📔 استعمارزدایی از تاریخ اندیشه اسلامی، از منظر سنت شیعی
Global Intellectual History, Volume 9, Issue 5: Special Issue on Decolonising Islamic Intellectual History: Perspectives from Shiʿi Thought, (2024).
رویکرد استعمارزدایی (Decolonization) از علم، به‌ویژه در حوزهٔ فلسفه، یکی از روندهای مهم در مطالعات معاصر است که تلاش می‌کند پژوهش‌هایی را که در سده‌های گذشته تحت سلطهٔ اندیشه‌های استعماری غربی پدید آمده، به چالش بکشد و صداهای به حاشیه رانده شده از سایر فرهنگ‌ها و تمدن‌ها را احیا و بازخوانی کند. در فلسفه و تاریخ اندیشه، استعمارزدایی به معنای بازشناسی و ارج نهادن به سنت‌های فلسفی غیرغربی، از جمله فلسفهٔ اسلامی، است. این رویکرد نه تنها به غنی‌سازی گفتمان جهانی فلسفه کمک می‌کند، بلکه درک عمیق‌تری از تنوع و پیچیدگی اندیشهٔ بشری را فراهم می‌آورد و می‌تواند به شکل‌گیری دیدگاهی جامع‌تر و عادلانه‌تر نسبت به فلسفه و تاریخ اندیشه منجر شود. شمارهٔ اخیر مجلهٔ تاریخ اندیشهٔ جهانی (Global Intellectual History) ویژه‌نامه‌ای است در همین زمینه که ویراستاری آن را سجاد رضوی (دانشگاه اکستر) و ایهاب بدیوی (دانشگاه لایدن) بر عهده داشته‌اند.
این شمارهٔ ویژه با تمرکز بر اندیشهٔ شیعی، بررسی می‌کند که چگونه رویکرد استعمارزدایی می‌تواند روایت‌های غالب اروپامحور را به چالش کشیده و تصویری جدید از سنت‌های فکری اسلامی ارائه دهد. هر یک از مقالات این شماره به بازشناسی یک شخصیت، بازنگری مبحثی کلامی یا پرسشی فلسفی در تاریخ اندیشهٔ شیعه می‌پردازد. عناوین و گزارشی مختصر از ایدهٔ کلیدی هر یک از مقالات این ويژه‌نامه عبارت است از:
⏺استعمارزدایی از تاریخ اندیشهٔ اسلامی از منظر سنت شیعی
سجاد رضوی (دانشگاه اکستر) و ایهاب بدیوی (دانشگاه لایدن)
ویراستاران مهمان این شماره، بر ضرورت استعمارزدایی از تاریخ فکری اسلام از طریق به چالش کشیدن روش‌ها و دیدگاه‌های اروپامحور در مطالعهٔ تاریخ اندیشهٔ اسلامی تأکید کرده و تلاش می‌کنند از رویکردی کثرت‌گرا و «چندجهانی» دفاع کنند که سنت‌های فکری متنوع و متکثر را به رسمیت شناخته و از دوگانه‌های سنتی مانند «عقلانیت در برابر سنت‌گرایی» فراتر می‌رود.
⏺محاضرات جاحظ: تصویر جامعه شیعه امامی از دیدگاه جاحظ
حسین علی عبدالساتر (دانشگاه نوتردیم)
این مقاله به بررسی توصیفات ابوعثمان عمرو بن بحر جاحظ (ت. ۲۵۵) از جامعهٔ شیعه از طریق کاوش مجادلات کلامی و تعاملات اجتماعی ایشان پرداخته است. عبدالساتر نشان می‌دهد که در نگاه یک متکلم معتزلی همچون جاحظ، جامعهٔ شیعه همزمان پرشور و متعصب تلقی می‌شده است.
⏺بازنگری در چرخش عقل‌گرایانه در امامیه
عون حسن علی (دانشگاه کلرادو بولدر)
علی به مسألهٔ قدیمی و مهم ارتباط میان معتزله و شیعه و تأثیر و تأثر این دو فرقهٔ عقل‌گرای مسلمان پرداخته و با بررسی عقائد شیخ صدوق (ت. ۳۸۱ق) و شیخ مفید (ت. ۴۱۳ق)، تصویری از مراحل تکامل عقل‌گرایی شیعی را به نمایش می‌کشد.
🔺 شراب، رابطهٔ جنسی و سایر رذایل: معنی اباحی‌گری در عراق اسلامی اولیه
موشغ آساتریان (دانشگاه کلگری)
آساتریان در این مقاله به اتهام اباحی‌گری علیه شیعیان افراطی (غلات) پرداخته و نشان می‌دهد چگونه مجادلات کلامی و شکل‌گیری هویت‌های فرقه‌ای در آثار ملل‌و‌نحل‌نگاران متقدم مسلمان تلاقی پیدا کرده‌است.
🔺تصورات آخرالزمانی: بعث انسان و مرزبندی‌های کلامی در دیدگاه ابویعقوب سجستانی
الیزابت ر. الکساندرین (دانشگاه مانیتوبا)
الکساندرین در این مقاله دیدگاه‌های فلسفی ابویعقوب سجستانی (ت. پس از ۳۸۶ق) درباره قیامت و مهدویت را بررسی می‌کند و مرزبندی سجستانی با اندیشه مهدویت حاکمان فاطمی مصر در آن دوران را روشن ساخته و تصویری از ظرائف سنت فکری اسماعیلی ارائه می‌دهد.
🔺کلمات زندهٔ خداوند: نظریهٔ وحیِ شیعیِ اسماعیلیِ المؤید فی الدین شیرازی
خلیل اندانی (کالج آگوستانا)
این مقاله به مدل منحصر به فرد داعی مهم فاطمی، المؤید فی الدین شیرازی (ت. ۴۷۰ق)، در تحلیل ماهیت وحی، که آن را در چارچوبی نوافلاطونی تفسیر می‌کند، پرداخته است.
🔺حروفیهٔ اثناعشریهٔ صفوی در میانه تسنن و تشیع، عرفان و علم: رجب البرسی در برابر محمود دهدار
متیو ملوین-کوشکی (دانشگاه کارولینای جنوبی)
این مقاله مطالعه‌ای است تطبیقی میان دو عالم شیعهٔ علوم غریبه‌دان در دورهٔ صفوی: حافظ رجب البرسی (ت. پس از ۸۱۳ق) و محمود دهدار (ت. ۹۹۷ق)، و بررسی سهم این دو در سنت حروفیهٔ اثناعشریه.
🔺جوانی که ارسطو را شکست داد: زندگی و اندیشه دشتکی (ت. ۹۴۸)
ایهاب بدیوی (دانشگاه لایدن)
بدیوی در این مقاله به معرفی غیاث‌الدین دشتکی و میراث فکری او، و به طور خاص به تلاش او برای ایجاد همسازی میان عقل و ایمان پرداخته و تأثیر او را بر سنت فلسفهٔ سینوی شیعی نشان می‌دهد.
#معرفی_مقاله
@AlBasatin
📔 استعمارزدایی از تاریخ اندیشه اسلامی، از منظر سنت شیعی
Global Intellectual History, Volume 9, Issue 5: Special Issue on Decolonising Islamic Intellectual History: Perspectives from Shiʿi Thought, (2024).
رویکرد استعمارزدایی (Decolonization) از علم، به‌ویژه در حوزهٔ فلسفه، یکی از روندهای مهم در مطالعات معاصر است که تلاش می‌کند پژوهش‌هایی را که در سده‌های گذشته تحت سلطهٔ اندیشه‌های استعماری غربی پدید آمده، به چالش بکشد و صداهای به حاشیه رانده شده از سایر فرهنگ‌ها و تمدن‌ها را احیا و بازخوانی کند. در فلسفه و تاریخ اندیشه، استعمارزدایی به معنای بازشناسی و ارج نهادن به سنت‌های فلسفی غیرغربی، از جمله فلسفهٔ اسلامی، است. این رویکرد نه تنها به غنی‌سازی گفتمان جهانی فلسفه کمک می‌کند، بلکه درک عمیق‌تری از تنوع و پیچیدگی اندیشهٔ بشری را فراهم می‌آورد و می‌تواند به شکل‌گیری دیدگاهی جامع‌تر و عادلانه‌تر نسبت به فلسفه و تاریخ اندیشه منجر شود. شمارهٔ اخیر مجلهٔ تاریخ اندیشهٔ جهانی (Global Intellectual History) ویژه‌نامه‌ای است در همین زمینه که ویراستاری آن را سجاد رضوی (دانشگاه اکستر) و ایهاب بدیوی (دانشگاه لایدن) بر عهده داشته‌اند.
این شمارهٔ ویژه با تمرکز بر اندیشهٔ شیعی، بررسی می‌کند که چگونه رویکرد استعمارزدایی می‌تواند روایت‌های غالب اروپامحور را به چالش کشیده و تصویری جدید از سنت‌های فکری اسلامی ارائه دهد. هر یک از مقالات این شماره به بازشناسی یک شخصیت، بازنگری مبحثی کلامی یا پرسشی فلسفی در تاریخ اندیشهٔ شیعه می‌پردازد. عناوین و گزارشی مختصر از ایدهٔ کلیدی هر یک از مقالات این ويژه‌نامه عبارت است از:
⏺استعمارزدایی از تاریخ اندیشهٔ اسلامی از منظر سنت شیعی
سجاد رضوی (دانشگاه اکستر) و ایهاب بدیوی (دانشگاه لایدن)
ویراستاران مهمان این شماره، بر ضرورت استعمارزدایی از تاریخ فکری اسلام از طریق به چالش کشیدن روش‌ها و دیدگاه‌های اروپامحور در مطالعهٔ تاریخ اندیشهٔ اسلامی تأکید کرده و تلاش می‌کنند از رویکردی کثرت‌گرا و «چندجهانی» دفاع کنند که سنت‌های فکری متنوع و متکثر را به رسمیت شناخته و از دوگانه‌های سنتی مانند «عقلانیت در برابر سنت‌گرایی» فراتر می‌رود.
⏺محاضرات جاحظ: تصویر جامعه شیعه امامی از دیدگاه جاحظ
حسین علی عبدالساتر (دانشگاه نوتردیم)
این مقاله به بررسی توصیفات ابوعثمان عمرو بن بحر جاحظ (ت. ۲۵۵) از جامعهٔ شیعه از طریق کاوش مجادلات کلامی و تعاملات اجتماعی ایشان پرداخته است. عبدالساتر نشان می‌دهد که در نگاه یک متکلم معتزلی همچون جاحظ، جامعهٔ شیعه همزمان پرشور و متعصب تلقی می‌شده است.
⏺بازنگری در چرخش عقل‌گرایانه در امامیه
عون حسن علی (دانشگاه کلرادو بولدر)
علی به مسألهٔ قدیمی و مهم ارتباط میان معتزله و شیعه و تأثیر و تأثر این دو فرقهٔ عقل‌گرای مسلمان پرداخته و با بررسی عقائد شیخ صدوق (ت. ۳۸۱ق) و شیخ مفید (ت. ۴۱۳ق)، تصویری از مراحل تکامل عقل‌گرایی شیعی را به نمایش می‌کشد.
🔺 شراب، رابطهٔ جنسی و سایر رذایل: معنی اباحی‌گری در عراق اسلامی اولیه
موشغ آساتریان (دانشگاه کلگری)
آساتریان در این مقاله به اتهام اباحی‌گری علیه شیعیان افراطی (غلات) پرداخته و نشان می‌دهد چگونه مجادلات کلامی و شکل‌گیری هویت‌های فرقه‌ای در آثار ملل‌و‌نحل‌نگاران متقدم مسلمان تلاقی پیدا کرده‌است.
🔺تصورات آخرالزمانی: بعث انسان و مرزبندی‌های کلامی در دیدگاه ابویعقوب سجستانی
الیزابت ر. الکساندرین (دانشگاه مانیتوبا)
الکساندرین در این مقاله دیدگاه‌های فلسفی ابویعقوب سجستانی (ت. پس از ۳۸۶ق) درباره قیامت و مهدویت را بررسی می‌کند و مرزبندی سجستانی با اندیشه مهدویت حاکمان فاطمی مصر در آن دوران را روشن ساخته و تصویری از ظرائف سنت فکری اسماعیلی ارائه می‌دهد.
🔺کلمات زندهٔ خداوند: نظریهٔ وحیِ شیعیِ اسماعیلیِ المؤید فی الدین شیرازی
خلیل اندانی (کالج آگوستانا)
این مقاله به مدل منحصر به فرد داعی مهم فاطمی، المؤید فی الدین شیرازی (ت. ۴۷۰ق)، در تحلیل ماهیت وحی، که آن را در چارچوبی نوافلاطونی تفسیر می‌کند، پرداخته است.
🔺حروفیهٔ اثناعشریهٔ صفوی در میانه تسنن و تشیع، عرفان و علم: رجب البرسی در برابر محمود دهدار
متیو ملوین-کوشکی (دانشگاه کارولینای جنوبی)
این مقاله مطالعه‌ای است تطبیقی میان دو عالم شیعهٔ علوم غریبه‌دان در دورهٔ صفوی: حافظ رجب البرسی (ت. پس از ۸۱۳ق) و محمود دهدار (ت. ۹۹۷ق)، و بررسی سهم این دو در سنت حروفیهٔ اثناعشریه.
🔺جوانی که ارسطو را شکست داد: زندگی و اندیشه دشتکی (ت. ۹۴۸)
ایهاب بدیوی (دانشگاه لایدن)
بدیوی در این مقاله به معرفی غیاث‌الدین دشتکی و میراث فکری او، و به طور خاص به تلاش او برای ایجاد همسازی میان عقل و ایمان پرداخته و تأثیر او را بر سنت فلسفهٔ سینوی شیعی نشان می‌دهد.
#معرفی_مقاله
@AlBasatin