بورژوا

‍ 🖊 شمار مشخصات بورژوایی در سنت غربی از افلاطون تا آدام اسمیت

📚 فضایل بورژوا

📥 دیردره مک کلاسکی/ ترجمه محمد ماشین‌چیان

🖇شمار فضایل سنت غربی از افلاطون گرفته تا آدام اسمیت هفت تا است. در سنت کنفوسیوسی از ۴۹۷ پیش از میلاد مسیح هم فضایل به همین شمارند. کتاب شگفت‌انگیزی که در سال ۲۰۰۴ به قلم چهل استاد روانشناسی منتشر شد هم همین را می‌گوید. کتاب فضایل و قدرت‌های شخصیت: کتاب راهنما و طبقه‌‌بندی که با یاری «انجمن روان‌شناسی آمریکا» چاپ شد به دست کریستوفر پترسن و مارتین ای. پی. سلیمان ویراست شد. همه‌ی این‌ها به کنار اگر درست به قضیه فکر کنیم، عملاً بر اساس هر نظریه‌ای در باب آن‌چه زندگی انسان را شکوفا می‌کند هم فضایل مورد بحث کمابیش همان‌ها هستند.

🖇عدالت (Justice) یکی از فضایل اساسی است. تعادل و احترام متقابل در جامعه مانند آن‌چه در سوییس بود؛ خب به گمانم نه همیشه و نه برای همه‌ی مهاجران و تا سال ۱۹۷۱ نه برای تمام زنان رأی‌دهنده؛ خب نه همیشه اما معمولاً! دیگر فضیلت اساسی هم خویشتن‌داری (Temperance)است.

🖇تعادل درونی روح و لگام‌زنی به خواسته‌ها. دلاوری (Courage) را نیز می‌توان سومین فضیلت به شمار آورد. کدام آدمی است که بتواند به شکوفایی دست یابد اگر تمام مدت ابلوموف‌وار از ترسی مهارناشدنی از بستر برنخیزد، یا از ملالت که نسخه‌ی اعیانی بزدلی است؟ حساب‌گری (Prudence) از سوی دیگری فضیلتی عملی است.

🖇سنت توماس آکویناس آن را چگونه-دانی یا حضور ذهن از منظر حب‌نفس می‌نامد. تا به این‌جا چهار فضیلت را نام بردیم که شهرهای کوچک جان‌سخت و امپراطوری‌های جان‌سخت‌تر مدیترانه‌ی کهن آن‌ها را می‌ستودند. رومیان چهار فضیلت عدالت، خویشتن‌داری، دلاوری و حساب‌گری را فضایل بنیادی (کاردینال) می‌نامیدند که جامعه‌ی جنگ‌جویان یا خطیبان یا درباریان بر آن می‌چرخید (کاردو، لولا به لاتین). مسیحیان ایشان را، نه کاملاً از روی تحقیر، «پاگان» می‌خواندند.

🖇مسیحیت هم سه فضیلت برای خود به این مجموعه افزود. سنت پال می‌گوید:« ایمان (Faith)، امید (Hope) و عشق (Love)، این سه پایدارند. اما بزرگ‌ترین آن‌ها عشق است.» این سه را فضایل «الهیون» یا با لطف بسیار به مسیحیان فضایل «مسیحی» می‌نامند. هرچند هر کدام‌مان مسیحیانی را می‌شناسیم که از روی بیگانه‌هراسی یا هر‌چه‌هراسی دیگر این فضایل را فراموش کرده‌اند. این سه فضیلت مقدس بودار به نظر می‌رسد. اما می‌توان تعریف‌هایی سکولار هم از آن‌ها ارائه کرد. همچنان‌که پترسن و سلیمان در تألیف خویش ارایه کرده‌اند.

🖇ایمان فضیلتی است مبدأنگر که به درون، به هویت باز می‌گردد. یعنی همان جایی که خود واقعی آغاز می‌شود: شمای خواننده یا مادری هستید، یا دختری هستید، یا همسری هستید، یا رفیقی هستید، یا زنی هستید، یا معلمی هستید، یا خواننده‌ای هستید، و هرگز فکر انکار این صفات خود را به ذهن راه نمی‌دهید و سبک‌سرانه در صدد تغییر این خصایص برنمی‌آیید. در مقابل امید فضیلتی پیش‌رونگر است به معنی مقصد یا هدفی داشتن. به کجا می‌روید؟ فاین تذهبون؟ اگر ناامید باشید امشب به خانه می‌روید و با تفنگ نظامی‌تان (اگر سوییسی باشید که حتماً یکی دارید.) خودکشی می‌کنید. سرانجام می‌رسیم به عشق که بزرگترین فضایل است، معنی همه چیز را در خود دارد: عشق شوهر، عشق کشور، عشق هنر، عشق علم و عشق خدا.

🖇چهار به علاوه‌ی سه می‌کند هفت. این هفت فضیلت بنیادی از تصادفی برآمده‌اند که در قرن اول میلادی رخ داد. یعنی ادغام امپراطوری روم با فرقه‌ی یهودیان رافضی. اما این رخداد به طرزی شگفت‌آور غریب است. این هفت فضیلت به همان نحوی «اصلی» هستند که رنگ‌های قرمز و آبی و زرد رنگ‌های «اصلی» هستند. از قرمز و آبی می‌توان به بنفش رسید، اما از بنفش و سبز نمی‌توان به قرمز یا زرد یا آبی رسید. از عدالت و دلاوری می‌توان به فضیلت صداقت رسید، یا از امید و دلاوری به فضیلت خوش‌بینی.

🖇این فضایل از جهت دیگری هم اصلی به شمار می‌آیند. به این معنی که زندگی بدون یکی از آن‌ها، یا زندگی بدون مشق ترکیبی شخصی و منحصر به فرد از هر هفت فضیلت چیزی کم دارد و ناقص به نظر می‌رسد. در بیان ارسطو، زندگی بدین گونه فاقد غایت حیات آدمی (telos) خواهد بود.

🔹متن کامل این مقاله را می‌توانید در شماره پانزدهم سیاست‌نامه مطالعه کنید.

🦉@goftemaann

‍ 🖊 خصلت‌های یک بورژوا چیست؟

📚 اخلاقِ سرمایه‌داری

📥 دیردره مک کلاسکی/ ترجمه رهام جابری

🖇 در قرن هجدهم بود که شماری از نظریه پردازان اروپایی مثل مونتسکیو، ولتر، هیوم و آدام اسمیت تفسیری متعادل از خصایل حقیقی بورژوا ارایه دادند که بیانگر یک نظام اخلاقی در جامعه ای تجارت محور و دربردارنده رویاپردازی و حساب‌گری در کنار هم بود. ژاپن، راهی مستقل از این اقدام اروپایی را پیمود که با تعریفی متفاوت از مفهوم «خیر»، آغاز شد.

🖇 در اواخر قرن هجدهم و اوایل قرن نوزدهم، این تجربه اروپایی، به طرز تراژیکی مضمحل شد. این اضمحلال همان طور که اشاره شد به سبب اختلاف نظر میان رمانتیک های طرفدار عشق و شجاعت صرف، بنتامی‌های طرفدار خویشتن‌داری صرف و عقاید کانتی‌ای که فقط عدالت و میانه‌روی را مهم می‌دانستند، حادث شد. چشم‌انداز یک نظام اخلاقی متعادل، بعدتر توسط نسخه‌های افراطی عقاید ضد بازار مسیحیت انجیلی در هر دو قالب مذهبی و عرفی آن، از بین رفت. عمده دوران زندگی جان استوارت میل تحت تاثیر فشارهای ناشی از این تفکرات قرن نوزدهمی بود.

🖇 با این حال تا قبل از روزهای ژوئن، بسیاری از هنرمندان، روشنفکران و طبقه تحصیل کرده جدید، سرمایه‌داری را پیش از آن که آثار مادی‌اش آشکار شود، پذیرفتند. جان استوارت میل در اولین نسخه کتاب «اصول اقتصاد سیاسی» خود در سال 1848، به همراه دنیل دفو و تامس پین و تامس مکولی و ویکتور هوگو و آلساندرو مانزونی، بازار آزاد و لیبرالیسم را با آزادی‌های جدید به دست آمده در 1689، 1776، 1789 و 1830، مرتبط دانسته‌اند. تا مقطع 1848 حداقل در اروپا و انشعاباتش، سرمایه‌داری در بعد مادی و سیاسی تجربه‌ای پیروزمندانه بوده است. و این مقطع تاریخ سرآغاز ارتقا سطح زندگی مصیبت زدگان زمین بود.

🖇 بعد از 1848 یا شاید کمی قبل از آن، طبقه تحصیل‌کرده اروپایی شروع به شکایت‌های کولی‌وار علیه خصایل بورژوازی کرد که اساسا موجودیتش را مدیون آن خصایل بود. در ابتدا مارکس مشاهده کرد که «بخش کوچکی از طبقه حاکم خود را به زحمت انداخته، و به طبقه انقلابی پیوسته است». به عنوان مثال انگلس و خود او. بخش کوچک و ناچیزی نبود. آنچه سزار گرانا از آن با عنوان «ادبیات تحریک‌آمیز مدرن» درباره زندگی بورژوایی یاد کرد، در آثار استاندال، بودلر و آثار متاخر دیکنز مشهود است و پس از انقلاب‌های شکست خورده 1848 تبدیل به گرایشی سیاسی شد. فرزندان پدران بورژوا مسحور عقیده‌ و چشم‌اندازهایی عرفی به نام «ناسیونالیسم» و «سوسیالیسم» شدند.

🖇 در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم، این متفکران و هنرمندان تمدن متعالی اروپا و حاکمینش، و بعدها کل جهان را با خود همراه کردند. امرسون در سال 1858 اشاره می‌کند که طبقه تحصیل‌کرده و روشنفکر (شامل هنرمندان، ادیبان، متفکران) به دنبال احیای نوستالژی‌ای از ارزش‌های آریستوکراتیک اروپا که قبل از روی کار آمدن اقتصاددانان و حسابگران رواج داشت، بودند. تصویر از آینده‌ گاهی ستایش دهقانان و کارگران بود، گاهی چشم‌اندازی از ارزش‌های پسابورژوایی و گاهی هر دو. بودلر در 1857 با تایید مشاهدات پو نقل می‌کند: «دنیا تحت هجوم فرقه‌ای جدید از فلاسفه قرار گرفته است... آنان مومنین به همه‌ی چیزهای قدیمی‌اند... کشیش اعظم آنان در شرق، شارل فوریه است، و در غرب، هوراس گریلی.»

🖇 قرن بیستم، به واسطه این نوستالژی‌های ضد بورژوا، تاوان‌های سختی داد. در همه جا به جز ایالات متحده، بازدهی سرمایه‌داری این فرصت را پیدا نکرد که قبل از اوج گیری احزاب سوسیالیست خود را به انسان معمولی آن دوران اثبات کند. طبقه حاکم در همه جای دنیا دریافت که رواج میهن‌پرستی راهی برای ماندن در قدرت است، و مشتاقانه بر اعتقاد سفت و سخت خود بر نژادپرستی، ناسیونالیسم، امپریالیسم و توسل به ارزش‌های مذهبی ادامه داد. نتیجه، تصادم چندین ایسم در جنگ‌های داخلی اروپا و پاشیدن بذرشان در نقاط دیگر جهان، در فاصله سال‌های 1914 تا 1989 بود. سرمایه‌داری، توسط ناسیونالیسم، سوسیالیسم و ناسیونال سوسیالیسم، تا نزدیکی فراموشی پیش رفت. از ویلهم دوم تا حزب بعث.

🖇 با این وجود، طی اواخر قرن بیستم، پیروزی‌های سرمایه‌داری و خصایل بورژوای آن از سر گرفته شد. کشور‌هایی مانند ژاپن، کره جنوبی و تایلند که به طرز ناامیدکننده‌ای در سال 1950 فقیر بودند، تحت سرمایه‌داری و بورژوازی شروع به درخشیدن کردند. کشورهایی مثل بریناتیا، ایتالیا و ایالات متحده که در 1950 نسبتا ثروتمند بودند، ولی هنوز جمعیت قابل توجهی از آنان مسکن، پوشاک و غذای مناسب نداشتند هم در این شاخص‌ها وضعیت بهتری پیدا کردند. به فاصله سی سال سرانه درآمد در آمریکای لاتین و حوزه دریای کاراییب دو برابر شد.

🔹متن کامل این مقاله را می‌توانید در شماره پانزدهم سیاست‌نامه مطالعه کنید.

🦉@goftemaann

‍ 🖊 آراء ماکس وبر مهم ولی خطاست

📚 اشتباه اما بزرگ

📥 دیردره مک کلاسکی/ ترجمه محمد ماشین‌چیان

🖇ماکس وبر، اقتصاددان برخواسته از شمال آلمان، مفتخر به افسری نیروهای ذخیره در ارتش قیصر، دوئلیست به معنای واقعی با حریفان آکادمیک، و هم‌بنیانگذار مکتب جامعه‌شناسی مدرن، بخاطر کتاب «اخلاق پروتستانی و روح سرمایه‌داری» در فهرست مطالعات همه کالج‌های دنیا جای دارد. اما اینکه کتابی «مهم» است به این معنی نیست که لزوما صحیح هم هست. یا میتوان آن را به مثابه تاریخ‌نگاری خوب یا دانش اقتصادی درست انگاشت.

🖇کتاب سرمایه کارل مارکس بی‌تردید کتاب مهمی است. یکی از مهمترین کتابهای قرن نوزدهم. هرچند میدانم که با گفتن این موضوع رفقای لیبرتارین و محافظه‌کارم را می‌آزارم. اما بعدش ادامه میدهم که: ...لیکن مارکس تقریبا همه نکات اقتصادی، تاریخی، و سیاسی را در این کتاب به خطا رفته است. و رفقای با گرایش چپ‌ام نیز آزرده میشوند. اینطوری شده که هیچ رفیقی ندارم.

🖇خب، حالا ادعای وبر چه ایرادی دارد؟ اول ببینیم راجع به کدام ادعا صحبت می‌کنیم. (بخاطر داشته باشید که مطالعه خلاصه ارائه شده در این مقاله نباید بهانه‌ای شود برای نخواندن اصل کتاب.) وبر بر این باور است که، اگر بخواهیم از عنوان مارکسیستیش استفاده کنیم، یک چیزی داریم با عنوان کاپیتالیسم مدرن، که از قرن شانزدهم شکل گرفته است. منظورش از «کاپیتالیسم»، همانطور که از عنوان برمی‌آید، متمرکز بر انباشت سرمایه است. این انباشت مورد نظر او، وابسته است به پس‌انداز و سخت‌کوشی که ویژگی‌های پروتستان‌های شمال آلمان است در تقابل با کاتولیک‌های تنبل باواریا.

🖇حالا این سخت‌کوشی از کجا آمده؟ میفرماید روحیه، یا همان گایست ، است که جوامع را به حرکت در می‌آورد. وبر ادعا میکند که دکترین رستگاری جان کلوین، ظهور این موتور روحی جدید را باعث شد. مردم به پس‌انداز و سخت‌کوشی روی آوردند چون میخواستند به خودشان ثابت کنند که به گروه خواص منتخبی تعلق دارند که به اراده خدا از آتش جهنم محفوظ است.

🖇این یک تئوری روانشناسانه است که وبر مدعی بود حتی در مورد نسل‌های بعدی، نسبتا خوش‌گذران، کلوینیست‌ها مثل بنجامین فرانکلین خودمان نیز صادق است. وبر مقاله شوخ‌طبعانه فرانکلین برای سالنامه ریچارد المناک فقیر را به اعتقادات حقیقی وی تعبیر کرد: «شب زود به رختخواب و صبح زود بیدار، میکند مرد را سالم و ثروتمند و هوشیار.» اما کسی که از موهبت شوخ‌طبعی برخوردار نیست هرگز نباید سعی کند بنجامین فرانکلین را تعبیر کند.

🖇تئوری وبر همچنان خیلی ها را جذب میکند. مشخصا هرکسی را که بدون دانش عمیق الهیات و اقتصاد و تاریخ کتاب او را بخواند. ترکیب بارقه روحانی با پرهازه ماتریالیسم هر خواننده تازه‌کاری را مجذوب میکند. اما تقریبا همه کسانی که راجع به شواهد پشت تئوری وبر پژوهیده‌اند آن را ناقص یافته‌اند.

🖇بعنوان یک نمونه اقتصادی، این حقیقت ندارد که انباشت سرمایه باعث ثروتمندی دنیای مدرن شد. در غیاب نوآوری، چنانکه کینز هم بدان اشاره کرده، صرف انباشت سرمایه خیلی زود به کاهش بازده میرسید. ولذا توضیح وبر قادر نیست آن انفجار ثروت 3000 درصدی کالا و خدماتی که از 1800 میلادی به این‌سو در جاهایی چون آلمان و امریکا و ژاپن اتفاق افتاد را توضیح بدهد.

🖇بهبود بازار-آزموده است که ثروت ما را توضیح میدهد، نه صرفا انباشت ثروت بمنظور سرمایه‌گذاری. الکتریسیته، اتومبیل، و در آینده نزدیک خودروهای بدون راننده. خانه‌های چندخوابه. دوبرابر شدن متوسط عمر. و تحصیلات بهتر.

🖇البته وبر فرد تحصیلکرده و عالم هوشمندی بود. هرچه باشد، او بود که تعریف درست حکومت را به ما آموخت: انحصاری بر استفاده مشروع از قوه قهریه در یک قلمرو معلوم. تعریفی دقیق و کامل که بوسیله‌اش میتوانیم رفقای سوسیال‌دموکراتمان در سوئد یا ماساچوست را بطرز لذت‌بخشی شکنجه کنیم. همانهایی که دوست دارند باور کنند حکومت فستیوالی است از جماعت‌گرایی محبت‌آمیز یا چیزی شبیه یک خانواده مهربان.

🖇همچنین وبر، هوشمندانه فهمیده بود که طمع در قرن شانزدهم اختراع نشده، که خود تئوری خام اما پرطرفداری راجع به اقتصاد بازار است. او در اخلاق پروتستانی مینویسد که: این ایده خام‌دستانه راجع به کاپیتالیسم باید در کلاس مقدماتی تاریخ فرهنگ مطرح و برای همیشه کنار گذاشته شود. میفرماید: «طمع، همواره مابین تمام شرایط بشری در همه زمان‌ها و در همه کشورهای کره زمین وجود داشته است.»

🔹متن کامل این مقاله را می‌توانید در شماره پانزدهم سیاست‌نامه مطالعه کنید.

🦉@goftemaann