كشمكش‌ها و درگيرى‌هاى حماسهٔ ايران، در جدالى سخت با طبيعت و مابعد، تاريخ ايران را مى‌سازند.
- اين «تاريخ» (مانند اسطوره) حماسى است زيرا با نبرد هستى مى‌پذيرد؛
- اخلاقى است زيرا نيک و بد روياروى يكديگرند؛
- به‌خلاف اسطوره، ملى است. زيرا نه ايزدان و ديوان يا چند پادشاه و پهلوان، بلكه دو كشور با هم در جنگ‌اند؛
- ريشه جنگ در وابستگى و پيوند به سرزمين (ايران و توران) است؛
- انگيزهٔ جنگ «داد» (كين‌خواهى) است.
تاريخ حماسى شاهنامه، از كودكى فريدون تا مرگ رستم، همه با جنگ آغاز مى‌شود، گسترش مى‌يابد و تمام مى‌شود. مبارزان هر دو گروه - مانند هر حماسهٔ رزمى - پهلوانان دلير و نام‌آورند. ولى شاهنامه تاريخ ايران است نه تاريخ جنگ مبارزان؛ هرچند كه ما همزمان سرگذشت اين جنگاوران را نيز درمى‌يابيم. تاريخ و تاريخ‌سازان پيوندى انداموار و چنان هماهنگ يافته‌اند كه با خواندن «تاريخ»، در حال و روز تاريخ‌سازان غوطه‌وريم و چون به شرح كارها و خصال تاريخ‌سازان روى آوريم خواه‌ناخواه در جريان «تاريخ» شناوريم. اين هماهنگىِ «فرم» و محتوا، از بركت هنر شاعر، گاه مانند جان و تنى يگانه، جداییناپذير است؛ يكى هر دو و هر دو يكى است.
كشمكش‌ها و درگيرى‌هاى حماسهٔ ايران، در جدالى سخت با طبيعت و مابعد، تاريخ ايران را مى‌سازند.
- اين «تاريخ» (مانند اسطوره) حماسى است زيرا با نبرد هستى مى‌پذيرد؛
- اخلاقى است زيرا نيک و بد روياروى يكديگرند؛
- به‌خلاف اسطوره، ملى است. زيرا نه ايزدان و ديوان يا چند پادشاه و پهلوان، بلكه دو كشور با هم در جنگ‌اند؛
- ريشه جنگ در وابستگى و پيوند به سرزمين (ايران و توران) است؛
- انگيزهٔ جنگ «داد» (كين‌خواهى) است.
تاريخ حماسى شاهنامه، از كودكى فريدون تا مرگ رستم، همه با جنگ آغاز مى‌شود، گسترش مى‌يابد و تمام مى‌شود. مبارزان هر دو گروه - مانند هر حماسهٔ رزمى - پهلوانان دلير و نام‌آورند. ولى شاهنامه تاريخ ايران است نه تاريخ جنگ مبارزان؛ هرچند كه ما همزمان سرگذشت اين جنگاوران را نيز درمى‌يابيم. تاريخ و تاريخ‌سازان پيوندى انداموار و چنان هماهنگ يافته‌اند كه با خواندن «تاريخ»، در حال و روز تاريخ‌سازان غوطه‌وريم و چون به شرح كارها و خصال تاريخ‌سازان روى آوريم خواه‌ناخواه در جريان «تاريخ» شناوريم. اين هماهنگىِ «فرم» و محتوا، از بركت هنر شاعر، گاه مانند جان و تنى يگانه، جداییناپذير است؛ يكى هر دو و هر دو يكى است.