نوشته های ناصر فکوهی

سال‌ها پیش بود. شاید نزدیک به سی سال پیش. جوان بودم و امیدوار و خوشنود؛ تازه از اروپا بازگشته، مدرکی در جیب و مشغول به تدریس در دانشگاه تهران. از این هم خشنود بودم که دستی هم به قلم داشتم و چند کتابی منتشر کرده بودم و مقالاتی در این آن مجله روشنفکرانه؛ احساس بلاهتی که دیدن نام خود بر تکه‌ای کاغذ ممکن است به کسی بدهد، در من فراوان بود: گویی نامت وقتی به حروف تایپی نوشته می‌شد و با مرکب بر سطحی سفید و یا از آن هم مهم‌تر با اندازه‌ای بزرگ بر روی جلدی رنگی، حک می‌شد، آدمی دیگر می شدی. احساس می‌کردی: من هم برای خودم کسی شده‌ام و چرا که نه؟ من هم می‌توانم جهان را زیر ورو کنم. فکر می‌کردم: باید خوب به گرداگردم نگاه کنم؛ به نوشته‌های این و آن و به کتاب‌ها و مقالاتشان؛ باید ببینم چه می‌گویند تا فرصتی بیابم اشتباهی، ولو جزئی، از کسی سر بزند. گویی ماموریتی تازه یافته بودم که تنها از عهده کسانی که مدرک به دست از فرنگ برگشته‌اند فراهم است: اینکه به‌رغم جوانی، احترام زیادی به آن‌ها می‌گذارند روحشان را آشفته و مغزشان را آشفته‌تر می‌کند. در یک کلام: یک ابله کامل؛ یک تازه به دوران رسیده و نوکیسه فرهنگی. از همان‌ها که بعدها بسیار با ایشان برخوردم و ناچار شدم در برابرشان بایستم: راست است که بسیاری از آدم‌ها، بخش بزرگی از عمرشان را به نبرد با بلاهت‌های بخش آغازین آن می‌گذارند. و در همین دوران بود که نقدی در یکی از مجلات نیمه دانشگاهی بر یکی از کتاب‌های جلال ستاری نوشتم؛ کتابی که در آن وی از تجربه مدیریت فرهنگی‌اش پیش از انقلاب گفته و بسیار به اجزء پرداخته بود. نقدی البته نه قابل مقایسه با نوکیسه‌های امروز که بی‌شرمی و بی‌آبرویی‌ و شهرت‌طلبی‌شان که خاصل تربیت دوران جدید است و هیچ حد و مرزی نمی‌شناسد، و تنها با شناخت اندک و محدود و کم‌مایه‌شان قابل درک است، قابل مقایسه نبود. نقدی بود بسیار محترمانه اما از آدمی بسار بزرگتر از هر لحاظ از من، به بزرگی جلال ستاری، که هنوز از نزدیک نمی‌شناختمش. ایراد من در آن نقد تنها این بود که کتاب به جزئیات تاریخ فرهنگی بیشتر از کلیات آن اهمیت داده است. نقدی نادرست که بعدها خود درک کردم خُرده‌ها بسیار اهمیت بیشتری از کلیات دارند.

لینک به متن کامل در کانال نوشته‌های ناصر فکوهی
https://t.me/fakouhiessays/15203

طبیعی است که جنابعالی شخصیت علمی چند بعدی دارید اما اگر بخواهید بزرگترین دغدغه فکری‌تان در حوزه اندیشه را بیان کنید، کدام حوزه را انتخاب می کنید و اگر امکان دارد کمی درباره این حوزه برای ما توضیح بدهید ؟
بزرگترین دغدغه فکری من، در حوزه اندیشیدن به فرهنگ و سازوکارها و روابط درونی و برونی آن است. من از این باور محوری و پایه‌ای حرکت می‌کنم که در طول یک‌صد سال گذشته ما بیشترین امکانات مادی و معنوی برای رشد و مدرن شدن خود، به معنای قرار گرفتن در مکان و جایگاهی که شایسته مردم این کشور و سرزمین است، را داشته‌ایم، اما به دلایلی اساسی نتوانسته‌ایم به حد مورد قبول برسیم: یکی از این دلایل، موقعیت سیاسی بوده که در این زمینه به شدت شاهد دخالت‌های بیرونی تهاجمی، از دخالت متفقین در جنگ جهانی اول تا دخالت آمریکا در کودتای ۲۸ مرداد و دخالت قدرت های بزرگ در جنگ عراق علیه ایران، تقویت گرایش های استبدادی و جلوگیری از رشد فضای آزاد به دلیل این دخالت ها و البته اشتباهات خودمان بوده‌ایم. این موارد بسیار مهم هستند، اما از لحاظ دغدغه نمی‌توانم بگویم برای من این موارد، اصلی بوده‌اند چون معتقد به ثانویه بودن امر سیاسی نسبت به امر فرهنگی هستم. از اینجا به دغدغه اصلی خودم می رسم و آن این است که دلیل ناکامی های ما برای رسیدن به جایگاهی شایسته این فرهنگ در جهان و ارائه خدمات و موقعیتی که مردم ما حق دارند از آن‌ها برخوردار باشند، بیشتر از آنکه سیاسی باشد، فرهنگی است.

به همین دلیل من در تمام سال های اخیر در پی آن بوده‌ام که دست به یک آسیب‌شناسی عمومی در زمینه فرهنگ بزنم. این کار نیز ممکن نبوده است مگر آنکه در کنار فعالیت های کلاسیک علمی خود، دخالت‌های اجتماعی و رسانه‌ای منظم و وسیعی داشته باشم. این کاری بسیار سختی بوده است زیرا به دلایل بی‌شمار، دانشگاه در برابر حضور در رسانه ها موضع دارد و رسانه ها نیز چندان با زبان دانشگاهی و علمی آشنا نیستند که مستقیما بتوانند از منابع علمی برای خود توشه لازم در بحث و استدلال های ضروری را بسازند. میان این دو گروه، یک بی اعتمادی بسیار سخت به وجود آمده که می توان نشانه‌هایش را در تنش و حتی تقابل میان روشنفکران و دانشگاهیان دید. من تلاش کرده‌ام یک دانشگاهی روشنفکر یا یک روشنفکر دانشگاهی باشم. و از این موضع بوده که شروع به آسیب شناسی در زمینه های مختلف فرهنگی کرده ام. البته وقتی از فرهنگ صحبت می کنم، منظورم یک حوزه محدود نیست، بلکه این امر شامل تمام جنبه های زندگی روزمره و حتی بخش‌هایی از زندگی پایه‌ای مثلا رویکردهای فلسفی و غیره نیز می شود. مسئله من آن بوده که در این صد سال چه گذشت که ما نتوانستیم از فرصت های بی شماری که پیش پایمان بود استفاده کنیم و برعکس ناچار به شکست های سختی شدیم. و پاسخ را من در حوزه فرهنگ می جویم و روش من نیز روش پژوهش تحلیلی و تفسیری و مشاهده و مشارکت در مسئله است. به عبارت دیگر دخالت در کنش اجتماعی برای شناخت، درک و تحلیل این شناخت و احتمالا ارائه راهکارهایی برای تغییر آن.

#گفتگو درباره حوزه فکری #انسان_شناسی_فرهنگی / #ناصر_فکوهی

متن کامل در وبگاه ناصر فکوهی
https://bit.ly/2VKKBdq