد و پژوهشگر برجسته داخلی و بین‌المللی در سه محور موضوعی به ارائه می‌پردازند که فهرست عناوین این ارائه‌ها در پوستر بالا آمده است.

🔵در بخش کارگاهی، مخاطبین در گروه‌هایی تقسیم‌بندی می‌شوند که تمرکز آن مصداق یا اثری شاخص مربوط به یکی از محورهای دوره است. محتوا‌ها همراه با اطلاعات کتاب‌شناختی مربوط به هر پنل از پیش به صورت دفترچه و کتابِ ترجمه شده، در اختیار مخاطبین قرار می‌گیرد. شرکت‌کنندگان با انتخاب محور مورد علاقه‌شان، با تمرکز بر یک اثر شاخص در آن حوزه، در یک فعالیت مناظره‌ای یا هم‌تایانشان از گروه‌های دیگر شرکت خواهند کرد.

🎓 برای کسب اطلاعات بیشتر به کتابچه راهنمای مدرسه رجوع کنید.

🗓 چهارشنبه و پنج‌شنبه و جمعه ، ۳، ۴ و ۵ اردیبهشت ۱۴۰۴ | از ساعت ۸ تا ۱۸ به وقت تهران در دانشگاه صنعتی شریف

🎓 تخفیف ویژۀ دانشجویی
📄 اعطای گواهی
🌐 برگزاری جلسات مجازی در Zoom
👥 شبکه‌سازی و تعامل علمی
📍 امکان نگه‌داری از کودکان

⏲ مهلت ثبت‌نام: تا ۳۱ فروردین ۱۴۰۴


🌐 برای ثبت‌نام به وب‌سایت مدرسه مراجعه کنید یا به @Inekas_admin پیام بدهید.

#رویداد_انعکاس
🔵@Inekas

‌
💠 درآمدی بر مدرسهٔ بهاری انعکاس | ۱۴۰۴ | نشست دوم

🔵 الهیات، تاریخ، عینیت و بی‌طرفی

👤 مهمانان گفتگو:
محمدهادی گرامی (پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی)
مجید منتظرمهدی (مؤسسه مطالعات اسماعیلی)

🗓  پنجشنبه ۲۸ فروردین ۱۴۰۴ - ساعت ۱۹:۳۰ (به وقت تهران)


📝 چکیده
در این نشست به بررسی مناسبات میان الهیات، تاریخ و مفاهیم عینیت و بی‌طرفی در پژوهش‌های دانشگاهی خواهیم پرداخت. در شرایطی که مرزهای علوم انسانی و الهیات همواره محل پرسش بوده‌اند، در این نشست تلاش داریم در قالب یک گفتگو مباحث مربوط به نسبت میان این حوزه‌ها را بکاویم.
محورهای اصلی این نشست عبارت‌اند از: بررسی نوع رابطه و تعامل میان دانش کلامی و تاریخی و نقاط اشتراک و افتراق آنها؛ تبیین تمایز میان عینیت‌گرایی و بی‌طرفی و بررسی امکان دستیابی به عینیت در پژوهش‌های تاریخی و معیارهای آن؛ واکاوی این پرسش که آیا پژوهش تاریخی با پیش‌فرض‌های الهیاتی می‌تواند همچنان علمی باشد و بررسی چالش‌های پاسخ به این پرسش؛ و نهایتاً بررسی انتقادی پیش‌فرض‌های تصریح‌نشده الهیاتی در پژوهش‌های تاریخی.


👤 محمدهادی گرامی عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در تهران است.
👤 مجید منتظرمهدی پژوهشگر موسسه مطالعات اسماعیلی در لندن است.


✅  این نشست به صورت آنلاین و در بستر زوم خواهد بود و حضور در آن برای تمامی علاقه‌مندان آزاد و رایگان است.

🔺 برای ثبت‌نام و شرکت در این ارائه از اینجا اقدام کنید (در صورت مشکل دسترسی از پروکسی استفاده کنید.)

#رویداد_انعکاس
@Inekas

‌
💠 درآمدی بر مدرسهٔ بهاری انعکاس | ۱۴۰۴ | نشست اول

🔵 عبور از فلسفه سنتی دین: فلسفه دین جدید به چه کار مطالعات اسلامی می‌آید؟


👤 ارائه‌دهنده: محسن فیض‌بخش (انعکاس)


🗓 دوشنبه ۲۵ فروردین ۱۴۰۴ - ساعت ۱۹:۳۰ (به وقت تهران)



📝 چکیده

چرا فلسفه دین محدود به توجیه باور‌های دینی است؟
این پرسشی است که اخیرا کوین شیلبرک به آن پرداخته و با نقد فلسفه سنتی دین در پی توسعه چهارچوب جدیدی برای فلسفه دین است.
در این ارائه به بررسی این رویکرد نوین می‌پردازیم که ادعا می‌کند دامنه فلسفه دین به فلسفه مطالعات دین نیز گسترش می‌یابد. این توسعه در حوزه فلسفه دین، به نوبه خود، چارچوبی برای مطالعه روش و نظریه در مطالعات اسلامی نیز فراهم می‌کند. خواهیم دید که چگونه پرسش‌های فلسفی درباره ماهیت، روش‌شناسی و معرفت‌شناسی مطالعات دین می‌تواند در مطالعات اسلامی نیز مطرح شود.


محسن فیض بخش مدیر انعکاس و دانش آموخته فلسفه دین دانشگاه تهران (۱۳۹۶) است. حوزه پژوهش او شامل فلسفه دین و فلسفه مطالعات دین می شود. او مقالاتی در حوزه روش و نظریه در مطالعات اسلامی منتشر کرده است و در مدرسه بهاری ۱۴۰۴ انعکاس درباره «عینیت و روش تاریخی-انتقادی» ارائه خواهد کرد.


✅ این نشست آنلاین خواهد بود و حضور در آن برای تمامی علاقه‌مندان آزاد و رایگان است.

🔺 برای شرکت در این ارائه از اینجا اقدام کنید.

#رویداد_انعکاس

@Inekas

‌
🔵نخستین مدرسهٔ بهاری انعکاس (حضوری و آنلاین) | اردیبهشت ۱۴۰۴
🔵«عینیت و بی‌طرفی در مطالعات اسلامی»

👥 با مشارکت گروه فلسفه علم دانشگاه شریف

➕ ۲۰ ساعت ارائۀ آموزشی به همراه کارگاه
➕ چهارشنبه و پنج‌شنبه و جمعه ، ۳، ۴ و ۵ اردیبهشت ۱۴۰۴ | از ساعت ۸ تا ۱۸ به وقت تهران در دانشگاه صنعتی شریف
➕با ارائه ۱۱ استاد و پژوهشگر برجسته داخلی و بین‌المللی

📄 محورهای اصلی برنامه:
◀️عینیت و هنجارمندی
◀️عینیت و قدرت
◀️عینیت و تاریخ

🎓 تخفیف ویژۀ دانشجویی
📄 اعطای گواهی
🌐 برگزاری جلسات مجازی در Zoom
👥 شبکه‌سازی و تعامل علمی
📍 امکان نگه‌داری از کودکان

🗓 مهلت ثبت‌نام: تا ۳۱ فروردین ۱۴۰۴

 👥توضیح درباره چرایی تفکیک مدارس بهاری و تابستانی انعکاس و رویکرد هر رویداد

🌐 برای کسب اطلاعات بیشتر به کتابچه راهنما و برای ثبت‌نام به وب‌سایت مدرسه مراجعه کنید یا به @Inekas_admin پیام بدهید.

#رویداد_انعکاس
🔵@Inekas

‌
💠 سلسله سخنرانی «فرهنگ مادی، هنر و معماری تشیع پیشا-صفوی»

👥 دبیران: آیلا سانتی و ادموند هیز


🔺 مطالعات هنر و معماری اسلامی تاکنون عمدتاً بر آثار مرتبط با اهل سنت متمرکز بوده و فرهنگ مادی شیعی، به‌ویژه آثار پیش از قرن دهم هجری، کمتر بررسی شده است. این خلأ پژوهشی از دو سو شکل گرفته: پژوهشگران متون شیعی به جنبه‌های مادی توجه نمی‌کنند و متخصصان هنر و باستان‌شناسی نیز از پیشرفت‌های مطالعات متنی بی‌خبرند.
پروژه «امامت تجسم‌یافته» در دانشگاه لایدن با حمایت مالی شورای پژوهش اروپا، سلسله سخنرانی‌هایی را برگزار می‌کند تا متخصصان مختلف را گرد هم آورده و جایگاه فرهنگ شیعی پیشا-صفوی را در مطالعات هنر اسلامی برجسته سازد. این سخنرانی‌ها می‌کوشند با فراتر رفتن از نگاه شکل‌گرایانه و با بهره‌گیری از مطالعات الهیاتی و فقهی، درک عمیق‌تری از هویت مادی شیعی ارائه دهند و به این پرسش بنیادین پاسخ دهند که «چه چیزی هنر شیعی را منحصر به فرد می‌سازد؟»

⭐️ برنامه ۱۴۰۴:

🎙 ۸ فروردین: آیلا سانتی (دانشگاه لایدن)
شناسایی اماکن مقدس شیعیان متقدم: ملاحظات مقدماتی درباره کوفه و مدینه

🎙 ۲۷ فروردین: محمدرضا غیاثیان (دانشگاه کاشان)
فرهنگ مادی شیعی پیشا-صفوی در کاشان

🎙 ۱ خرداد: حمیدرضا آذری‌نیا (دانشگاه تهران)
بحث و گفتگو: جدل، کلام و کتیبه‌های هنری در فضاهای اسلامی

🎙 ۴ تیر: ترزا برنهایمر (دانشگاه آکسفورد)
حک‌شده بر سنگ؟ سنگ قبرهای شیعی و هویت مذهبی در مصر در دوره متقدم اسلامی

🎙 ۲۵ تیر: جیمز آلن (دانشگاه آکسفورد)
هنر تشیع در دوره پیشا-صفوی: مسیرها یا بن‌بست‌ها؟

👥 این سلسله سخنرانی‌ها از فروردین تا دی‌ماه ۱۴۰۴ در روزهای چهارشنبه یا جمعه ساعت ۱۵:۳۰ به وقت اروپای مرکزی (۱۷ یا ۱۸ به وقت ایران) برگزار خواهد شد.

👥 برای شرکت در این سخنرانی‌ها، از طریق این ایمیل ثبت‌نام کنید:
a.santi@hum.leidenuniv.nl

#انعکاس_رویداد
🔵@inekas

‌
💠 وصیت‌نامهٔ مالی علی‌بن‌ابی‌طالب (ع) و سرنوشت املاک او

🔹مرور و ترجمۀ کامل جدیدترین مقالهٔ شان آنتونی

از علی‌بن‌ابی‌طالب (ع) دو وصیت معروف به جا مانده است: یکی وصیتی اخلاقی خطاب به تمام مسلمانان که در آن به امور مهم سفارش می‌کند: «الله الله فی الایتام...» و دیگری وصیت مالی مفصلی است که به «کتاب صدقات علی» (سند مکتوب موقوفات علی) معروف است. این متن سندی است که گفته می‌شود علی (ع) برای فرزندانش در سال ۳۹ ه.ق تنظیم کرد تا قصد خود را برای تبدیل زمین‌هایش به موقوفه اعلام کند. این سند زمین‌های علی (ع) را معین می‌کند و مشخص می‌سازد که چگونه ثروت او باید میان فرزندانش تقسیم و مدیریت شود.

🔵 شان آنتونی (استاد دانشگاه ایالتی اوهایو)، در جدیدترین مقالهٔ خود، به تحلیل تاریخی مفاد این وصیت، سازگاری آن با اطلاعات موجود از صدر اسلام، تحریرها و طرق انتقال آن در میان خاندان علی (ع) و نیز اختلافات علویان بر سر صدقات علی (ع) می‌پردازد.

⬇️دریافت مقاله
🔵مطالعۀ ترجمۀ کامل

از این وصیت‌نامه، حداقل ۵ تحریر کهن باقی مانده و آنتونی بیان می‌دارد که همۀ آنها برگرفته از سندی اصیل و قدیمی است که نسخه‌های آن مطمئناً در اختیار علویان نخستین قرار داشته است.

🗂 کامل‌ترین نسخۀ این وصیت‌نامه را ابن‌شِبِه در اخبار المدینة و سپس کلینی در الکافی حفظ کرده‌اند و آنتونی با تصحیح تحریر ‌ابن‌شبه بر اساس نسخه‌بدل‌های نقل کافی، متن کامل وصیت‌نامه را ترجمه و تحلیل کرده است. فقراتی از این ترجمه از این قرار است:

§ این رونوشت کلمه به کلمه از سندی است که شامل موقوفۀ علی بن ابی طالب، رضی الله عنه، می‌باشد. من آن را با حروف باستانی‌اش و به سبک نگارش آن رونویسی کردم.
...
§ بسم الله الرحمن الرحیم. این چیزی است که بندۀ خدا علی، امیرالمؤمنین، دربارهٔ اموالش فرمان می‌دهد و مقرر می‌کند، در جستجوی خشنودی خدا تا خداوند مرا به واسطهٔ آن به بهشت وارد کند و از آتش دوزخ در امان دارد، در روزی که برخی چهره‌ها سفید و برخی چهره‌ها سیاه خواهند بود.

§ هر آنچه منبع آب متعلق به من در یَنبُع است و به عنوان مال من شناخته می‌شود و در محدودهٔ آن قرار دارد، موقوفه است،
....
§ این موقوفۀ علی متعلق به نسل فاطمه است همانطور که متعلق به نسل علی است. من آنچه را که به دو پسر فاطمه سپردم، صرفاً برای جلب خشنودی خدا و ادای احترام به دختر محمد [صح: به محمد] سپردم تا هر دوی آن‌ها را بزرگ داشته، احترام، و تکریم کنم.
....
§ و بردگان من که در طوماری که حمزه برای من نوشت، نام برده شده‌اند، آزاد می‌شوند.
....
§ این چیزی است که علی امیرمؤمنان دربارۀ اموالش در صبح روزی که به [منطقۀ] مسکن رسید، مقرر کرد، در طلب خشنودی خدا و سرای آخرت - و خداست که در همۀ امور از او یاری خواسته می‌شود.
...
§ ابوشمر بن ابرهه، صعصعة بن صوحان، یزید بن قیس، و هیاج بن ابی هیاج شهادت می‌دهند، و بندهٔ خدا علی امیرالمؤمنین با دست خود در ۱۱ جمادی الاول سال ۳۹ این را نوشت.

‌
🔵گفتنی است منبع نقل ابن‌شبه، نسخه‌ای از این وصیت است که در دست حسن بن زید (م. ۱۶۸)، پسر زید بن حسن بن علی‌بن‌ابی‌طالب، یکی از متولیان این موقوفات، بوده است. خوشبختانه در سال ۱۹۹۵ دو کتیبۀ عربی طولانی از زید در وادی‌حزره بین مدینه و ینبع (یکی از محل‌های اصلی موقوفات) کشف و منتشر شد (تصاویر بالا |توضیحات بیشتر را اینجا و اینجا بخوانید) که به تعبیر آنتونی، به عنوان «شهادتی پاک‌نشدنی بر فعالیت‌های زید» در آن منطقه باقی مانده‌اند.

🔵شان آنتونی در ادامه روایتی را نقل می‌کند که چگونه علی پس از دریافت سود از زمین‌هایش در ینبع، به خرید مقادیر زیادی مواد غذایی پرداخت. «اگرچه خود علی با رژیم غذایی ناچیزی از پورهٔ ثرید زندگی می‌کرد، گوشتی را که خریداری می‌کرد آزادانه به مسلمانان کوفه می‌داد تا از آن بهره ببرند.»

🔵آنتونی بر دو ویژگی متمایز این وصیت تاکید می‌کند:
«این وصیت از جهت مفاد متعددی که در آن برای آزادسازی بردگان گنجانده شده، متمایز و برجسته است. به نظر می‌رسد علی سنتی را برای آزادسازی گسترده بردگان در وصیت‌نامه‌ها بنیان نهاد که بسیاری از نوادگانش نیز از آن پیروی کردند و به همین ترتیب تعداد زیادی از بردگان خود را آزاد کردند.» این ویژگی با مفادی از وصیت دیگر علی (ع) مبنی بر لزوم مراعات "ما ملکت ایمانکم" سازگار است.

ویژگی متمایز دیگر، وضعیت برابری است که امام علی بین فرزندان خود از ازدواجش با زنان آزاد و برده‌اش قائل شده است. در قوانین روم باستان و یهود فرزندان حاصل از ازدواج با زن غیر آزاد، وضعیت بردگی مادر را به ارث می‌بردند و نمی‌توانستند به عنوان وارث از پدرانشان ارث ببرند. اما در این وصیت، همۀ فرزندان، وارثانی آزاد و هم‌تا برای میراث او محسوب می‌شوند.

🔵ترجمۀ کامل انعکاس از این مقاله را در اینجا بخوانید و به بهبود آن کمک کنید.

#انعکاس_مقاله
🔵 @inekas

‌
🔵گزارشی از فصول کتاب
«مسئلهٔ زن در مطالعات اسلامی»
اثر کشیا علی

Kecia Ali (2024), The Woman Question in Islamic Studies, Princeton: Princeton University Press.

در دهه‌های اخیر حضور زنان در دپارتمان‌های مطالعات اسلامی افزایش یافته، و مطالعات اسلامی، همچون بسیاری دیگر از رشته‌های دانشگاهی، دیگر رشته‌ای «مردانه» به شمار نمی‌آید. اما آیا چنان که از یک فضای پیشرو انتظار می‌رود، مطالعات اسلامی از تبعیض جنسیتی عبور کرده است؟ یا چالش کهن و پیچیدهٔ نابرابری جنسیتی در این فضا نیز هنوز عمیقاً وجود دارد؟ آیا «زن‌بودن» در فضای مطالعات اسلامی، عاملی برای جدی‌گرفته‌نشدن، خوانده‌‌نشدن، ارجاع‌ندادن و استخدام‌نشدن است؟

کشیا علی، استاد مطالعات دین و مطالعات اسلامی دانشگاه بوستون، در کتاب «مسئلهٔ زن در مطالعات اسلامی (۲۰۲۴)» به تحلیل عمیق چالش‌ها و نابرابری‌های جنسیتی در حوزهٔ مطالعات اسلامی پرداخته است. کتاب حاضر در پنج فصل معضلات مختلف مرتبط با زنان، جنسیت و مطالعات اسلامی را تبیین کرده و چالش‌های زنان را در محیط‌های دانشگاهی و پژوهشی مطالعات اسلامی مورد توجه قرار داده است، چالش‌هایی که در فضای دانشگاهی ایران نیز معنادار و حائز اهمیت است.

🗂فصول کتاب و محتوای آن:

⭐️فصل ۱:
جنسیت‌بخشی به مطالعات اسلامی
نویسنده در این فصل به تاریخچه و وضعیت کنونی نابرابری جنسیتی در مطالعات اسلامی پرداخته است. او تأکید می‌کند که با وجود پیشرفت‌های مثبت در سهم مشارکت زنان، به‌ویژه زنان مسلمان، نابرابری‌های جنسیتی همچنان در این زمینه وجود دارد. علی به‌ویژه به تأثیر جنسیت به عنوان عامل اصلی در موفقیت‌های علمی اشاره کرده و بیان می‌کند که پژوهش‌های مربوط به زنان و جنسیت غالباً در حاشیه قرار می‌گیرد. او همچنین به تأثیر ایدئولوژی‌های نژادپرستانه و تبعیض‌های جنسیتی بر مشارکت زنان، به‌ویژه زنان رنگین‌پوست، در تولید آثار علمی اشاره کرده و به عنوان نمونه، به بررسی زندگی حرفه‌ای آنه‌ماری شیمِل (۱۹۲۲ - ۲۰۰۳)، یکی از پیشگامان مطالعات اسلامی، و چالش‌هایی که او به سبب جنسیتش با آن مواجه بوده، پرداخته است.

⭐️فصل ۲:
ارجاع‌دهی در مطالعات اسلامی
در این فصل، علی به سیاست‌های ارجاع‌دهی و استناد در آثار علمی توجه کرده و نابرابری جنسیتی در استناد به آثار زنان را تحلیل می‌کند. علی نشان می‌دهد که در ارجاع‌دهی‌ بسیاری از پژوهش‌ها، آثار زنان چه در مقام نویسنده و چه ویراستار، نادیده گرفته می‌شود و مشارکت آن‌ها در نسبت با مردان کم‌رنگ‌تر است. به علاوه، او تأکید می‌کند که عدم توجه به آثار زنان به کاهش کیفیت و جامعیت دانش تولید شده در این حوزه منجر می‌شود.

⭐️فصل ۳:
بازنمایی مطالعات اسلامی
در این فصل، چگونگی بازنمایی زنان مسلمان و پژوهشگران در رسانه‌ها و مجامع عمومی مورد توجه قرار گرفته است. علی به چالش‌های خاص این حوزه پرداخته و نشان می‌دهد که چگونه نقدهای جنسیت‌زده و اسلام‌هراسانه بر پژوهشگران زن تأثیر منفی بسیار جدی می‌گذارد. او با ذکر نمونه‌هایی از تجربیات پژوهشگران نشان می‌دهد که چرا پرداخت به این موضوعات به عرصه‌ای خطرناک برای زنان تبدیل شده است.

⭐️فصل ۴:
تدریس مطالعات اسلامی
در فصل چهارم، علی به مسألۀ تدریس در حوزه مطالعات اسلامی، مشکلات آموزشی و نحوۀ تدوین سرفصل‌های درسی پرداخته است. او بیان می‌کند که در برنامه‌های درسی، موضوعات مرتبط با زنان و جنسیت غالباً به حاشیه رانده شده و بیشتر به صورت جانبی و اختیاری تدریس می‌شود. علی با بررسی طرح‌درس‌های مقدماتی و کتب مرجع، نشان داده که نویسندگان بیشتر منابع درسی مردان‌اند و آثار زنان در این منابع در اقلیت قرار دارد. بر اساس تحقیقی که بر ۱۰۵ طرح درس مقدماتی مطالعات اسلامی در دانشگاه‌های آمریکایی انجام شده، بیشتر به موضوعاتی مانند الهیات اسلامی و جریان‌های فکری اختصاص یافته و به مسائل زنان و جنسیت تنها در کمتر از ۴۰ درصد از این طرح درس‌ها پرداخته شده است. همچنین در بسیاری از این طرح درس‌، آثار نویسندگان مردان در مقایسه با آثاری که نویسنده زن دارند، بیشتر مورد اقبال قرار گرفته و تدریس می‌شود.

⭐️فصل ۵:
نتیجه (راهنمای اولیه برای ریشه‌کن کردن نابرابری جنسیتی در مطالعات اسلامی)
در پایان، نویسنده راهکارهایی را برای مقابله با نابرابری‌های جنسیتی در مطالعات اسلامی پیشنهاد کرده است. او تأکید می‌کند که تغییرات لازم تنها با تلاش‌های فردی به دست نخواهد آمد و به تغییرات ساختاری و جمعی در دانشگاه‌ها و مجامع علمی نیاز است. علی بر اهمیت آگاهی‌بخشی درباره نابرابری‌های موجود تأکید کرده و پیشنهاد می‌کند که پژوهشگران به‌طور فعال به دنبال تغییرات گسترده‌تری در رویه‌های پژوهشی و آموزشی باشند.

⬇️دریافت فهرست و مقدمۀ کتاب
💬 پادکست گفتگو با نویسنده درباره کتاب (به انگلیسی)

#انعکاس_کتاب
@inekas

‌
🔴 سومین دورۀ جایزۀ سالانۀ انعکاس
اعطای کمک‌هزینۀ نگارش مقاله در مطالعات اسلامی

🔸 ویژۀ دانشجویان و دانش‌آموختگان کارشناسی‌ارشد و دانشجویان دکترا.

🔺این جایزه با حمایت شماری از سخنرانان «مدارس تابستانی انعکاس» شکل گرفته و دو هدف را دنبال می‌کند:
۱. تشویق و حمایت از پژوهشگران جوان؛
۲. رشد مشارکت ایرانیان در عرصۀ بین‌المللیِ مطالعات اسلامی.
جایزه از یک نفر برای نگارش و انتشار مقاله‌ای به زبان انگلیسی در زمینۀ مطالعات اسلامی حمایت مادی و معنوی خواهد کرد:

◀️ کمک‌هزینۀ ماهانه به مبلغ ۱۰۰ میلیون ریال به‌مدت شش ماه
◀️ جایزۀ انتشار مقاله به مبلغ ۱۵۰ میلیون ریال
◀️ دریافت مشاورۀ علمی از یک متخصص برای نگارش مقاله
◀️ دریافت بازخورد از چند متخصص پس از اتمام نگارش مقاله
◀️ ویراستاری حرفه‌ای متن مقاله

👥 برگزیدگان مرحلۀ اول جایزه این فرصت را خواهند داشت که پروپوزال خود را در یک سمینار یک روزه در حضور هیئت داوری و دیگر برگزیدگان، ارائه دهند و نظرات ایشان را درباره پروپوزال خود دریافت کنند. هیئت داوری در این فرآیند، برندۀ جایزه را معین خواهد کرد.

👥 برندگان و برگزیدگان دوره‌های پیشین جایزه (دورۀ اول | دورۀ دوم).

🗓 مهلت ارسال پروپوزال: ۳۱ اردیبهشت ۱۴۰۴

🔴 برای اطلاعات بیشتر درباره این جایزه و ارسال پروپوزال به پیوند زیر مراجعه فرمایید:
🌐 inekas.org/award1404

#جایزه_انعکاس
@inekas

‌
💎 حل معمای قوم عاد با استفاده از شواهد مادی
مروری بر جدیدترین مقاله احمد الجلاد

Al-Jallad (2025), "The Epigraphy of the Tribe of ʿĀd". Athīrat: Journal of Ancient Arabia, 1(1-2), 281-289.

⬇️دریافت مقاله
🔵مطالعۀ ترجمۀ کامل

نام «عاد» در کنار بنی‌اسرائیل و ثمود، یکی از پرتکرارترین اسامی اقوام در قرآن است که ۲۴ بار تکرار شده است.

در تعیین محل زندگی این قوم اختلاف‌نظرهایی وجود دارد، اما در سنت تفسیری اغلب تصور می‌شده که در جنوب عربستان یا در مکانی بین یمن و عمان سکونت داشته‌اند.

در حالی که قبیلۀ ثمود در منابع غیرعربیِ پیش از اسلام شناخته شده بوده، تاکنون در منابع کهنی که قطعاً متعلق به پیش از قرآن باشد، هیچ گزینۀ قانع‌کننده‌ای که بتوان آن را با قبیلۀ عاد تطبیق داد، وجود نداشته است، تا جایی که برخی از محققین معاصر در وجود تاریخی عاد تردید کرده‌اند. حتی ولهاوزن تا آنجا پیش رفته که «عاد» به عنوان نام یک قبیله را، ناشی از بدفهمی عبارت «مِنَ العاد» دانسته و معنای «از روزگاران کهن» را پیشنهاد کرده است.

☑️ به تازگی #احمد_الجلاد (استاد مطالعات عربی و زبان‌شناسی در دانشگاه ایالتی اوهایو) در مقاله‌ای با عنوان «کتیبه‌نگاری قوم عاد» در مجلۀ اثیرت به بررسی کتیبه‌های پیشااسلامی مرتبط با قوم عاد پرداخته است.

او در ابتدای این مقاله نشان داده که صرف وجود رسم «ع‌د» در یک سنگ‌نبشتۀ کهن عربی، برای تطبیق آن‌ها با قبیله «عاد» مذکور در قرآن کافی نیست. چرا که در خطوط باستانی عربستان، مصوت‌های میانی به طور کامل نمایش داده نمی‌شدند و لذا می‌توان تلفظ‌های دیگری غیر از عاد (مثل عید) را نیز برای خوانش رسم «ع‌د» در نظر گرفت. لذا هیچ مدرکی به نفع تطابق «عاد» قرآنی با کتیبه‌های عربی جنوب عربستان که شامل واژۀ «ع‌د» هستند، وجود ندارد.

☑️ پس ما در چه شرایطی می‌توانیم مطمئن باشیم که واقعاً با «عاد» قرآنی مواجه هستیم؟

در پاسخ به این سوال، او به این نکته مهم اشاره می‌کند که قرآن، عاد را با دو واژۀ دیگر هم‌نشین ساخته است:

﴿ألمْ تَرَ كَيفَ فَعَلَ رَبُّكَ بِعادٍ. ‎إِرَمَ ذاتِ العِماد‎﴾‏ (فجر: ۶-۷)

﴿واذْكُرْ أخا عادٍ إذ أنذَرَ قومَهُ بِالْأحْقَاف﴾ (احقاف: ۲۱)

«ارم» یک اسم خاص است که به شهادت همه شواهد کتیبه‌ای، به منطقۀ «وادی رم» (ارم باستان) در جنوب اردن اشاره دارد؛ «احقاف» یک اسم عام، جمع «حِقف» و به معنای «تل‌ماسه‌های مارپیچ» است که می‌تواند وصف این منطقه باشد. معیار پیشنهادی الجلاد برای شناسایی و تطبیق «عاد» قرآنی با کتیبه‌ها، باهم‌آیی «ع‌د» و یکی از شواهد «احقاف» و «ارم» است.

تا کنون، حداقل دو شاهد کتیبه‌ای به خط حسمائی کشف شده که این معیار را با موفقیت پشت سر می‌گذارد. نخستین شاهد، حدود ۳۰ سال پیش، در فرآیند مرمت معبد لات در «وادی رم» کشف شد و به صورت مقاله‌ای مستقل به انتشار رسید. نوشتۀ این کتیبه از این قرار است:

[نوشتۀ] غوث پسر اوس‌الله پسر ثکم و او معبد لات را ساخت از قبیلۀ «ع‌د»

‌
ذکر «ع‌د» در کتیبه‌ای در منطقۀ «ارم» نمی‌تواند تصادفی باشد.

🟣 ارائۀ وحید صفا از این شاهد را در ویدئوی بالا ببینید.

☑️ الجلاد در این مقاله، کتیبۀ نویافتۀ دیگری را به زبان صفائی (تصویر بالا) معرفی کرده که در منطقۀ حَرّة الشام (تصویر پایین)، در بین شام و عربستان و در نزدیکی منطقۀ «ارم»، یافت شده است:

[نوشتۀ] مسک، پسر زمهر، پسر یزر، پسر تأم. و سوگوار پدر و برادر خود، از قبیلۀ «ع‌د»

‌
جالب است که هر دو کتیبه به یک سبک واحد، تبار «عاد» را نه در انتهای نسب که در انتهای متن ذکر می‌کنند،‌ چیزی که در دیگر کتیبه‌های عربی کهن مرسوم نیست. این نکته در کنار دیگر شواهد، همه حکایتگر آن است که قوم عاد در حدود ۲۰۰۰ سال قبل در منطقۀ وادی ارم در جنوب اردن تا منطقۀ حرة در شمال شرق شبه جزیره عربستان سکونت داشته‌اند.

☑️ در پایان مقاله الجلاد پیشنهاد می‌کند که «بِعادِ اِرَمَ» در فجر: ۶-۷، یک ترکیب اضافی است. قرائت مرسوم از ﴿ألم تر كيف فعل ربّك بِعادٍ ‎إرمَ ذات العماد‎﴾‏ ارم را عطف بیان یا بدل از عاد در نظر می‌گیرد.‌ جلاد پیشنهاد می‌کند که «عاد ارم» ترکیب اضافی نام یک قوم به سرزمین آن‌هاست. این به سادگی با قرائت فعلی آیه، قابل تطبیق نیست. از نظر الجلاد، ظاهراً رسم قرآن در ابتدا به صورت صامت و بدون اعراب و بر اساس گویش قدیمی حجاز  بوده که فاقد واکه‌های کوتاه پایانی است. از آنجایی که عبارت «بعاد ارم» در گذار از یک آیه به آیۀ بعدی و احتمالاً برای رعایت فواصل، به دو بخش شکسته شده، بیشتر قراء به جای آنکه این عبارت را به صورت یک ترکیب اضافی بخوانند، تصور کرده‌اند که عاد جدا از ارم است. به نظر الجلاد این خطای در قرائت پس از آن رخ داده که رابطه بین عاد و ارم فراموش و مبهم شده، و در نتیجۀ آن، ابهامی که امروزه در سنت تفسیری و اعراب قرآن با آن مواجه هستیم، به وجود آمده است.

#انعکاس_مقاله
@inekas