‌
‌‌کسروی منشأ مشروطيت را بيدارى ايرانيان دانست؛ بيدارى به‌معنى وقوف به عقب‌ماندگى و ضعف در برابر اروپاييان و اعتراض به حكومت استبدادى. به‌نوشتهٔ او پس از كشته شدن نادرشاه افشار تنزل ايران آغاز گرديد. جهان در فاصلهٔ بين درگذشت كريم‌خان زند و مرگ فتحعلى شاه قاجار دگرگونی‌هاى عظيمى را مانند «شورش فرانسه، و پيدايش ناپلئون و جنگ‌هاى پياپى [او]، و جنبش توده‌ها، و پيشرفت فن جنگ، و پديد آمدن افزارهاى نوين» تجربه كرد. در نتيجهٔ اين تحولات، دولت‌هايى بزرگ و نيرومند شكل گرفتند. در چنين مقطع حساسى شاهان ناتوان قاجار كشور را به‌پريشانى و زبونى كشاندند. ايران در عهد سلطنت فتحعلى شاه، محمّد شاه، و ناصرالدّين شاه با دولت‌هاى روسيه و انگليس جنگيد. در اين جنگ‌ها شكست خورد و بخش‌هايى از خاک خود را از دست داد. در همين دوره چند صدراعظم - ميرزا ابوالقاسم قائم‌مقام، ميرزا تقى‌خان اميركبير، و ميرزا حسين‏خان سپهسالار - كمر به اصلاحات بستند و با درايت كار دولت را پيش بردند. شاهان قاجار آنها را كنار گذاشتند و هر يک را به‌صورتى نابود كردند.

از کتابِ «کسروی و تاریخ مشروطه ایران»
سهراب یزدانی