Репост из: حسن معین - جامعه شناسی وجودی
سیاحت‌نامهٔ نامه و بیداری ایرانیان
✍️ علی مرادی مراغه‌ای
بطورکلی می توان گفت که یکی از مهمترین عوامل بیداری ایرانیان چند رساله انگشت شمار بودند که می توان به رساله حاج سیاح، رساله مجدیه، یک کلمه مستشارالدوله، حاجی بابای اصفهانی ... اشاره کرد که همگی تخم آگاهی و تنبه می کاشتند.اما یکی از برجسته ترین این رساله ها، رساله سیاحت‌نامهٔ ابراهیم‌بیگ است.
در واقع در این زمان استانبول کانون نوگرایی و آزادی خواهی ایرانیان گریخته از بند استبداد بوده و باید به بزرگانی چون آخوندزاده، ملکم خان، میرزا آقاخان کرمانی، جلال الدین میرزا و مستشار الدوله اشاره کرد که مدتی از عمر خود را در آن شهر به سر برده اند. همچنین زین العابدین مراغه ای نویسنده کتاب مشهور «سیاحتنامه ابراهیم بیگ» مدتی از عمر خود را در شهر استانبول گذرانده بود...
سیاحت‌نامهٔ ابراهیم‌بیگ اثر زین‌العابدین مراغه‌ای است که اولین بار در حدود سال ۱۳۲۱ هجری قمری در استانبول منتشر شد و بصورت قاچاق حتی در داخل لحاف !...وارد ایراد می گرددکتاب بصورت اودیسه وار،با سیر و سفر نویسنده آغاز می گردد و اوضاع وحشتناک ایران را در مراحل مختلف سفر باز می تاباند...
ابراهیم‌بیگ یک تاجر زاده و بزرگ شده مصر است. بین او و دختری به نام محبوبه روابطی عاشقانه ای شکل می گیرد. اما رفته رفته عشقی بزرگ تر و محبوبه واقعی اش یعنی عشق به وطن،یعنی «ایران خانم» آغاز می شود و همین عشق باعث می شود نویسنده زندگی راحت و مرفه خود را ول کرد و راهی ایران گردد و در طی سفر خود، دنیایی از رنج و محنت و تیره روزی میهن و مردم خود را از نزدیک ببیند و در کتاب گزارش کند.
شیخ ابراهیم زنجانی در خاطرات خود در 1313م می نویسد:
«میرزا علی اصغرخان مشیرالممالک که به یک درجه قائل به ترقی و تمدن و اطلاعات بوده، محرمانه یک جلد کتاب به من داد که سیاحتنامه ابراهیم بیگ بود و گفت: «احدی مطلع نشود. این را یک نفر از حجاج در میان اشیای سفر در وسط لحاف از مصر آورده و محرمانه به من هدیه داده. این کتاب قاچاق و ممنوع است...» می گوید وقت کتاب خواندن ترس و لرز وجود مرا گرفت.(خاطرات شیخ ابراهیم زنجانی، ص156.)
کسروی نیز در تاریخ مشروطه ایران علاوه بر نقش کتاب در محافل روشنفکری، به تاثیر توده‌ای آن در انبوه ایرانیان اشاره دارد و می‌نویسد: «ارج آن را کسانی دادند که آن روزها خوانده اند و تکانی را در خواننده پدید می‌آورد و به یاد می‌دارند. انبوه ایرانیان که در آن روز خو به این آلودگی‌ها و بدیها گرفته بودند و جز از زندگانی بد خود به زندگانی دیگر گمان نمی‌بردند از خواندن این کتاب تو گفتی از خواب بیدار می‌شدند و تکان سخت می‌خوردند. بسیار کسان را توان پیدا کرد که از خواندن این کتاب بیدار شده و برای کوشیدن به نیکی کشور آماده گردیده و به کوشندگان دیگر پیوسته اند.»
از تشکیل دارالسلطنه تبریز تا پیروزی جنبش مشروطه خواهی یک سده زمان لازم هست اما یک سده زمان برای تبدیل یک ایده به عمل انقلابی زمان زیادی نیست.و تاثیر این رساله ها انکارناپذیر است از همین روست که ایرانیان و آرزوهای اصلاح طلبی و قانون خواهی و تحدید و تهدید قدرت مطلقه شاهان سرانجام از لوله تفنگ مشروطه خواهان تبریز و ستارخانها در طول استبداد صغیر به ثمر نشست.اما سرانجام، با سرازیر شدن قشون سالداتهای روسی به تبریز، در خون نشست! و کشتی مشروطیت ایران نیز در غرقابی از مشکلات، دسیسه های داخلی و خارجی...به گل نشست...
چنین است که در پایان جلد دوم سیاحتنامه، نویسنده کتاب ابراهیم بیگ در غربت،مریض احوال به بستر افتاده که در واقع تمثیلی از مریضی و اوضاع فلاکتبار کشورش است هوش و حواسش را از دست داده و جسماً بسیار فرسوده شده است، تخفیف یا تشدید مرض او به آمدن خبرهای خوب و بد از ایران بستگی دارد. خبر پادشاهی مظفر الدین شاه و آغاز اصلاحات اجتماعی و سیاسی، به زمامداری صدر اعظم امین الدوله، موجب بهبودی کوتاه در احوال ابراهیم‌بیگ می‌گردد. در فاصله بازیافت سلامتی، به توصیه و فشار اطرافیانش با محبوبه ازدواج می‌کند. اما دوران خوشی بسیار کوتاه است. خبرهای بد از ایران می‌رسد. صدر اعظم بر کنار میشود، مستبدین قدیمی، دوباره قدرت را در ایران به دست می‌گیرند و شاه هم به فسادهای معمول دربار تسلیم میشود... نامه‌ها و اخباری تلخی که اینک از ایران می‌رسد ابراهیم‌بیگ را قدم به قدم به سراشیب جنون و دق مرگی می‌برد.سرانجام در واقع با مرگ وطن اش، ابراهیم‌بیگ نیز می‌میرد و محبوبه پیکر محتضر را در آغوش می‌کشد و او نیزهمراه او جان می‌سپارد...
کتاب خاطرات من شیخ ابراهیم زنجانی در ادامه تقدیم شده است.
📚 سرگذشت زندگی من، خاطرات شیخ ابراهیم زنجانی، به اهتمام غلامحسین میرزا صالح
✍️ علی مرادی مراغه‌ای
بطورکلی می توان گفت که یکی از مهمترین عوامل بیداری ایرانیان چند رساله انگشت شمار بودند که می توان به رساله حاج سیاح، رساله مجدیه، یک کلمه مستشارالدوله، حاجی بابای اصفهانی ... اشاره کرد که همگی تخم آگاهی و تنبه می کاشتند.اما یکی از برجسته ترین این رساله ها، رساله سیاحت‌نامهٔ ابراهیم‌بیگ است.
در واقع در این زمان استانبول کانون نوگرایی و آزادی خواهی ایرانیان گریخته از بند استبداد بوده و باید به بزرگانی چون آخوندزاده، ملکم خان، میرزا آقاخان کرمانی، جلال الدین میرزا و مستشار الدوله اشاره کرد که مدتی از عمر خود را در آن شهر به سر برده اند. همچنین زین العابدین مراغه ای نویسنده کتاب مشهور «سیاحتنامه ابراهیم بیگ» مدتی از عمر خود را در شهر استانبول گذرانده بود...
سیاحت‌نامهٔ ابراهیم‌بیگ اثر زین‌العابدین مراغه‌ای است که اولین بار در حدود سال ۱۳۲۱ هجری قمری در استانبول منتشر شد و بصورت قاچاق حتی در داخل لحاف !...وارد ایراد می گرددکتاب بصورت اودیسه وار،با سیر و سفر نویسنده آغاز می گردد و اوضاع وحشتناک ایران را در مراحل مختلف سفر باز می تاباند...
ابراهیم‌بیگ یک تاجر زاده و بزرگ شده مصر است. بین او و دختری به نام محبوبه روابطی عاشقانه ای شکل می گیرد. اما رفته رفته عشقی بزرگ تر و محبوبه واقعی اش یعنی عشق به وطن،یعنی «ایران خانم» آغاز می شود و همین عشق باعث می شود نویسنده زندگی راحت و مرفه خود را ول کرد و راهی ایران گردد و در طی سفر خود، دنیایی از رنج و محنت و تیره روزی میهن و مردم خود را از نزدیک ببیند و در کتاب گزارش کند.
شیخ ابراهیم زنجانی در خاطرات خود در 1313م می نویسد:
«میرزا علی اصغرخان مشیرالممالک که به یک درجه قائل به ترقی و تمدن و اطلاعات بوده، محرمانه یک جلد کتاب به من داد که سیاحتنامه ابراهیم بیگ بود و گفت: «احدی مطلع نشود. این را یک نفر از حجاج در میان اشیای سفر در وسط لحاف از مصر آورده و محرمانه به من هدیه داده. این کتاب قاچاق و ممنوع است...» می گوید وقت کتاب خواندن ترس و لرز وجود مرا گرفت.(خاطرات شیخ ابراهیم زنجانی، ص156.)
کسروی نیز در تاریخ مشروطه ایران علاوه بر نقش کتاب در محافل روشنفکری، به تاثیر توده‌ای آن در انبوه ایرانیان اشاره دارد و می‌نویسد: «ارج آن را کسانی دادند که آن روزها خوانده اند و تکانی را در خواننده پدید می‌آورد و به یاد می‌دارند. انبوه ایرانیان که در آن روز خو به این آلودگی‌ها و بدیها گرفته بودند و جز از زندگانی بد خود به زندگانی دیگر گمان نمی‌بردند از خواندن این کتاب تو گفتی از خواب بیدار می‌شدند و تکان سخت می‌خوردند. بسیار کسان را توان پیدا کرد که از خواندن این کتاب بیدار شده و برای کوشیدن به نیکی کشور آماده گردیده و به کوشندگان دیگر پیوسته اند.»
از تشکیل دارالسلطنه تبریز تا پیروزی جنبش مشروطه خواهی یک سده زمان لازم هست اما یک سده زمان برای تبدیل یک ایده به عمل انقلابی زمان زیادی نیست.و تاثیر این رساله ها انکارناپذیر است از همین روست که ایرانیان و آرزوهای اصلاح طلبی و قانون خواهی و تحدید و تهدید قدرت مطلقه شاهان سرانجام از لوله تفنگ مشروطه خواهان تبریز و ستارخانها در طول استبداد صغیر به ثمر نشست.اما سرانجام، با سرازیر شدن قشون سالداتهای روسی به تبریز، در خون نشست! و کشتی مشروطیت ایران نیز در غرقابی از مشکلات، دسیسه های داخلی و خارجی...به گل نشست...
چنین است که در پایان جلد دوم سیاحتنامه، نویسنده کتاب ابراهیم بیگ در غربت،مریض احوال به بستر افتاده که در واقع تمثیلی از مریضی و اوضاع فلاکتبار کشورش است هوش و حواسش را از دست داده و جسماً بسیار فرسوده شده است، تخفیف یا تشدید مرض او به آمدن خبرهای خوب و بد از ایران بستگی دارد. خبر پادشاهی مظفر الدین شاه و آغاز اصلاحات اجتماعی و سیاسی، به زمامداری صدر اعظم امین الدوله، موجب بهبودی کوتاه در احوال ابراهیم‌بیگ می‌گردد. در فاصله بازیافت سلامتی، به توصیه و فشار اطرافیانش با محبوبه ازدواج می‌کند. اما دوران خوشی بسیار کوتاه است. خبرهای بد از ایران می‌رسد. صدر اعظم بر کنار میشود، مستبدین قدیمی، دوباره قدرت را در ایران به دست می‌گیرند و شاه هم به فسادهای معمول دربار تسلیم میشود... نامه‌ها و اخباری تلخی که اینک از ایران می‌رسد ابراهیم‌بیگ را قدم به قدم به سراشیب جنون و دق مرگی می‌برد.سرانجام در واقع با مرگ وطن اش، ابراهیم‌بیگ نیز می‌میرد و محبوبه پیکر محتضر را در آغوش می‌کشد و او نیزهمراه او جان می‌سپارد...
کتاب خاطرات من شیخ ابراهیم زنجانی در ادامه تقدیم شده است.
📚 سرگذشت زندگی من، خاطرات شیخ ابراهیم زنجانی، به اهتمام غلامحسین میرزا صالح