GifGlass (Thinking)

سال‌هاست چیزهایی از زبان این مردم بیرون میاد که بهشون دقت نمیشه، اما به طور کامل نشون میده چه بر سر زیست این جامعه آورده‌اند.

برو شکر کن خونه از خودته، خیلی‌ها اجاره نشین‌اند. برو شکر کن که حقوقت رو سر موقع بهت میدن، خیلی‌ها چند ماهه حقوق نگرفتند. این‌ها نمونه‌هایی از این جملاته. این حرف‌ها طی گذر زمان نه تنها از بین نرفت بلکه هرچی گستردگیِ فلاکت بیشتر شد، جملات هم آپدیت شدند. «همین که تونستی خونه اجاره کنی برو شکر کن، خیلی‌ها توان اجاره هم ندارند». دیواری فرو ریخته و آوار شده، چون تو فقط پاهات مونده زیر آوار، میتونی سرتو بچرخونی و آسمون رو ببینی. باید بچسبی به همین شرایط. پس هیچ‌وقت مسئله فرو ریختن دیوار نبوده، مسئله مقدار گرفتاری با دیوار بوده. یعنی فلاکت اون‌هایی که کمرشون هم رفته زیر آوار؛ بذار جلوی خودت و احساس خوشبختی داشته باش. و اگه فردا دیوار ریخت روی کمرت، فلاکت اون‌هایی که سرشون هم رفته زیر آوار بذار جلوی خودت و احساس خوشبختی داشته باش.

زیر سایهٔ این حکومت ابزارهای یک زندگی معمولی و انسانی از همه گرفته شده، اما فقط همین نیست. وقتی داشتن یک خونه، مزیت بزرگی حساب میشه، وقتی توانایی اجاره کردن، مزیت حساب میشه، وقتی پرداخت حقوق، مزیت حساب میشه، یعنی مفهوم رفاه، امنیت، اقتصاد، زندگی معمولی، به بدترین شکلش تغییر کرده. و وقتی مفاهیم اینطوری تغییر می‌کنند، آسیبی که به زیست جامعه زده می‌شه، شبیه زلزله‌ای با قدرت ۱۰ ریشتره. و کی میتونه بگه فردا جملاتی مثل این از زبان مردم بیرون نمیاد: «باز خوبه از سیب‌زمینی و لوبیا تو غذات استفاده می‌‌کنی، خیلی‌ها قید سیب‌زمینی و لوبیا رو زدند».

در جهانی که زندگی می‌کنیم خیلی از آدم‌ها مسائل رو با یک مدل سادهٔ ذهنی می‌بینند. ساده‌سازی راهیه برای اینکه نیاز به تفکر و دقت بیشتر نداشته باشند. اما وقتی موضوعات رو ساده‌سازی می‌کنی، یعنی جزئیات مختلف رو ازش می‌گیری، و وقتی جزئیات رو ازش می‌گیری، به همه‌چیز از یک دریچه نگاه می‌کنی، در نهایت نتیجه‌ای هم که از موضوع گرفته می‌شه؛ نتیجهٔ درستی نخواهد بود. ساده‌سازی با برچسب زدن شروع می‌شه. مثلا فلانی سیگار می‌کشه، چون سیگار می‌کشه؛ می‌تونه سراغ هر مخدری بره. برچسب «سیگار» شده مساوی با «ضعیف بودن یک آدم» و مساوی با «وقتی سیگار می‌کشه؛ پس کُلی چیز دیگه هم می‌تونه بکشه». یک فرآیند با یک برچسب به طور کلی ساده‌سازی شده. و در توجیه این روند، جواب میدن: خودم فلانی رو دیدم اینطوری بود. یعنی توجیه و جوابش هم طبق همون فرموله.

خیلی از ایدئولوژی‌های خطرناک بر اساس همین ساده‌سازی پیاده شده. همینطور مقدس‌سازی از کسی یا چیزی، طبق همین ساده‌سازیه. ساده‌سازی می‌تونه یک تلهٔ دائمی باشه که رسانه‌ها در فریب دادن و جهت دادن به افکار، موفق باشند. مثلا وقتی عده‌ای ترامپ رو «منجی» می‌دونند، رسانه هم می‌تونه خوراک این «منجی بودن» رو براش فراهم کنه. یا وقتی عده‌ای ترامپ رو «هیولا» می‌دونند، رسانه هم می‌تونه خوراک این «هیولا» بودن رو فراهم کنه. یا اونی که ذهنش با «آمریکا‌ستیزی» شستشو داده شده، خوراک این آمریکاستیزی براش فراهمه. یا اونی که آمریکا رو قطب تمام خوبی‌های جهان می‌بینه، خوراک این موضوع، براش فراهمه.

ساده‌سازی می‌تونه شما رو هُل بده سمت متعصب بودن روی چیزی یا کسی. می‌تونه شما رو بخشی از دسته‌بندی‌های خاص، قرار بده. می‌تونه کاری کنه روی مسئله‌ای به حدی کج‌فهمی شکل بگیره که دیگه به اینکه حقیقت کدام است، کاری نداشته باشید. حالا ما علاوه بر این مدل سادهٔ ذهنی که همه‌جا هست، در ایران با ساده‌سازی آخوندی هم روبرو بودیم، که قبلا (اینجا) نوشتم. و همینطور قبلا (اینجا) پیش‌فرض‌ها و مدل‌های سادهٔ ذهنی رو توضیح دادم.

https://t.me/GifGlass/4826

آدمک‌هایی درون یک جعبه قرار دارند که همه یکسان هستند. یکی از این آدمک‌ها؛ بچه‌ست، که تازه داره بزرگ می‌شه و ما شاهد رشد اون هستیم. این جعبه نشانگر جامعه‌ای بسته، تحت‌تأثیر و تحت کنترله. این بچه برخلاف دیگران؛ خواب نیست. مسخ نشده و علاقه‌ای به خواب دائم نداره. بازیگوشی می‌کنه، کنجکاوه، و آواز می‌خونه، که به معنی فعال بودنِ احساسات و تفکرشه. هنوز اسیر فضای محیط نشده. زمانی که بچه، بزرگ می‌شه؛ دستگاهی کنترل‌گر وارد جعبه می‌شه تا احساسات، فردیت و هویتش رو سرکوب کنه. تا شبیه دیگران بشه.

تمام این آدمک‌ها، دونه به دونه «فردیت» خودشون رو از دست داده‌اند و تبدیل به جامعه‌ای شده‌اند که خودش تبدیل به ابزار سرکوب شده. در این جامعه، تفکر مستقلی نیست. «بی‌حسی» در تمام رفتارش دیده می‌شه. یکی از این آدمک‌ها وقتی می‌خنده، همه می‌خندند‌. وقتی سکوت می‌کنه، همه سکوت می‌کنند. وقتی می‌ترسه، همه می‌ترسند. وقتی تعجب می‌کنه، همه تعجب می‌کنند. «قدرت تشخیص» از بین رفته. و همه گله‌وار و کورکورانه از دیگران تبعیت می‌کنند. بچه‌ای که داره رشد می‌کنه، چون شبیه بقیه نیست، چون رفتارش خارج از چارچوب‌های تعیین شده‌ست، دائم از سمت دیگران سرکوب می‌شه. در واقع این بچه، مثل نوری در این تاریکیه. می‌تونه عاملی باشه برای اینکه دیگران متوجه باشند تا چه حد بی‌فکر شده‌اند. اما با رشد و شکوفایی این بچه مشکل دارند.

بعد از اینکه بچه‌ای که بزرگ شده، سرکوب می‌شه. دیگران شروع به تمسخر می‌کنند. این لحظه یکی از مهم‌ترین بخش‌های این انیمیشنه. جامعه‌ای رو نشون میده که «عاملیت» نداره. و «باورهای» خودش رو نسبت به تغییر از دست داده. اون خنده‌ و اون تمسخر کردن، یعنی دیدی تو هم یکی مثل ما بودی؟ دیدی الکی زور می‌زدی؟ دیدی اینجا چیزی تغییر نمی‌کنه؟ دیدی باید سرت تو کار خودت باشه؟ دیدی رشد کردنت و فهمیدنت، دردی رو دوا نمی‌کنه؟ اینجا لحظه‌ای وجود داره که موجود جوان، یا باید تسلیم این جامعهٔ بی‌فکر بشه و اون هم مثل بقیه همرنگ جماعت بشه و به اسیر بودن در این جعبه تَن بده، یا نشون بده با این اکثریت، همراه نیست و آزادی رو قربانی نمی‌کنه. که راه دوم رو انتخاب کرد و از جعبه خارج شد. اینجا دیگران شوکه می‌شن و چیزی رو می‌بینند که به نظرشون شدنی نبوده. در لحظات آخر انیمیشن، یکی دیگه از افراد اون جامعه حس می‌کنه می‌تونه طور دیگه‌ای باشه و شروع می‌کنه به تغییر، اما بلافاصله توسط شخص دیگه‌ای سرکوب می‌شه. اینجا دیگه نوری باقی نمی‌مونه و فرد؛ برخلاف اون موجود جوان؛ تسلیم جامعه می‌شه.

جامعه‌ای رو نشون میده که «خودزنی» تبدیل به یکی از خصوصیاتش شده. کوچک‌ترین نوری رو خفه می‌کنه، در مقابل تغییر مقاومت می‌کنه، و در نهایت تمام این‌ها به ضرر خودش می‌شه نه سیستم حاکم. وقتی فرد جوان از دریچه فرار می‌کنه، به همه نشون میده هرکدوم از شما «یک انتخاب» داشته‌اید، اما تصمیم گرفته‌اید نادیده بگیرید.

https://t.me/GifGlass/5059

مطلب ریپلای شده رو چند ماه قبل نوشته بودم و همینطور که اونجا گفتم، جنگ اوکراین برنده‌ای نخواهد داشت. مردم اوکراین قربانی این جنگ بودند. مردم روسیه بازنده‌اش. و پوتین شکست خورده‌اش. این ساده‌ترین و کامل‌ترین توصیف این شرایطه و هرکدوم دلایل خودش رو داره.

از اول مشخص بود اوکراین شانسی نداره، و اینکه اوکراین رو شانس اون جنگ نشون می‌دادند، روایت‌سازی بود نه بر اساس واقعیت. کشته‌ها و آوارگی که اوکراینی‌ها متحمل شدند، تصویری جز یک قربانی بزرگ، نیست. مردم روسیه، بازندهٔ این جنگ‌ بودند. اثرات شدید فشار اقتصادی و حذف روسیه از همه‌جا، وضعیت داخلی روسیه رو به سمت انواع بحران هدایت کرده. هزاران سرباز روس کشته شده‌اند. هزینهٔ جنگ به فشارهای داخلی اضافه کرده. و اما پوتین شکست خوردهٔ این جنگه‌. در جنگی که چند سال طول کشید، خیلی چیزها رو قربانی کرد و نتونست کاملا به اهدافش برسه. چیزهایی که از دست رفت و توازنی که بهم خورد، نمایشی از ضعف نظامی روسیه رو به همراه داشت. در واقع، مقاومت اوکراین چیزی بود که کسی انتظارش رو نداشت، و همون باعث شد پوتین گرفتار بشه. اگه این معامله بر سر پایان جنگ انجام بشه، این جنگ فقط در شکل نظامی پایان یافته. اثرات عمیق اون در ماه‌ها و سال‌های آینده‌ست که آشکار خواهد شد. یک روسیهٔ ضعیف شده با بحران‌های داخلی، که باید دنبال ترمیم وضعیت باشه. ابعاد معاملهٔ آمریکا با روسیه هم چیزی نیست که در جنگولک بازی رسانه‌ای دیده بشه، اون هم به وقتش، اثراتش دیده خواهد شد.

و همونطور که در همون مطلب نوشته بودم، روسیه در پایان؛ اسم تمام این شرایط رو، موفقیت تاکتیکی خواهد گذاشت. که الان داریم می‌بینیم.

در یک تمامیت‌خواهی که به همه‌چیز سایه انداخته، حتی اون فروشگاه زنجیره‌ای سر کوچتون هم به اون وصله؛ چه برسه به کلاهبرداری‌های بزرگ. باید بخشی از این جامعه رو از خواب سنگینش بیدار کرد. هر طرحی میاد، میخواد ثبت‌نام خودرو باشه، میخواد طلا باشه، میخواد گوشی باشه، میخواد شلوار باشه، میخواد آب معدنی باشه، میخواد پشمک باشه، اونی که پول شما رو میخوره و میره، سیستمه؛ نه یک الدنگ کلاهبردار که پول رو خورده و فرار کرده. یک کلاهبردار معمولی نهایت بتونه تو مغازه‌اش و محله‌اش، پولی رو بالا بکشه. نمی‌تونه هزینهٔ تبلیغاتی رو بده که فرو بشه تو چشم ملت. هرجا شلوغ‌بازی بود، هرجا داشتند شما رو به چیزی دعوت می‌کردند، اختاپوس اونجا حضور داره تا سرمایه‌های مردم رو از جیبشون بکشه بیرون.

در جامعه‌‌ای شبیه ما، اکثریت مردم یاد نمی‌گیرند که خیلی چیزها در راستای فریب افکار عمومیه. این‌‌ها خبر رو برای خبر تولید نمی‌کنند، برای دروغ تولید می‌کنند‌. فرقی نداره مردم رو از چیزی منع می‌کنه، یا به سمت چیزی تشویق، فرقی نداره میگه مردم به سمت فلان چیز هجوم برده‌اند، یا مردم از چیزی استقبال نکرده‌‌اند، فرقی نداره داره آمار میوه رو میده، یا در مورد ابتلا به یک بیماری حرف میزنه، یا از چاقو خوردن فلانی، یا از دستگیری فلان باند، یا از مزایای چیزی میگه، یا از مضرات چیزی. همه‌چیز دروغه. باید پیش‌فرض همه این باشه که با یک دستگاه فریب افکار عمومی طرف هستند.

در گزارش‌هایی که در مورد شوروی وجود داره، جمله‌ای درخشان بود با این مضمون: تا زمانی که تصور مردم بر این نباشه که آن‌ها می‌توانند در همه‌چیز دروغ بگویند، دروغ‌ها شکل می‌گیرند و دروغ‌ها باور خواهند شد. و در شوروی تصور مردم بر این بود که «آن‌ها نمی‌توانند در همه‌چیز به مردم دروغ بگویند».

جامعهٔ ما تحت تأثیر یک حکومت توتالیتر قرار داره و در یک محیط توتالیتر عفونی تنفس می‌کنه. چندتا گزینهٔ مهم رو به طور خلاصه میگم که برای رهایی از این فضای عفونی، و تفکر بهتر، نه تنها مهمه بلکه ضروریه.

1- فیلم، سریال‌، و برنامه‌های ایرانی رو باید کنار بذارید. در یک حکومت توتالیتر با ابزار سانسور و تولید پروپاگاندا، هرچیزی که از زیر این موارد عبور کنه، آلوده به همین موارد خواهد بود. ۹۰ درصد از این تولیدات چیزی جز گسترش ابتذال، مغزشویی، و سرگرمی‌سازی نیست. باید متوجه باشید که «نوع سرگرمی» اینجا تفاوت داره. یک فیلم و سریال خارجی هم میتونه نقش سرگرمی رو داشته باشه، اما جنس اون سرگرمی، فرق داره. بعد از مدتی که تماشای این تولیدات رو متوقف کردید، متوجه خواهید شد از چه سرطانی خلاص شده‌اید.

2- اگه آدمی هستی که ۱۰۰ تا کانال تلگرام داری، تو هر شبکه‌اجتماعی کُلی آدم رو دنبال می‌کنی و روزانه مطالب زیادی می‌بینی، هیچی یاد نخواهی گرفت. منظور از «یادگیری» این نیست که مثلا میخوای زبان یاد بگیری و نتونی. منظور فهم بهتر از شرایطه. درک بهتر از مسائله. باید نظم رو برقرار کنی. باید بهترین گزینه‌ها رو نگه داری و بقیه رو بریزی سطل زباله.

3- باید دست از «تنبلی» برداری. منظور از تنبلی اینجا، تنبلی در آگاهیه‌‌. تا زمانی که خودت «جستجو‌گر» نباشی، میتونی بازیچه بشی. میتونی پُر از اطلاعات غلط و پروپاگاندا بشی. نباید برات «تولید فکر» کنند. میتونی ایده بگیری و اطلاعات یک نفر کمکت کنه، اما باید «تفکر مستقل» داشته باشی.

4- «زمان» بهترین گزینه‌ست برای تشخیص درست و غلط بودنِ خیلی چیزها. از اونجا که تعداد افرادی که می‌دونند دارن چی میگن، خیلی کمه؛ باید در گذر زمان ببینی چیزی که گفته شده، نشونه‌هاش رو داری می‌بینی یا نه.

5- کتاب مساوی با آگاهی نیست. و فرد کتاب‌خوان مساوی با فرد آگاه نیست‌. مهم‌تر از کتاب، آدمیه که پشت اون کتابه. و مهم‌تر از اون آدم، ایدئولوژی اون آدمه. خیلی از کتاب‌ها رو سطحی‌ترین افراد و متعصب‌ترین آدم‌ها نوشته‌اند. مهم‌تر از کتاب‌خواندن، خود خواندنه. و مهم‌تر از خواندن، چه چیزی رو خواندنه.

6- خیلی از مطالبی که به عنوان تحلیل و کارشناسی می‌خونید، هیچی به شما اضافه نمی‌کنه، چون انشانویسی هستند. فقط بازی با کلماته، فقط واکنش احساسیه. و جامعهٔ ما انشانویسی رو دوست داره. انشانویس‌ها در مورد خیلی چیزها می‌نویسند و ذهن شما رو درگیر انواع چرندیات بی‌اهمیت می‌کنند.