Ⓜ️ جعبه سیاه شریعتی!
🔻 جعبه سیاه شریعتی، عنوانی است که رضا خجسته رحیمی برای گزارش مفصل خود از بازخوانی سه جلد اسناد ساواک مربوط به علی شریعتی (مرکز اسناد انقلاب اسلامی: ۱۳۷۸) در شماره ۹۴ دوماهنامه اندیشه پویا انتخاب کرده است. نویسنده کوشیده تا مجموعه‌ای از اسناد شامل؛ متن دو جلسه بازجویی در خرداد ۱۳۴۳، دو نامه ۴۰ و ۱۰ صفحه‌ای شریعتی به ساواک در سال ۱۳۴۸، نامه‌ای که در سال ۱۳۵۱ به دستور ساواک نوشته شده، و در نهایت متن پنج جلسه بازجویی در زندان سال ۱۳۵۲ را مورد بررسی قرار دهد.
🔻 به باور نویسنده همه اسناد نشان می‌دهند که برخورد شریعتی با ساواک توام با همراهی و مصالحه‌جویی بوده است. راهبرد وی در حدفاصل سال‌های ۴۳ تا ۵۲ ترکیبی از حقیقت‌گویی و فریب بازجویان بوده به این معنا که شریعتی سعی می‌کرده با پررنگ کردن مبارزات دوران جوانی خود علیه توده‌ای‌ها، بی‌اعتقادی به مواضع جبهه ملی، و انتقاد از چریک‌ها و مجاهدین اعتماد سازمان امنیت را برای تداوم فعالیت‌های خود در حسینیه ارشاد جلب نماید.
🔻 بعد از بازداشت شریعتی در سال ۱۳۵۲ ساواک طی توافقی از او می‌خواهد تا علیه مارکسیسم و ماتریالیسم مطالبی را بنویسد. در همین راستا شریعتی دو کتاب؛ انسان، اسلام و مکتب‌های مغرب‌زمین و بازگشت به خویش را در زندان می‌نگارد. گویا شاه به سازمان امنیت پیشنهاد می‌کند که ابتدا این دو کتاب به صورت پاورقی در روزنامه کیهان منتشر شوند. رویدادی که بازتاب وسیعی در جامعه می‌یابد و شریعتی که اکنون بیرون از زندان است به نزدیکان‌اش سفارش می‌کند که موافقت خود با انتشار این یادداشت‌ها را تکذیب کنند.
🔻خجسته رحیمی در تحلیل نهایی خود این رفتار متناقض شریعتی (مبارزه جویی در جامعه و مصالحه‌جویی در زندان) را فراتر از فریب بازجوها در راستای راهبرد زمین‌دادن و زمان‌خریدن، و ناشی از رفتار ژلاتینی شریعتی می‌داند. رویکردی که از فرط تعارض‌های درونی آن‌چنان به روح معلم انقلاب زخم زده است که او مفری به جز مهاجرت نمی‌یابد. به باور نویسنده گزارش، شریعتی برای رفع این تناقض شاید می‌توانست به موازات کاهش مبارزه‌طلبی خود در ارشاد بر مقاومت خویش در زندان افزوده و از این مسیر بر ناسازگاری روانی خود فائق آید.
🔻 اما چرا رفتار شریعتی تا این حد تناقض‌آلود بود؟ روزگاری پیش از این ظریفی گفته بود پیوند میان شریعتی و خطابه آن‌چنان نزدیک و وثیق بود که گویا از پس هر سخنرانی، شریعتی دیگری خلق می‌شد و او مدام در حال ساخته شدن بود! واقعیت این‌است که شریعتی به بت جوانان تبدیل شده بود و او این تلقی قهرمانانه از خویش را دوست می‌داشت و چه بسا آن را برای پیشبرد اهداف انقلابی‌اش موثرتر می‌دانست. روحیه رمانتیک او هم مستعد ظهور تعارض‌های بنیادی بود.
🔻 در ترجمه‌ای از شاندل که در حقیقت خود اوست و در مجموعه گفت‌و‌گوهای تنهایی آمده است لحظات پایین آمدن از تریبون سخنرانی و هیجان وصف‌ناپذیر جوانان را به تصویر می‌کشد. همان‌ها که او را چون قهرمانی در آغوش می‌کشند و از این‌که چرا دیر لب به سخن گشوده است گلایه می‌کنند. توصیف سراسر شاعرانه و احساسی شریعتی از این صحنه نشان می‌دهد که او تا چه حد در درونی کردن کاراکتر پیامبرانه توفیق یافته است. قهرمانی که برای خود رسالت روشنگری قائل بود.
🔻 نکته پایانی: بازخوانی اسناد مرتبط با شریعتی در گزارش اندیشه پویا نشان می‌دهد که او بیش از تصور عموم مردم در زمانه خود یک انسان معمولی همراه با مجموعه‌ای از قوت‌ها، ضعف‌ها، و سرشار از تناقض‌ها و کشمکش‌های درونی بوده است. مبارزی که اگر‌چه برای بسیج انقلابی مخاطبان خود می‌کوشید تا دوگانه‌هایی از جنس؛ حقیقت/ مصلحت، و حسینی/ یزیدی خلق نماید ولی برای پیشبرد هدف خود یعنی آگاهی‌بخشی به جامعه از اتخاذ مواضع متصلب پرهیز، و از نشاندن حقیقت و مصلحت در کنار یکدیگر دریغ نمی ورزید. +++
📝 مهران صولتی
🛄 @zistboommedia || مدرسه علوم انسانی
🔻 جعبه سیاه شریعتی، عنوانی است که رضا خجسته رحیمی برای گزارش مفصل خود از بازخوانی سه جلد اسناد ساواک مربوط به علی شریعتی (مرکز اسناد انقلاب اسلامی: ۱۳۷۸) در شماره ۹۴ دوماهنامه اندیشه پویا انتخاب کرده است. نویسنده کوشیده تا مجموعه‌ای از اسناد شامل؛ متن دو جلسه بازجویی در خرداد ۱۳۴۳، دو نامه ۴۰ و ۱۰ صفحه‌ای شریعتی به ساواک در سال ۱۳۴۸، نامه‌ای که در سال ۱۳۵۱ به دستور ساواک نوشته شده، و در نهایت متن پنج جلسه بازجویی در زندان سال ۱۳۵۲ را مورد بررسی قرار دهد.
🔻 به باور نویسنده همه اسناد نشان می‌دهند که برخورد شریعتی با ساواک توام با همراهی و مصالحه‌جویی بوده است. راهبرد وی در حدفاصل سال‌های ۴۳ تا ۵۲ ترکیبی از حقیقت‌گویی و فریب بازجویان بوده به این معنا که شریعتی سعی می‌کرده با پررنگ کردن مبارزات دوران جوانی خود علیه توده‌ای‌ها، بی‌اعتقادی به مواضع جبهه ملی، و انتقاد از چریک‌ها و مجاهدین اعتماد سازمان امنیت را برای تداوم فعالیت‌های خود در حسینیه ارشاد جلب نماید.
🔻 بعد از بازداشت شریعتی در سال ۱۳۵۲ ساواک طی توافقی از او می‌خواهد تا علیه مارکسیسم و ماتریالیسم مطالبی را بنویسد. در همین راستا شریعتی دو کتاب؛ انسان، اسلام و مکتب‌های مغرب‌زمین و بازگشت به خویش را در زندان می‌نگارد. گویا شاه به سازمان امنیت پیشنهاد می‌کند که ابتدا این دو کتاب به صورت پاورقی در روزنامه کیهان منتشر شوند. رویدادی که بازتاب وسیعی در جامعه می‌یابد و شریعتی که اکنون بیرون از زندان است به نزدیکان‌اش سفارش می‌کند که موافقت خود با انتشار این یادداشت‌ها را تکذیب کنند.
🔻خجسته رحیمی در تحلیل نهایی خود این رفتار متناقض شریعتی (مبارزه جویی در جامعه و مصالحه‌جویی در زندان) را فراتر از فریب بازجوها در راستای راهبرد زمین‌دادن و زمان‌خریدن، و ناشی از رفتار ژلاتینی شریعتی می‌داند. رویکردی که از فرط تعارض‌های درونی آن‌چنان به روح معلم انقلاب زخم زده است که او مفری به جز مهاجرت نمی‌یابد. به باور نویسنده گزارش، شریعتی برای رفع این تناقض شاید می‌توانست به موازات کاهش مبارزه‌طلبی خود در ارشاد بر مقاومت خویش در زندان افزوده و از این مسیر بر ناسازگاری روانی خود فائق آید.
🔻 اما چرا رفتار شریعتی تا این حد تناقض‌آلود بود؟ روزگاری پیش از این ظریفی گفته بود پیوند میان شریعتی و خطابه آن‌چنان نزدیک و وثیق بود که گویا از پس هر سخنرانی، شریعتی دیگری خلق می‌شد و او مدام در حال ساخته شدن بود! واقعیت این‌است که شریعتی به بت جوانان تبدیل شده بود و او این تلقی قهرمانانه از خویش را دوست می‌داشت و چه بسا آن را برای پیشبرد اهداف انقلابی‌اش موثرتر می‌دانست. روحیه رمانتیک او هم مستعد ظهور تعارض‌های بنیادی بود.
🔻 در ترجمه‌ای از شاندل که در حقیقت خود اوست و در مجموعه گفت‌و‌گوهای تنهایی آمده است لحظات پایین آمدن از تریبون سخنرانی و هیجان وصف‌ناپذیر جوانان را به تصویر می‌کشد. همان‌ها که او را چون قهرمانی در آغوش می‌کشند و از این‌که چرا دیر لب به سخن گشوده است گلایه می‌کنند. توصیف سراسر شاعرانه و احساسی شریعتی از این صحنه نشان می‌دهد که او تا چه حد در درونی کردن کاراکتر پیامبرانه توفیق یافته است. قهرمانی که برای خود رسالت روشنگری قائل بود.
🔻 نکته پایانی: بازخوانی اسناد مرتبط با شریعتی در گزارش اندیشه پویا نشان می‌دهد که او بیش از تصور عموم مردم در زمانه خود یک انسان معمولی همراه با مجموعه‌ای از قوت‌ها، ضعف‌ها، و سرشار از تناقض‌ها و کشمکش‌های درونی بوده است. مبارزی که اگر‌چه برای بسیج انقلابی مخاطبان خود می‌کوشید تا دوگانه‌هایی از جنس؛ حقیقت/ مصلحت، و حسینی/ یزیدی خلق نماید ولی برای پیشبرد هدف خود یعنی آگاهی‌بخشی به جامعه از اتخاذ مواضع متصلب پرهیز، و از نشاندن حقیقت و مصلحت در کنار یکدیگر دریغ نمی ورزید. +++
📝 مهران صولتی
🛄 @zistboommedia || مدرسه علوم انسانی