روانشناسی تربیت

کودکان با مشاهده چگونگی برخورد ما با دیگران می‌توانند طرز برخورد با سایرین را بیاموزند! آیا وقتی چیزی از دستمان افتاد و کسی آن را برداشت و به ما داد، از او تشکر می‌کنیم؟ آیا از فرزند خود تشکر می‌کنیم؟ آیا از کلمات مودبانه‌ای نظیر «لطفا»، «متشکرم» و «قابلی ندارد» استفاده می‌کنیم؟ آیا وقتی اشتباهی کردیم عذرخواهی می‌کنیم؟ یا در خانواده اجازه ابراز احساسات و محبت وجود دارد؟ نحوه رفتار ما نشان‌دهنده ارزش‌ها و فرهنگ ماست.

نکاتی از روانشناسی نقاشی که به درک بهتر وضعیت روانی، احساسات، و رشد عاطفی و شناختی کودکان کمک می‌کند:

استفاده از رنگ‌ها می‌تواند نشان‌دهنده حالات روحی باشد. به عنوان مثال، استفاده زیاد از رنگ‌های تیره ممکن است نشانه‌ای از ناراحتی یا اضطراب باشد، در حالی که رنگ‌های شاد و روشن می‌تواند نشان‌دهنده شادی و خوشحالی باشد.

اندازه و موقعیت اشیا: اندازه نسبی اشیا و موقعیت آن‌ها در نقاشی می‌تواند نشان‌دهنده اهمیت یا اولویت‌های کودک باشد. برای نمونه، نقاشی کردن خود یا یک عضو خانواده با اندازه بزرگ‌تر می‌تواند نشان دهنده اهمیت آن شخص در زندگی کودک باشد.

جزئیات: توجه به جزئیات ممکن است بازتابی از سطح توجه و دقت کودک باشد. کودکانی که در نقاشی‌هایشان جزئیات زیادی را نشان می‌دهند، ممکن است در حال نشان دادن مهارت‌های شناختی بالاتر یا تلاش برای ارتباط بیشتر باشند.

موضوع نقاشی: موضوعاتی که کودکان انتخاب می‌کنند، می‌تواند بازتابی از تجربیات روزمره، ترس‌ها، آرزوها یا حتی رویاهای آن‌ها باشد. برای مثال، نقاشی‌هایی که شامل خشونت یا ترس هستند، ممکن است نشان‌دهنده مشکلات روانی یا استرس باشند.

شکل‌ها و خطوط: نوع خطوط استفاده شده (مثل خطوط زاویه‌دار در مقابل خطوط منحنی) می‌تواند نشان‌دهنده سطح انرژی، احساسات یا حتی وضعیت روانی کودک باشد. خطوط زاویه‌دار ممکن است نشانه‌ای از تنش یا خشم باشد.

البته باید دقت داشت هر کودکی، منحصر به فرد است و ممکن است با توجه به سایر نشانه‌های روانشناختی تفسیرهای مختلفی از نقاشی‌های یکسان وجود داشته باشد.

تربیت کودک باید بر پایه‌ی امنیت عاطفی استوار باشد. کودکان نیاز دارند تا در محیطی احساس کنند که دوست داشته می‌شوند، پذیرفته شده‌اند و امنیت دارند. در این محیط، بدون توجه به تفاوت‌ها یا اشتباهاتشان، پذیرفته می‌شوند که این امر به شکل‌گیری هویت مثبت و قوی در آن‌ها کمک می‌کند. این احساس امنیت به آنها اجازه می‌دهد تا با اعتماد به نفس بیشتری به کشف دنیا بپردازند.

خواندن کتاب داستان، انجام بازی‌های علمی و فکری و شرکت در فعالیت‌های دستی مانند نقاشی کشیدن و ساخت کاردستی‌ها، تاثیر به‌سزایی در رشد هوش کودک دارد. در واقع، بازی‌ها نقش اساسی در شکل‌دهی شخصیت و افزایش توانایی‌های شناختی کودکان ایفا می‌کنند. برخی از این بازی‌ها به عنوان پدیده‌های خودجوش شناخته می‌شوند، چرا که نیازی نیست به کودک آموزش دهید چگونه بازی کند؛ آن‌ها به‌طور طبیعی و بدون آموزش خاصی به بازی می‌پردازند.

بهتر است کودک در محیطی قرار گیرد که امکان هم‌بازی شدن با کودکان دیگر و دسترسی به ابزار و اسباب‌بازی‌های مناسب را داشته باشد. این مسئله نه تنها به رشد اجتماعی و هوشی کودک کمک می‌کند، بلکه مهارت‌هایی مثل همکاری، حل مسئله، و ارتباطات را نیز تقویت می‌نماید. تعامل با همسالان، بازی‌های گروهی و فعالیت‌های خلاقانه در چنین محیط‌هایی، فرصت‌های ارزشمندی برای رشد همه‌جانبه کودک فراهم می‌آورد.

مادری که همه کارها را برای فرزندش انجام می‌دهد، به فرزندش آموزش می‌دهد که حقیر، ناتوان، وابسته، ناکارآمد و غیرمفید است. چرا که کودک در نهایت احساس خواهد کرد که به‌تنهایی نمی‌تواند مسئولیت‌ها را بر عهده بگیرد یا به خود متکی باشد. این می‌تواند منجر به عزت‌نفس پایین، عدم توانایی در حل مشکلات و ناتوانی در انجام کارهای روزمره به‌تنهایی شود. تعادل بین حمایت و آموزش استقلال مهم است تا کودکان بتوانند به افرادی مستقل و توانمند تبدیل شوند.

یکی از دلایل بی‌نظمی و شلخته بودن کودکان این است که می‌خواهند به برخوردهای والدین‌شان اعتراض کنند. کودکانی که به دست پدر و مادر تنبیه می‌شوند یا از حمایت عاطفی خوبی برخوردار نیستند بیش از دیگر کودکان دچار بی‌نظمی و بی‌انظباطی می‌شوند. کتک زدن کودک، فریاد کشیدن، تنبیه کودک می‌تواند كودک را به بی‌نظمی و شلختگی دچار کند. رویکردهای مثبت مانند گفتگو، تشویق به مسئولیت‌پذیری به شکل مناسب و آموزش مهارت‌های زندگی می‌تواند به کاهش این نوع رفتارها کمک کند.

تاب‌آوری با تمرین و زمان می‌تواند تقویت شود. برای افزایش تاب‌آوری کودک و نوجوان، می‌توانید از این روش‌ها استفاده کنید:

تعیین اهداف واقع‌بینانه: اهداف کوچک و قابل دستیابی می‌توانند احساس موفقیت و کنترل را افزایش دهند.

توسعه مهارت‌های حل مسئله: آموزش این که چگونه مشکلات را به اجزا کوچک‌تر تقسیم کنند و به آنها به صورت منطقی و در بازه‌های زمانی متفاوت رسیدگی کنند.

تقویت خودآگاهی: شناخت نقاط قوت و ضعف خود، که می‌تواند به بهبود خودکارآمدی کمک کند.

پذیرش تغییر و انعطاف‌پذیری: یادگیری اینکه تغییرات بخشی از زندگی هستند و انعطاف‌پذیری در برابر آن‌ها می‌تواند منجر به رشد شود.

مراقبت از خود: توجه به سلامت جسمی و روانی از طریق تغذیه مناسب، ورزش، خواب کافی و استراحت.

یادگیری از تجربیات گذشته: بررسی موقعیت‌های قبلی و شناسایی روش‌هایی که در گذشته همراه با نتیجه بوده‌اند.

هر چقدر امروز در کوچک‌ترین ناامیدی‌ها و شکست‌های کودک و نوجوانمان بیشتر ابراز نگرانی و احساس ناتوانی ایجاد کنیم، کودکمان در آینده در روبرو شدن با شکست‌ها و مدیریت بحران آن، ناتوان‌تر خواهد بود. اگر به کودکان و نوجوانان اجازه دهیم که با شکست‌ها و ناامیدی‌های کوچک مواجه شوند و به آنها فرصت یادگیری از این تجربیات را بدهیم، مهارت‌های آنها در مدیریت بحران و شکست در آینده تقویت می‌شود. حمایت بیش از حد می‌تواند به کاهش استقلال و تاب‌آوری آن‌ها منجر شود.

این کانال برای آن مادرانی که به سلامت روان کودک خود اهمیت می‌دهند.
@kodakanegi

نحوه آموزش نظم به اندازه خود نظم مهم است. استفاده از تهدید، خشم و زورگویی برای آموزش نظم نه‌تنها می‌تواند رابطه والدین و فرزند را خدشه‌دار کند، بلکه ممکن است به اعتماد به نفس و رشد روانی کودک آسیب بزند. در عوض، روش‌های خلاقانه و مشارکتی می‌توانند به کودکان کمک کنند تا نظم را به شکلی مثبت و پایدار درک و یاد بگیرند:

داستان‌های خلاقانه: داستان‌ها می‌توانند ابزار قدرتمندی برای آموزش نظم باشند. برای مثال، می‌توانید داستانی درباره دو دوست به نام‌های «نظمی» و «شلخته» بگویید که نظمی با نظم و ترتیب، روز بهتری دارد، به موقع به مدرسه می‌رسد، وسایلش را پیدا می‌کند. درحالی‌که شلخته با بی‌نظمی، مشکلات زیادی را تجربه می‌کند. این داستان‌ها می‌توانند شامل تصاویر، شخصیت‌های خیالی یا حتی عروسک‌ها باشند تا کودکان را درگیر کنند.

بازی و همکاری: بازی‌هایی که نظم و ترتیب را تشویق می‌کنند، می‌توانند بسیار موثر باشند. برای نمونه، بازی «خانه‌سازی» که در آن کودکان باید یک خانه نظم‌یافته بسازند یا بازی «مسابقه نظم» که در آن کودکان باید وسایل اتاق را به ترتیب جمع‌آوری کنند. این بازی‌ها نه‌تنها نظم را آموزش می‌دهند بلکه همکاری، کار تیمی و حس مسئولیت‌پذیری را نیز تقویت می‌کنند.

الگوی عملی: کودکان بیشتر از اینکه به حرف گوش دهند، به عمل نگاه می‌کنند. والدین و مربیان باید خود نمونه‌ای از نظم و انضباط باشند. وقتی کودکان می‌بینند که بزرگترها چگونه به صورت منظم زندگی می‌کنند، وسایل خود را جمع‌آوری می‌کنند، به موقع به کارهایشان می‌رسند، تمایل بیشتری به الگوبرداری از این رفتارها پیدا می‌کنند.

آموزش بدون سخنرانی: به جای سخنرانی در مورد اهمیت نظم، می‌توان از شرایط روزمره برای آموزش استفاده کرد. مثلا هنگام تمیز کردن اتاق با کودک همکاری کنید و فواید داشتن یک محیط منظم را به صورت عملی نشان دهید.

از طریق این روش‌ها، در کنار اینکه نظم به عنوان یک وظیفه یا بار سنگین به کودکان آموزش داده نمی‌شود، بلکه به عنوان یک بخش طبیعی و لذت‌بخش از زندگی دیده می‌شود که می‌تواند رضایت، آرامش و موفقیت را به همراه داشته باشد.

در اینجا چند نکته کلیدی در رابطه با تربیت کودکان را مرور می‌کنیم. تربیت کودک یک فرآیند پیچیده و مداوم است که نیاز به صبر، توجه و انعطاف‌پذیری دارد. هر کودک منحصربه‌فرد است، بنابراین روش‌های تربیتی نیز باید به نیازهای خاص هر کودک تطبیق داده شوند.

عشق و محبت: کودکان نیاز به احساس امنیت عاطفی دارند. نشان دادن عشق و محبت از طریق آغوش، بوسه، و کلام محبت‌آمیز به کودکان کمک می‌کند تا اعتماد به نفس و امنیت درونی پیدا کنند.

استقلال: تشویق به استقلال به کودکان کمک می‌کند تا مهارت‌های زندگی را یاد بگیرند. این شامل کارهای ساده‌ای مثل لباس پوشیدن، غذا خوردن و یا تمیز کردن اتاقشان می‌شود.

آموزش اخلاق و ارزش‌ها: از همان ابتدا، والدین باید به کودکان اخلاق، مثل احترام، صداقت و مسئولیت‌پذیری را آموزش دهند. این ارزش‌ها از طریق الگوبرداری از رفتار والدین و داستان‌ها و بازی‌ها آموزش داده می‌شوند.

تنبیه و پاداش: استفاده از تنبیهات منطقی و پاداش‌ها برای تشویق رفتارهای مثبت مهم است. تنبیه‌ها باید آموزشی و نه تحقیرآمیز باشند. پاداش‌ها نیز باید به گونه‌ای باشند که ارزش رفتار مثبت را نشان دهند.

ارتباط موثر: گوش دادن فعال به کودکان، صحبت در مورد احساسات و تجربیات آنها، و ایجاد فضایی برای بحث آزادانه و بدون قضاوت، ارتباط قوی بین والدین و کودکان را تقویت می‌کند.

یادگیری: تشویق به یادگیری و کنجکاوی از دوران کودکی، نه‌تنها در مدرسه بلکه در زندگی روزمره، می‌تواند خودآموزی و خلاقیت را در کودکان تقویت کند.

بچه‌هایی که در مورد موفقیت و شکست‌های والدین خود می‌دانند، بهتر و راحت‌تر می‌توانند اضطراب خود را کنترل کنند و انعطاف‌پذیرتر هستند.

اگر می‌خواهید فرزندانتان بتواند حل مسئله و کنترل بحران انجام دهد به جای پنهان کردن همه‌چیز به آنان بیاموزید که وقتی مشکلی وجود دارد خانواده چطور با همکاری و همفکری از پس آن برمی‌آید. به آنها بیاموزید موفقیت حاصل زحمت همه اعضای خانواده است و شادی حاصل از آن به همه تعلق دارد.

📕 کتاب روانشناسی بخوانید
@caferavanshenasi

همه پدر و مادرهای شاغل از اینکه برنامه‌های مورد علاقه فرزندانشان مانند یک بازی فوتبال یا یک اجرای تک‌نوازی پیانو را از دست بدهند، احساس گناه می‌کنند. وقتی که تغییرات لحظه آخری در برنامه‌های کاری پیش می‌آید یا مجبور هستید به مشتری خود سر بزنید، طبیعی است که احساس کنید پیوسته در حال رنجاندن کودک خود هستید…

هم در مورد مادرها و هم پدرها، دریافتیم که سلامت عاطفی فرزندان در مواردی که والدین خانواده را در اولویت بالاتری قرار می‌دهند، بیشتر است و این امر به مدت زمانی که والدین به کار اختصاص می‌دهند، بستگی ندارد. همچنین مشخص شد در حالتی که والدین به کار به‌عنوان یک منبع چالش، خلاقیت و لذت بردن نگاه می‌کنند، فرزندان وضعیت بهتری دارند و باز هم این امر به زمان اختصاص داده شده به کار بستگی ندارد. به‌طور مشخص، مشاهده شد که زمانی که والدین راضی از کارشان به‌صورت فیزیکی در کنار فرزندشان حضور دارند، فرزندان در وضعیت بهتری به سر می‌برند...

اگر تاثیر کارمان بر سلامت روانی فرزندمان برایمان اهمیت دارد، می‌توانیم برای یافتن روش‌های خلاقانه برای حضور فیزیکی و ذهنی در کنار فرزندانمان تلاش بیشتری به کار ببندیم و حتما باید این کار را انجام دهیم و نیز باید بدانیم که این موضوع لزوما به معنی صرف ساعات بیشتر با فرزندان نیست. موضوع مهم و اصلی زمان مفید و کیفیت زمانی است که به آنها اختصاص می‌دهیم.

استوارت فریدمن
مترجم آناهیتا جمشیدنژاد

نظم را با تهدید، خشم و زورگویی آموزش ندهید. فواید نظم را در قالب داستان‌های خلاقانه‌ یا به شکل بازی و همکاری به کودک یاد دهید، کودکان الگوی عملی می‌خواهند و نه سخنرانی و تئورى.

کافه هنر را از اینجا تماشا کنید.
@cafehonar

مهم است که بدانید که چه زمانی واکنش نشان ندهید

تا زمانی که کودک شما کار خطرناکی انجام نمی‌دهد و برای رفتارهای خوب خود توجه مثبت کافی دریافت می‌کند، نادیده گرفتن رفتار بد می‌تواند راهی موثر در جلوگیری از آن باشد.

نادیده گرفتن رفتارهای نامناسب می‌تواند به کودک پیامد طبیعی آنها را بیاموزاند. برای مثال، اگر کودک شما به عمد کلوچه‌های خود را زمین می‌اندازد به زودی متوجه خواهد شد که دیگر کلوچه‌ای برای خوردن باقی نمانده است یا اگر تمام اسباب‌بازی‌هایش به زمین می‌اندازد و می‌شکند متوجه خواهد شد که دیگر نمی‌تواند با آنها بازی کند و طولی نمی‌کشد که یاد می‌گیرید کلوچه‌هایش زمین نیندازد و با دقت با اسباب‌بازی‌هایش بازی کند.

احساسات خود را بیان كنید. وقتی فرزندتان به مدرسه می‌رود، به او بگویید دوستش دارید. وقتی مشغول انجام تكالیفش است وقتی با هم بازی می‌کنید، باز هم علاقه و اشتیاق خود را بیان كنید. به فرزند خود بگویید تلاش او برای شما افتخارآمیز است. حتی نوجوانی که تمایل بیشتری برای اختصاص وقت برای خودش دارد نیز علاقه و توجه قلبی شما را رد نمی‌كند.

در حال نوازش با او گفتگو كنید. این روش ابراز غیركلامی علاقه است. ایجاد این رابطه با كودكان و فرزندان دوره ابتدایی آسان است. با بزرگ‌تر شدن کودک، ابراز علاقه به این روش سخت‌تر می‌شود. ممکن است پسربچه‌ها چندان مایل به بغل کردنشان نباشند. با این همه ارتباط پوستی برای فرزندان آرامش‌بخش است پس بهانه‌هایی وجود خواهد داشت بتوانید آنها را به آغوش بکشید.