هومن ظریف

اما در میانه بخش دوم سریال به عنایت به شرط سرمایه گذار دوم (ثابت)، مبنی بر طلاق آبان از همسرش، به ناگهان به یاد فیلم «پیشنهاد بی شرمانه» هم می افتیم. اما بار سموبلیک داستان و خط روایی فیلم و چرایی انتخاب نام آبان برای سریال، ما را قانع نمی کند. بله داستان یک سر و گردن بالاتر از بازسازی «پیشنهاد بی شرمانه» است. آنجا که پای کتاب« انسان نیک ایالت سچوان» در مصاحبه نخبه جوان به فیلم باز می شود متوجه نقش ایزدبانوی آب، در آن داستان می شویم: « نمایشنامهٔ زن خوب ایالت سچوان با شخصیت «وانگ» که آب‌فروش است، آغاز می‌شود. او خطاب به تماشاگران توضیح می‌دهد که در حومهٔ شهر منتظر ظهور پیشگویی‌شدهٔ چندین خدای مهم است. این خدایان به زودی از راه می‌رسند و از وانگ می‌خواهند که برای آن‌ها پناهگاهی برای شب پیدا کند. آن‌ها که به‌دنبال انسان‌های خوب سفر کرده‌اند، خسته‌اند.»
و این وانگ یا ایزد آبان ما، بین دیو (خدا) و حیوانات انسان نما، سرگشته است که چگونه چراغ عشق را در این شهر تاریک روشن نگه دارد. آیا آبان اکنون مهره شطرنج و نرد قمارعشق است یا خود، طراح الگوریتم هوش مصنوعی( با توجه به داستان سریال بخوانید: سمبول خرد ناب انسانی در یک زن عاشق) نقشه ای و چیزی در توبره اش دارد؟ این را فعلا گروه نویسندگان می دانند!
برای من که ترجمه موزون هجا به هجای دکتر حسین گلگلاب از «فاوست» گوته را منتشر کرده ام، مشاهده سریال آبان لذت بخش و محسورکننده تر بود

هومن ظریف
سریال«آبان» به قسمت پنجم خود رسیده است و بازیگرانی چون شهاب حسینی و امین حیایی و لاله مرزبان، هرکدام، ارتباط موثر خود را با تماشاگران خود ایجاد کرده اند.
اما جالب است که گروه نویسندگان فیلمنامه، دست به ریسک بزرگی زده اند و با اینکه یکی از پارامترهای سنتی موفقیت هر فیلمی، همذات پنداری است، اما نویسندگان این سریال، روی این مساله که تماشاگران، چقدر از «فاصله» خود با کاراکترهای داستان، شگفت زده خواهند شد، دست به قمار زده اند.
قماری که از سوی دیگر، به دوئل خدا و شیطان در کتاب ایوب هم اشاره دارد و براساس فاصله گذاری برتولت برشت، می توان با لذت سریال را دید و با خود گفت: همین شهاب حسینی وامین حیایی سوپراستارهای سینمای ما، برای ایفای نقش خود در داستان، نقش بازی می کنند و چون مجبورند در شرایط سخت کنونی، بازی کنند، نقش بازی می کنند، یعنی با توسل به این اقتباس، «فاصله» خود واقعی خویشتن را از آنچه در فیلمنامه آمده است، حفظ می کنند!
در سریال، دو بار نام کتاب سمبولیک «انسان خوب ایالت سچوان» آمده است که البته برخی از مترجمان آن را «زن خوب ایالت سچوان» نامیده اند که در بستر جامعه مردسالار، تم روایت را انتقادی و اجتماعی تر می کند. از سوی دیگر، دگردیسی انسان نیک در شرایط بد، دستمایه آثار فراوانی شده است و جذابیت فیلم های تراز اول تاریخچه سینما نیز همین «انتخاب» مسیر نیکی و بدی است. جبر و اختیار. و این رنج انتخاب، هرگز در داستانهای ما، نخ نما نخواهد شد مخصوصا که مساله سرخ «عشق» در رنگ آمیزی پیرنگ داستان دخیل باشد!
از طرفی، صحنه آغازین فاوست گوته، یادآور کتاب «‌‌‌ایوب عهد عتیق» است. در هر دو شرط‌ بندی خدا و شیطان یکی بر سر ‌‌‌ایوب و دیگری بر سر فاوست جریان دارد.
با توجه به اهمیت دگردیسی آقای ثابت(شهاب حسینی) و دوئل او با زن جوان نخبه( منتهای خردمندی بشری)، دگردیسی واژه «دیو» در ساحت زبان و در طول زمان نیز احساس می شود.
در دوئل کلامی آبان( لاله مرزبان) با ثابت، شاهد رویارویی لایه های رویی دو شخصیت هستیم که تماشاگر خاص، کاملا متوجه زیرلایه های شخصیتی و پتانسیل دگردیسی این دو قطبی می شود. اینجاست که باید بیاد آوریم که دگردیسی «دیو» خدای آموزگار که نوشتن را به سیامک پادشاه پیشدادی، آموخت و تبدیل آن در طول تاریخ به شیطان نیز، ملموس است. و باز بیاد آوریم که دلیل طرد شیطان هم، حسادت در عشق اللهی است!
کارگردان برای حفظ تعادل متن و بازی کار سختی در پیش دارد که انصافا تا همین قسمت پنجم، تعلیق را در بالاترین حد ممکن نگه داشته است. اما انصافا بازی روان میرسعید مولویان( امیر پرتو شوهر آبان) درموفقیت کارگردان و عدم ناترازی انرژیک(!) کاراکترها، بسیار قابل تامل است. اگر نمی گویم امین حیایی خوب بازی کرد یا نکرد، دلیل دارد چون او به عنوان معاون (یکی از حواریون) آقای ثابت( دیو) همچنان مانند بسیاری از فیلم هایی که بازی کرده است، خواه ناخواه (امین) کارگردان است!
اما بازی های درخشان هرچند کوتاه مریم سعادت و حتی بازیگر خردسال، توانسته است که یک عاشقانه نا آرام ولی منسجمی را در کل سریال در اختیار تدوینگر قرار دهد. به نظر من تدوینگر کمترین زحمت را کشیده است. چون بازیگران بر اساس متن و گفتار، چنان بی کم و کاست هدایت شده اند که اگر حتی فرض کنیم چشمانمان خسته است و نسخه شنیداری آن را بخواهیم بشنویم، انگار جز گریم هدفمند و موثر آقای ثابت(شهاب حسینی) چیز زیادی را از دست نمی دهیم و می توانیم با دوئل کلامی و مناظره هنری دیالوگ ها، به فضای نمایشنامه های رادیویی دهه چهل سفر کنیم.
اما در فصل پنجم، دگردیسی برای بازی کردن نقش و نسخه ای که قانون اجتماع برای لاله مرزبان( با بازی فوق العاده آبان اسفندیاری) و میرسعید مولویان( امیر پرتو) پیچیده اند، برای حفظ عشق و خانواده در بستر جامعه ای که پر از دیو و دد و حیوان شده است، ناخودآگاه باز بیینده با وسواس را به متون ادبی و فلسفی و ارجاعات سمبولیک فیلمنامه می کشاند.
چالش تماشاگر تا همین چند قسمت هم، با خود وذهنش هم هست:« من شبیه کدامیک از این کاراکترها هستم؟». باید خندید و گفت: همینجاست که فاصله گذاری برشتی کاملا موفقیت آمیزی هویدا می شود. سریال آبان، عامدانه از همذات پنداری مخاطب گریزان است و انگار دارد سر اینکه با چنین روشی سریال را جلو ببرد، دست به قمار زده است.
اما شاید از خود بپرسیم چرا سریال «آبان» نامیده شده است؟ برای درک این مساله باید خواه ناخواه داستان را مرور کنیم. داستان سریال این است:« سریال آبان روایت یک نخبه هوش مصنوعی با نام آبان است که الگوریتمی را برای سرمایه‌گذاری و کسب سود در بازارهای مالی طراحی کرده است. آبان، اما با سرمایه‌گذار پیشینش به مشکل برخورده و حالا باید بدهی چند میلیاردی‌اش را به سرعت تسویه کند، در غیر این صورت به زندان خواهد افتاد.»

آنکس که جوک می گوید، لزوما نمی خندد!
مخزن‌الدوله: مردک سید ضیا، همه روسپی خانه‌ها را بسته، بگیر و ببند راه انداخته‌.
وهاب: تا مشتری هست، هست.
-مردم؟!
-قونسولگری‌ها...
ـ قواد؟!
- بچه مزلف‌ و واسطه‌ها، دلالها.
-مکان چه؟!
- ظاهر صلاح‌ها! دونبش‌ها.
-عجب! پس آنکس که جوک می گوید، لزوما نمی خندد!

امروز ششم اسفند چهارصد و یک است.
به خاطر مسأله صرفه‌جویی انرژی، کل ادارات کشور تعطیل شده است‌.
امروز نسبت به همراهان و مسافران مترو احساس تعلق خاطر هم تیمی دارم.
حدود بیست و اندی سال است که روزهای کاملا تعطیل، من تعطیل نکرده‌ام.
هم تیمی‌های من در ساعت هفت و نیم صبح در مترو احتمالا یک تفاوت کوچک با من دارند. شغل آزاد یا خصوصی دارند.
نمی‌دانم.

آدم برفی قابیل

در اولین برف تاریخ زمین، پیش از اینکه رد پای آدم روی آن دیده شود، نخستین آدم برفی ساخته شد.
- بچه ها، اون چیه؟!
- مامان، قابیل با برف، آدم درست کرده.
حوا،: غلط کرده، بابا رو مسخره کردین؟!
این کارتون شیطانیه؟!
آدم ریش سفیدش را خاراند: شیطنت کردن، شیطانی نیست‌.
حوا: آره منم وقتی سیب خوردم همین اشتباه رو کردم!

حواستون به کلاهتون باشه!
نوشتن مطلبی که پیام مشترک انسانی و جهان شمول دارد، یک ویژگی مهم دارد.
پرهیز از مصرف آرایه‌ها و کنایات زبان مقصد.
مثلا در جمله«حواستون به کلاهتون باشه!»
دو معنا برداشت می شود.
یکی کنایه ایهامی مبنی بر هشدار به گول خوردن احتمالی.
دوم همان مفهوم ساده تحت لفظی: مراقب کلاه خود باشید.
زبان‌شناسان و جامعه شناسان حتی احتمال می دهند در زبانهای متعدد غیر انگلیسی، یعنی زبانهای مقصد هم، احتمالا بنابر فرهنگ مقصد یا کانسپت( مفهوم) متن، جمله بالا تعابیری دور از مقصود نویسنده مبدا داشته باشد.
بنابراین در مطلب خود اگر جمله‌ای نظیر «کلاهتو بچسب»دارید، یا « شاخه نور را به تاریکی شنها بخشید» فکر نکنید در زبانهای مقصد، بتواند کارکرد پیام رسانی شما را انجام بدهند. چون احتمال سو تفاهم وجود دارد.
آمریکا هیچ غلطی نمی تواند بکند= آمریکا هیچ غلطی نمی تواند انجام بدهد.

Don’t reveal my secret, secreter!
نویسنده‌ای مطلبی به انگلیسی نوشته با جمله بالا.
اما در ترجمه فارسی جناس زیبای بین دو کلمه سکرتر یعنی منشی با فعل سکرت، از بین می رود.
پس چه باید کرد.
به جای لفاظی و خوشمزگی و تضمین بندهای اشعار ملی، از موقعیتهای مشترک ناب انسانی جهان شمول استفاده کنیم.
حقیقت تلخ این است که حتی مولانا زمانی جهان شمول شد که پیام اشعارش، عاری از آرایه های ادبی آن، منتقل شد.
هشدار:
این یک فرمول صد در صدی نیست‌.
زبان انگلیسی، زبان اصلی و قابل فهم دنیاست.

شیر الاغ لیتری پانصد هزار تومن!

🛑«کافیه توی ازدحام مترو خندت بگیره. عین خمیازه واگیر داره. حالا عین موج همه با هم، چشماشون از
اشک خیس میشه».
-  ههه. بحثو عوض کن. موبایلت رجیستر شد بالآخره؟!
+ خخخ نه خره. پول کجا بود؟!
- خر تویی که رفتی خریدی!
ناگهان در باز می شود.
++ هش، یابو!
پیرمرد عبوس هم آخر خنده‌اش می‌گیرد.
( به یاد عزیزنسین. رضا همراه و ثمین‌ باغچه بان)

پپسی شیخ!
- کیه دم در مطب این وقت شبی؟!
همسایه، از لای پرده، به زحمت، دکتر را تشخیص می دهد.
- دکتره. باز سر نوشابه جمع می کنه!
یک ساعت بعد سر نوشابه‌های پپسی پس از صاف شدن و ضدعفونی، دم در ورودی مطب پخش می شود.
-عزیز کی بود؟!
-دکتر شیخه دیگه! هوای مریض‌های بی پولشو داره.

......

دکتر مرتضی شیخ، در مشهد، از مردم پولی نمیگرفت و هرکس هرچه می خواست توی صندوقی که کنار میز دکتر بود می انداخت و چون حق ویزیت دکتر پنج ریال تعیین شده بود (خیلی کمتر از حق ویزیت سایر پزشکان آن زمان )،اکثر مواقع،سر نوشابه به جای پنج ریالی داخل صندوق انداخته میشد و صدائی شبیه انداختن پول شنیده میشد.