آقای دغدغه | علیرضا سیف

جنون عود کرده!

دنیا مرا مجنون می‌خواهد. چون درست وقتی تصمیم می‌گیری عاقلانه زندگی کنی، شعر یا فیلمی معرکه از راه می‌رسد تا جنونت عود کند. مثلا فیلمی ایتالیایی به نام "اولین شب آرامش" که در اصل قطعه شعری از گوته است. با بازی معرکه آلن دلون یک بازیگر فرانسوی با روحیات ایتالیایی! عمیق و پر از ارجاعات هنری که در فیلم‌ خوش نشسته‌اند؛ اثری که باز چند گزاره‌ را که پیشتر در تجربه زیسته و مشاهداتت به آن رسیده‌ای پررنگ‌تر تکرار می‌کند و چند قدم به یقین نزدیک‌تر:

۱- هنرمند حتی اگر یک لجنِ تمام‌عیار وسط یک لجن‌زار باشد؛ شعله‌ای از انسانیت که رو به خاموشی است در وجودش روشن است. که فیتیله‌اش عشق است و پارافین آن هنر!

۲- هنرمند کِرم دارد و در اوج سرگشتگی و درماندگی ناشی از دردسرهای انباشته، سرش درد می‌کند برای دردسری بزرگ‌تر! گلوی او آب خوش را پس می‌زند دنبال استخوان است. تن او دنبال مرهم و مداوا نیست. زخم تازه می‌طلبد و یا نمکی که روی زخم‌های قدیمی بپاشد.


۳- هنرمندِ عمیق در اوج غربت و گمنامی خودخواسته باز هم به جاودانگی می‌انديشد! حتی اگر محدوده آن جاودانگی ذهن و قلب دو سه نفر باشد.



انگار یک نسخه از خودم را در فیلم دیدم. در نوسان میان انکار و اقرار! بن‌بستی که دنبال دریچه می‌گشت! منجمدی که هنوز سنگ‌دل نشده بود. مرده‌ای که شوق زندگی داشت. جانی که برای تطهیر غسل تعمید و میت را با هم تجربه کرد! گذشته‌ی زیاد، کمی در زمان حال و بدون آینده!

✍ آقای دغدغه | علیرضا سیف

#سینما #ادبیات

ای خدای ایران تو هم شاهد جان‌کَندن فرزند ایران بودی؟!

‍ به یاد ادیب الممالک فراهانی، روزنامه نگار (سردبیر روزنامه مجلس) و شاعر دوران مشروطه:

"وقتی نوشتن خسته اش می کرد...از زیر لباده فرسوده ای که به تن داشت یک شیشه کوچک که مایه سفیدی در آن بود یک قوطی فلزی زنگ زده را بیرون می آورد. آب دزدک کوچکی با یک سوزن فلزی فرسوده از قوطی بیرون می کشید. سوزن را بر سر زراقه (سرنگ)می گذاشت و آن را پر می کرد. آستین گشاد بی دکمه پیراهن سفید دست چپ را بالا می زد و در بالای مچ دست زیر کف دستش سوزن را فرو می برد و آب دزدک را خالی می کرد. ادیب الممالک این خداوندگار هنر و استاد بی نظیر ادبیات فارسی چاره ای نداشت که اینگونه مرهمی بر آزردگی های خود بگذارد...

مرگ او بر اثر ضعف مفرط و گرسنگی بود و در لحظات آخرین خود تنها یک دانه تخم مرغ در خانه داشت. از چهارصد هزار نفر جمعیت لاف زن تهران هیچ کس سراغ اورا نمی گرفت جز مرحوم اشتری. آن روز هم مرحوم اشتری بیرون رفت و از بقال سرگذر سه تخم مرغ خرید و زرده آن را خام خام در دهان این مرد بزرگ ریخت اما این، افاقه آن ضعف را نمی کرد و تنها چیزی که ادیب الممالک از این جهان برد مزه همان سه زرده تخم مرغ خام بود... ای خدای ایران، تو هم آن روز شاهد و ناظر جان کندن این فرزند خود بودی!". (تهران آذر 1337)

✍سعید نفیسی
📚خاطرات ادبی و سیاسی و جوانی

#ادبیات #کتاب

جهانِ صدا و سیماییِ ما

دیگر ‌همه می‌دانند که صدا و سیما ریزش مخاطبِ هولناک و روزافزونی را تجربه می‌کند. دوری از تلویزیون حالا در میان ما یک فضلیت و بِرند شده است که در دستیابی به آن در رقابت‌ایم! عناوینی چون "شاید برای شما هم اتفاق بیفتد"، کلید اسرار" و "رسانه میلی" دست‌مایه‌اند تا مردم روزانه هزاران طنز و کنایه بیافرینند و صدا و سیما نماد ویژگی‌هایی است که طنزآفرینی و دوری‌گزینی از آن به نوعی منزه جلوه دادن خودمان از آن‌هاست. ولی صدا و سیما فقط یک سازمان فربه و یک رسانه که ضعف‌هایش موجبات خنده و شادی را فراهم کند نیست! صدا و سیما یک فرهنگ است. ما صدا و سیمایی‌تر از آنیم که با ندیدن چند شبکه و پرت کردن کنترل، قضیه تمام شود‌. ما هنوز در جهانِ صدا و سیمایی سِیر می‌کنم! در چنین جهانی چه خبر است؟ در این جهان همه دنبال پایان خوش‌اند. فکر می‌کنند با وجود همه کاستی‌ها و کم‌کاری‌های انباشته شده پایان قصه در همه حوزه‌ها شاد است‌. در چنین جهانی ساده‌سازی و ساده‌انگاری خوف‌ناکی جریان دارد. انسان‌ها یا از دیدن پيچیدگی‌ها و نقص‌های لایه در لایه و تو در تو عاجزند یا نمی‌خواهند عمق فجایع را ببینند و درک کنند. بنابراین نتیجه‌گیری‌های ساده‌دلانه و دن‌کیشوت‌وار دارند. در جهانِ صدا و سیمایی تقریبا تمام مشکلات پیش‌پا افتاده‌اند و چند دقیقه‌ای حل می‌شوند. در چنین جهانی در دل کسی چیزی نیست و سر همه زود به سنگ می‌خورد و وقتی به سنگ خورد آدم سر به راهی می‌شود و دو دستی زندگی‌اش را می‌چسبد! گمان کرده‌ایم با خاموش کردن تلویزیون برای همیشه آن را کنار گذاشته‌ایم! ولی وقتی با دیگران سر و کله می‌زنیم از تاکسی و نانوایی گرفته تا دانشگاه و انجمن می‌بینیم چقدر در جهان صدا و سیمایی لولیده‌ایم و عجیب در آن غوطه‌وریم! در تاکسی آدم‌هایی را می‌بینی که خودشان یک پا بخش خبری ۲۰:۳۰ اند. مثل کبک سرشان را کرده‌اند زیر برف و اخبار را راست و دروغ تحویل می‌دهند.

جامعه ما برای فردوسی‌پور هورا می‌کشد و طرد شدن او از تلویزیون را نمی‌پسندد اما اجتماع را خوب نگاه کنی این رویکرد صدا و سیما وار را فراوان می‌بینی: کشور ما پر از فردوسی‌پورهای گمنامی‌ست که به جرم اندکی شجاعت و فاش‌گویی رانده شده‌اند آن هم از سوی انسان‌های عادی!

ما هم مثل سرودهای ملی_میهنی تلویزیونیم
فقط در شوآف‌ها و مناسبت‌ها به کثرت‌گرایی اعتقاد داریم. در حالی که در لحظات بسیاری جز خودمان نمی‌خواهیم کسی را ببینیم! در جهان صدا و سیمایی ما برای دریای کاسپین و جنگل هیرکانی و خلیج تا ابد فارس رگ گردن کلفت می‌کنیم و سر و دست می‌شکنیم ولی با بی‌فرهنگیِ زیست محیطی داشته‌های طبیعی‌مان را به فنا می‌دهیم. به تخت جمشید افتخار می‌کنیم اما روی‌آن‌ها یادگاری می‌نویسیم و راه می‌رویم!

ایران پر از سالار عقیلی‌هایی‌ست که مدام می‌گویند وطنم ای شکوه پا بر جا! ولی در اخبار و شایعات معلوم می‌شود یا رفته‌اند یا در حال رفتن‌اند!


در جهان صدا و سیمایی با مُشتی مظلومِ بی‌تقصیر طرفیم که گیرِ یک آدم بد افتاده‌اند. که با ده درصد تقلا و آه و نفرین مظلومان و مشارکت نود درصدی امداد غیبی دیو بیرون می‌رود و فرشته در می‌آید و روزگار تلخ‌تر از زهر چون شکر می‌شود.


گاهی تکرار کنیم و بیندیشیم که صدا و سیما یک سازمان نیست یک فرهنگ و یک جهان است ما با گوشت و پوست و استخوان و تا خرتلاق صدا و سیمایی هستیم حتی اگر آن را هجو کنیم و کنار بگذاریم! آیا می‌توانیم از چنین جهانی برهیم؟ سخت است! ما پشت در پشت عادت کرده‌ایم دل خوش کنیم و سر خود را شیره بمالیم! انتظاریک پایانِ خوش، ساده سازی پدیده‌ها و ساده‌‌انگاری مسائل اعتیادِ ماست و حذف و نشنیدن و هیاهو، آداب ما و شانه خالی کردن و چشم به راه آسمان‌ها نشستن، رسم ماست. جستن و رستن از این عادات و آداب و رسوم پیچیده است و پافشاری و نقد پذیری و چشم در چشم حقیقت دوختن می‌طلبد. همه حقیقت‌ها! نه آن که اگر حقیقتی خوشایندمان نبود چشم ببندیم و سر برگردانیم! اگر رسانه میلی نیاز به اصلاح بودجه و کنار زدن ناشایستگی و تک‌سلیقه‌گی و غربالگری همه جانبه دارد. ولی آن جا که دست ما نیست و کاری از دست ما ساخته نیست‌. اما جهان صدا و سیمایی دست خودمان است دست تک تک ما! و جز خویش فریادرسی نیست و آیا جز خودارزيابی چاره‌ای هست؟

✍ آقای دغدغه | علیرضا سیف

#فرهنگ

به میل عامّه یک سطر هم نخواهم گفت!

هنر و جامعه ایران وضعیتش بحرانی است.
هنرمندان داخلی درگیر محافظه‌کاری هستند‌. یا دلشکسته سکوت کرده‌اند چون خسته‌اند و نای دل کندن از وطن ندارند. بسیاری از هنرمندان ایرانیِ خارج‌نشین هم اغلب به اسم مبارزه سیاسی دشمن قسم‌خورده وطن و فرهنگ خویش شده‌اند! صبح تا شب با شوآف و هیاهو، مشغول فریاد و بزرگ‌نمایی درباره نقصان‌های فرهنگی ایرانیان هستند. اما با کج‌رفتاری‌ها و زشتی‌های فرهنگ و دولت‌های غربی کاری ندارند و کر و کور و لال‌اند. کسانی در ایران و خارج مدعی مبارزه با دیکتاتوری هستند که خودشان دیکتاتورهای ترسناکی‌اند. عمیقا به این نتیجه رسیده‌ام مهاجرت بسیاری از هنرمندان را سطحی و بسیاری از نخبگان علوم انسانی را پخمه کرده است. افتاده‌اند روی دور تند و فکر می‌کنند افراط بهترین راه حل است. دوری از وطن آن‌ها را دچار تحلیل‌های صد من یه غاز کرده طوری که به هنرمندان و تحلیل‌گران ساکن ایران نگاه عاقل اندر سفیه دارند.

افکار عمومی ایرانیان هم وضعیت هیجانی را تجربه می‌کند. عقلِ ایرانیان تقریبا هر روز در سیطره اخبار منفی و مغرضانه یک سقوط آزاد و احساسات‌شان صعودی شگفت‌انگیز را تجربه می‌کند. در چنین شرایطی مردم مدام از نویسندگان و منتقدان، می‌خواهند دو آتشه بنویسند و اگر چنین متنی نبینند سخت برآشفته می‌شوند و هجوم می‌آورند!
مردمی که دنبال روزنه‌های نقد هستند، خودشان درگیر نقدستیزی و خِردستیزی هستند. دلم برای وطنم می‌سوزد، به ظاهر صبح تا شب تیتر بسیاری از رسانه‌ها و در کانون توجهاتیم ولی در اوج غربتیم! دور و بر ما پر از کرکس و کفتار است و خودمان هم با کمال میل به ارتزاق این کرکس‌ها کمک می‌کنیم. راستش این روزها از مظلوم‌ها بیش از ظالم‌ها و از خوبی‌ها بیش از بدی‌ها می‌ترسم. اگر عنوان و حرف و شمایل بدی ببینم یک قدم عقب می‌روم ولی اگر عنوان و حرف و شمایل خوبی ببینم، ده قدم عقب‌نشینی می‌کنم!

مثلا بسیاری عنوان دوستدار محیط زیست را یدک می‌کشند ولی نزدیک که می‌آیند می‌بینی منظورشان سگ و گربه است و با باقی محیط زیست و حیات‌وحش ایران کاری ندارند.
گروهی دیگر خویش را حیوان‌دوست می‌نامند
ولی مروج انسان‌ستیزیِ محض‌اند.
گروهی دیگر خود را انسانیت بدون مرز می‌نامند. نزدیک که می‌آیند می‌بینی منظور از انسانیت بدون مرز ضدیت با فارسی و شاهنامه و فرهنگ ایرانی است. منظورشان تسلیم کردن بی قید و شرط فرهنگ‌مان در برابر هر ورودی جدیدی است. جامعه ما چنان دچار تاری دید شده انگار از دست هیچ چشم‌پزشکی کاری ساخته نیست‌! صورتش بی‌حس شده از بس سیلی خورده و حتی سیلی خیرخواهانه هم بر او اثر ندارد. ملتی که چشم به دهان رسانه‌های ناکجا‌آبادی و مُشتی کینه‌شتریِ خارج‌نشین دارد و از حال هنرمندان اصیلی چون بهرام بیضایی بی‌خبر است تیره‌روزی‌هایش فزون‌تر و سقوطش دردناک‌تر خواهد بود. مظلومیت یک ملت دلیل نمی‌شود یک نویسنده همیشه به حمایت تمام قد از آن بپردازد. در جامعه بیمار لزومی ندارد همیشه اجتماعی باشیم.

به میل عامّه، یک سطر هم نخواهم گفت
چرا که از «منِ جمعی» فراری‌ام دیگر

(مریم جعفری آذرمانی)


آن‌قدر دریدگی و کج‌روی به اسم مظلومیت
فراوان شده که ما را به آستانه حیرت و البته ناامیدی کشانده، فقط عشق به وطن و لذت بردن از هنر است که آدمی را سر پا نگه می‌دارد. مدت‌هاست این جمله ژان کوکتو(شاعر و فیلمساز) را عضو جدایی‌ناپذیر دل و اندیشه‌ام کرده‌ام:

سکوت، در این قرن بی‌حیا یکی از خدایان است.

✍ آقای دغدغه

#فرهنگ

تنهایی و خداگونه‌گی!

پیشتر خداوندگاری را لایق ادبیات می‌دانستم. اما آن هم گاهی در جمع چیزی حقیر و مبتذل به نظر می‌رسد. حالا یکتاپرستمی‌ام که یکتایی و خدایی را فقط برازنده‌ی "تنهایی" می‌داند.

تنهایی، باشکوه و بی‌نظیر است. فقط در تنهایی است که می‌توانی حسِ خدایی را لمس کنی و در جلد خدا فرو بروی! هر چیزی در پیشگاه تنهایی، جلوه‌ای خدایگانی به خود می‌گیرد! عشق، کتاب، ادبیات...
همان چیز بدون تنهایی از عظمت و قداست تهی‌ست! هرگاه از شاعری و بالاتر از آن انسان بودن خسته شوم، یا اگر هوس خدایی کنم، تنهایی را برمی‌گزینم.

بنویس تنها، بخوان خدا! "تنها" اسم اعظم خداست! و تنهایی خداگونه‌ترین شمایل خداوندگاری!

هرگز تنهایی را پس نخواهم زد، شاید تنهایی هدیه‌ی خداست تا طعم خدایی را بچشیم!

✍ آقای دغدغه

#ادبیات