سخنی کوتاه در باب معنی نام «قاجار»
در صفحه ۱۷ کتاب تاریخ معاصر پایه یازدهم (دوره دوم متوسطه) در بخش مربوط به «حکومت قاجار از آقامحمدخان تا محمدشاه» واژه قاجار را برگرفته از ریشه فعلی «قاچ» به معنی فرار کردن با پسوند «ار» که نشانه اسم فاعلی است بصورت «کسی که فرار می‌کند، کسی که در کوهستان! می‌دود، مرد دونده و مردی که تند می‌دود» معنی نموده است.
در این نوشته کوتاه قصد داریم این ریشه‌شناسی غیرعلمی و عامیانه را که بدون توجه تاریخ تورک نگاهی ساده‌انگارانه به موضوع دارد، نقد نموده و در پایان دیدگاه خود را در رابطه با معنی نام قاجار بیان نماییم:
۱. تقطیع نام قاجار بصورت «قاچ + ار» صحیح نیست زیرا این نام «قاچار» نبوده بلکه «قاجار» می‌باشد.
۲. بررسی اسامی سلسله‌ها، خاندان‌ها، ایل‌ها، طایفه‌ها و... در تاریخ تورک نشان می‌دهد که این اسامی هرگز معانی ساده و پیش‌پاافتاده نداشته و هر کدام بار معنایی والایی داشته که نشانگر خصوصیات جوامع تورک مذکور هستند. مثلاً اسامی «بایات» و «آفشار» از قبایل ۲۴ گانه اوغوز که در ایران، قفقاز، عراق، افغانستان، تورکیه، سوریه، بالکان و... ساکن بوده و نقش مهمی در تاریخ تورک داشته‌اند معانی زیر را دارند:
بایات: ثروتمند، دارای دولت، قدرتمند، بزرگ، دارای نعمت زیاد، قدیم (از صفات خداوند)
آفشار: چابک، مدبر، ماهر، شکارچی زبردست
۳. حتی تورک‌ها در ازمنه قدیم اسامی فرزندانشان را بر اساس شخصیت و خصوصیات مثبتی که از خود نشان می‌داد، انتخاب می‌کردند. مثلاً در کتاب دده قورقوت می‌خوانیم که پسر «دیرسه خان» در حین یکی از جشن‌هایی که «باییندیرخان» برای ایل (ائل، مردم) خود برگزار کرده بود، با گاو نری که بطرفش حمله کرده بود مبارزه کرده، نهایتاً گاو نر (بوغا) را بر زمین زده و سرش را می‌برد. باییندیر خان از دده قورقوت می‌خواهد که برای پسر دیرسه خان نامی بگذارد، دده قورقوت هم نام «بوغاچ» به معنی «قهرمان مبارز، قدرتمند و قوی بسان بوغا» را انتخاب کرده و می‌گوید: «آدینی من وئردیم، یاشینی الله وئرسین» (اسمش را من دادم، طول عمرش را خداوند بدهد)
یعنی تورک‌ها که برای فرزندان خود نامهای بامُسمّا انتخاب می‌کردند، بعید است که برای ایل و طایفه خود از اسامی پیش‌پاافتاده با بار معنایی ضعیف استفاده نمایند.
۴. ایل قاجار از قبیله (بوی) «بایات» هستند که منسوب به «گون خان» از فرزندان «اوغوز خان» می‌باشد. همان‌گونه که گفتیم بایاتها در جغرافیای گسترده‌ای زندگی می‌کنند، قاجارها نیز منسوب به شاخه‌ای از بایاتها به نام «شام بایاتی» بودند که در شمال سوریه و منطقه حلب زندگی می‌کردند و بعداً به آنادولو کوچیدند و هم اکنون در آدانا، آدی یامان، قارامان، یوزقات، سیواس، و نوشهیر ساکن هستند. ایل قاجار سپس به گنجه و از آنجا به شمال شرق ایران مهاجرت کردند. قاجارها در تشکیل دولت صفوی نقش داشتند و بعدها نیز خود به رهبری آقامحمد شاه بزرگ دولت قاجاریه را تأسیس کرده و رویای روس‌ها را برای تأسیس دولتی غیر تورک در فلات ایران برهم زدند... لیکن ۱۳۰ سال بعد انگلیسی‌ها موفق شدند با توطئه و دسایس مختلف حکومت قاجار را ساقط و دولت غیر مشروع پهلوی را در راستای منافع استعماری خود بر روی کار آوردند.
۵. بنا به نظر تورکولوگ و مورخ دکتر بابک جوانشیر در زبان تورکی فعل «قاجیماق» به معنی «سرفرود نیاوردن، سرفراز و مغرور بودن» وجود دارد. اصطلاحی نیز وجود دارد از ریشه این فعل بشکل «قاجی-قاجی یئریمک» که به فردی که سینه خود را به جلو داده، سرش را بالا گرفته و مغرورانه راه می‌رود اطلاق می‌شود. (در بعضی گویشهای تورکی بصورت قازی-قازی یئریمک هم استفاده می‌شود)
همچنین اصطلاحی دیگری که به احتمال زیاد با این فعل در ارتباط باشد «قاجیلاقلانماق» می‌باشد که در گویشهای محلی بصورت «قازیلاخلانماق» و «قوزالاخلانماق» بکار می‌رود و حالتی را توصیف می‌کند که شخصی با ایجاد رعب و ترس در طرف مقابل و با حالتی مغرورانه می‌خواهد برتری خود را به طرف مقابل بقبولاند و وی را مرعوب نماید.
۶. با این توصیفات به نظر ما معنی نام قاجار بدین صورت قابل ایضاح می‌باشد:
قاجار = قاج + ار = قاجی (مغرور و سرفراز) + ار (جوانمرد و قهرمان)
قاجار: قهرمان مغرور و سرفراز که در مقابل دشمنان سرفرود نمی‌آورد
@TurkUygarligi
در صفحه ۱۷ کتاب تاریخ معاصر پایه یازدهم (دوره دوم متوسطه) در بخش مربوط به «حکومت قاجار از آقامحمدخان تا محمدشاه» واژه قاجار را برگرفته از ریشه فعلی «قاچ» به معنی فرار کردن با پسوند «ار» که نشانه اسم فاعلی است بصورت «کسی که فرار می‌کند، کسی که در کوهستان! می‌دود، مرد دونده و مردی که تند می‌دود» معنی نموده است.
در این نوشته کوتاه قصد داریم این ریشه‌شناسی غیرعلمی و عامیانه را که بدون توجه تاریخ تورک نگاهی ساده‌انگارانه به موضوع دارد، نقد نموده و در پایان دیدگاه خود را در رابطه با معنی نام قاجار بیان نماییم:
۱. تقطیع نام قاجار بصورت «قاچ + ار» صحیح نیست زیرا این نام «قاچار» نبوده بلکه «قاجار» می‌باشد.
۲. بررسی اسامی سلسله‌ها، خاندان‌ها، ایل‌ها، طایفه‌ها و... در تاریخ تورک نشان می‌دهد که این اسامی هرگز معانی ساده و پیش‌پاافتاده نداشته و هر کدام بار معنایی والایی داشته که نشانگر خصوصیات جوامع تورک مذکور هستند. مثلاً اسامی «بایات» و «آفشار» از قبایل ۲۴ گانه اوغوز که در ایران، قفقاز، عراق، افغانستان، تورکیه، سوریه، بالکان و... ساکن بوده و نقش مهمی در تاریخ تورک داشته‌اند معانی زیر را دارند:
بایات: ثروتمند، دارای دولت، قدرتمند، بزرگ، دارای نعمت زیاد، قدیم (از صفات خداوند)
آفشار: چابک، مدبر، ماهر، شکارچی زبردست
۳. حتی تورک‌ها در ازمنه قدیم اسامی فرزندانشان را بر اساس شخصیت و خصوصیات مثبتی که از خود نشان می‌داد، انتخاب می‌کردند. مثلاً در کتاب دده قورقوت می‌خوانیم که پسر «دیرسه خان» در حین یکی از جشن‌هایی که «باییندیرخان» برای ایل (ائل، مردم) خود برگزار کرده بود، با گاو نری که بطرفش حمله کرده بود مبارزه کرده، نهایتاً گاو نر (بوغا) را بر زمین زده و سرش را می‌برد. باییندیر خان از دده قورقوت می‌خواهد که برای پسر دیرسه خان نامی بگذارد، دده قورقوت هم نام «بوغاچ» به معنی «قهرمان مبارز، قدرتمند و قوی بسان بوغا» را انتخاب کرده و می‌گوید: «آدینی من وئردیم، یاشینی الله وئرسین» (اسمش را من دادم، طول عمرش را خداوند بدهد)
یعنی تورک‌ها که برای فرزندان خود نامهای بامُسمّا انتخاب می‌کردند، بعید است که برای ایل و طایفه خود از اسامی پیش‌پاافتاده با بار معنایی ضعیف استفاده نمایند.
۴. ایل قاجار از قبیله (بوی) «بایات» هستند که منسوب به «گون خان» از فرزندان «اوغوز خان» می‌باشد. همان‌گونه که گفتیم بایاتها در جغرافیای گسترده‌ای زندگی می‌کنند، قاجارها نیز منسوب به شاخه‌ای از بایاتها به نام «شام بایاتی» بودند که در شمال سوریه و منطقه حلب زندگی می‌کردند و بعداً به آنادولو کوچیدند و هم اکنون در آدانا، آدی یامان، قارامان، یوزقات، سیواس، و نوشهیر ساکن هستند. ایل قاجار سپس به گنجه و از آنجا به شمال شرق ایران مهاجرت کردند. قاجارها در تشکیل دولت صفوی نقش داشتند و بعدها نیز خود به رهبری آقامحمد شاه بزرگ دولت قاجاریه را تأسیس کرده و رویای روس‌ها را برای تأسیس دولتی غیر تورک در فلات ایران برهم زدند... لیکن ۱۳۰ سال بعد انگلیسی‌ها موفق شدند با توطئه و دسایس مختلف حکومت قاجار را ساقط و دولت غیر مشروع پهلوی را در راستای منافع استعماری خود بر روی کار آوردند.
۵. بنا به نظر تورکولوگ و مورخ دکتر بابک جوانشیر در زبان تورکی فعل «قاجیماق» به معنی «سرفرود نیاوردن، سرفراز و مغرور بودن» وجود دارد. اصطلاحی نیز وجود دارد از ریشه این فعل بشکل «قاجی-قاجی یئریمک» که به فردی که سینه خود را به جلو داده، سرش را بالا گرفته و مغرورانه راه می‌رود اطلاق می‌شود. (در بعضی گویشهای تورکی بصورت قازی-قازی یئریمک هم استفاده می‌شود)
همچنین اصطلاحی دیگری که به احتمال زیاد با این فعل در ارتباط باشد «قاجیلاقلانماق» می‌باشد که در گویشهای محلی بصورت «قازیلاخلانماق» و «قوزالاخلانماق» بکار می‌رود و حالتی را توصیف می‌کند که شخصی با ایجاد رعب و ترس در طرف مقابل و با حالتی مغرورانه می‌خواهد برتری خود را به طرف مقابل بقبولاند و وی را مرعوب نماید.
۶. با این توصیفات به نظر ما معنی نام قاجار بدین صورت قابل ایضاح می‌باشد:
قاجار = قاج + ار = قاجی (مغرور و سرفراز) + ار (جوانمرد و قهرمان)
قاجار: قهرمان مغرور و سرفراز که در مقابل دشمنان سرفرود نمی‌آورد
@TurkUygarligi