روانشناسی تربیت

مشورت و همفکری به جای خودسری

اجازه دهید نوجوانتان حتی کودکتان در صورت علاقه در گفتگویی که شما و همسرتان برای تبادل نظر و تصمیم‌گیری در خصوص مسائل خانواده دارید، شرکت و حتی اظهار نظر کنند. در این صورت او می‌آموزد که در تصمیم‌گیری‌ها و چالش‌های مهم زندگی بهتر است با سایر اعضای خانواده در مورد آن موضوع مشورت کند و نظرات آنان را بشنود. او به مرور متوجه می‌شود که همواره نظر بهتر و کامل‌تری از نظری که او دارد، ممکن است وجود داشته باشد و برای اتخاذ تصمیم بهتر باید حرف دیگران و به ویژه خانواده خود را بشنوند تا با مشورت تصمیم درست‌تر و پخته‌تری بگیرد.

فکر نکنیم کودکی که سوال نمی‌پرسه، کنجکاو نیست یا چیزی نمی‌خواد بدونه. بچه‌ها ذاتا پر از حس کشف و یادگیری هستن، ولی گاهی نمی‌دونن چطور اون حس رو به زبون بیارن، یا شاید محیط‌شون‌ مثل بی‌حوصلگی بزرگ‌ترها یه‌جورایی جلوی این کنجکاوی رو گرفته. پس نباید فرض را بر این گذاشت کودکی که سوال نمی‌پرسد هنوز برای دانستن خيلی كوچک است يا بدتر از آن هنوز علاقه خاصی به موضوع و پرسيدن ندارد. كودكان حتما سوال دارند. شايد نمی‌دانند چگونه بپرسند و شايد بی‌میلی والدين را در پاسخ دادن به کنجکاوی‌های خود احساس کرده‌اند. با کودک خود حرف بزنند و اجازه دهید بتواند دنیای ذهنی خودش برای شما توصیف کند و به همراه هم دنبال پاسخ سوالاتش بروید. برای مثال وقتی یه بچه به جای سوال پرسیدن فقط به آسمون نگاه می‌کنه، می‌شه ازش پرسید: «به نظرت اون ابرها کجا دارن می‌رن؟» یا «فکر می‌کنی خورشید شب‌ها کجا می‌ره؟»

کودكان تحت تاثیر پدرانی هستند كه از نظر عاطفی حضور دارند، برای فرزندان خود ارزش قائل می‌شوند و در ناراحتی‌ها و نگرانی‌ها می‌توانند فرزندانشان را آرام کنند

اما در عوض پدرانی كه خشونت می‌وزند، عیب‌جو هستند، فرزند خود را تحقیر می‌كنند یا از نظر عاطفی سرد هستند می‌‌توانند به شدت به فرزند خود آسیب برسانند.

شواهد تحقیقاتی حاكی از آن است كه پدرهای علاقه‌مند به‌ویژه آنهایی كه از نظر عاطفی در دسترس هستند، در خوشبختی فرزندانشان نقش منحصر به فردی را ایفا می‌كنند.

هر شکلی از خشونت عاطفی نسبت به كودک و نوجوان می‌تواند آسیب‌زا باشد،. طرد کردن، قهر کردن، محبت مشروط (منظور محبتی كه با شرط ابراز بشه اگر مرتب باشی دوست دارم)، نمی‌خوام ببینمت، برو دیگه دوستت ندارم، دیگه مامانت نمی‌شم، اصلا با من حرف نزن، برو از جلوی چشمم دور شو. سردی عاطفی و حتی طردهای فیزیکی، برای مثال می‌برم می‌ذارمت سر راه، این خونه دیگه جای تو نیست همگی خشونت عاطفی هستند و باعث ناامنی کودک و نوجوان می‌شوند. مراقب حرف‌هايی كه به فرزندانمان می‌زنيم، باشيم!

چرا تنبیه موثر نیست؟

با تنبیه، بدرفتاری کودک تنها از دید تنبیه‌کننده مخفی می‌شود ولی در الگوی رفتاری کودک باقی مانده و خاموش نمی‌شود. در تنبیه به کودک می‌گوییم چکار نکند در حالی که باید به او آموزش دهیم چکار کند.

والدین مجبور می‌شوند شدت تنبیه را به مرور افزایش دهند که حتی ممکن است منجر به انزجار کودک از پدر و مادر بشود. با تنبیه، والدین نیز تنبیه خواهند شد چرا که خشم کودک برانگیخته می‌شود.

تنبیه، آموزش پرخاشگری به کودک است. تنبیه به خصوص تنبیه‌های جسمی هیچ‌وقت از ذهن کودک فراموش نمی‌شوند.

📕 کتاب روانشناسی بخوانید
@caferavanshenasi

از کودکی که هنوز مفهوم شراکت و همکاری را درک نکرده است، انتظار نداشته باشید که اسباب‌بازی‌ها و خوراکی‌های خود را با دیگران تقسیم کند یا در آنها شریک شود. به جای آن، از طریق بازی، مفاهیم شراکت و همکاری را به او آموزش دهید و این رفتار او را نشانه خست یا بدی ندانید. بر اساس نظریه ژان پیاژه، کودکان در مرحله پیش‌عملیاتی (بین 2 تا 7 سالگی) هنوز در مرحله خودمحوری قرار دارند و توانایی درک کامل دیدگاه دیگران را ندارند. بنابراین، اگر کودکی اسباب‌بازی خود را به دیگری ندهد، این رفتار متناسب با مرحله رشد اوست و نه نشانه‌ای از خسیس بودن.

پدر و مادرها بزرگسالانی هستند که سعی دارند کمک و همراه مسیر رشد و تحول کودکان خود باشند، ولی این همراهی نباید تبدیل به موضع برتر برای والدین باشد، آنها عصبانی می‌شوند، داد می‌زنند، تنبيه می‌كنند، عقاید خود را تحمیل می‌کنند، احساسات کودک را بی‌اهمیت می‌دادند، زور می‌گویند و نمی‌خواهند کلمه «نه» بشوند و اینجا فراموش می‌کنند این رفتارهای اشتباه نه‌تنها کمکی برای رشد کودک نمی‌کند، بلکه به مرور زمان حتی رابطه کلامی و عاطفی خود را نیز با کودک از دست می‌دهند و کودک را درگیر آسیب‌های شناختی و جسمی نگه می‌دارند.

کتاب روانشناسی کودک بخوانید
@kodakanegi

چیزی‌هایی که فرزندتان نیاز دارد که بشنود:

عاشقتم
متاسفم
می‌بخشمت
بهت گوش می‌دم
بهت افتخار می‌کنم
این مسئولیت توست
می‌تونی از پسش برآیی
باهم درستش می‌کنیم

کودک را مجبور به شجاعت نکنید!

ترس کودک شاید از نگاه شما افراطی یا غیرمنطقی باشد، اما از دید خود او کاملا بجا و درست است. ترس یک واکنش طبیعی، واقعی و معنادار برای هر فرد است، به‌ویژه برای کودکان. بنابراین مجبور کردن او به انجام کاری که از آن می‌ترسد، مثلا قرار دادن او در یک اتاق تاریک، می‌تواند موجب آسیب‌های روان‌شناختی بیشتر به او بشود.

کودکان با مشاهده چگونگی برخورد ما با دیگران می‌توانند طرز برخورد با سایرین را بیاموزند! آیا وقتی چیزی از دستمان افتاد و کسی آن را برداشت و به ما داد، از او تشکر می‌کنیم؟ آیا از فرزند خود تشکر می‌کنیم؟ آیا از کلمات مودبانه‌ای نظیر «لطفا»، «متشکرم» و «قابلی ندارد» استفاده می‌کنیم؟ آیا وقتی اشتباهی کردیم عذرخواهی می‌کنیم؟ یا در خانواده اجازه ابراز احساسات و محبت وجود دارد؟ نحوه رفتار ما نشان‌دهنده ارزش‌ها و فرهنگ ماست.

نکاتی از روانشناسی نقاشی که به درک بهتر وضعیت روانی، احساسات، و رشد عاطفی و شناختی کودکان کمک می‌کند:

استفاده از رنگ‌ها می‌تواند نشان‌دهنده حالات روحی باشد. به عنوان مثال، استفاده زیاد از رنگ‌های تیره ممکن است نشانه‌ای از ناراحتی یا اضطراب باشد، در حالی که رنگ‌های شاد و روشن می‌تواند نشان‌دهنده شادی و خوشحالی باشد.

اندازه و موقعیت اشیا: اندازه نسبی اشیا و موقعیت آن‌ها در نقاشی می‌تواند نشان‌دهنده اهمیت یا اولویت‌های کودک باشد. برای نمونه، نقاشی کردن خود یا یک عضو خانواده با اندازه بزرگ‌تر می‌تواند نشان دهنده اهمیت آن شخص در زندگی کودک باشد.

جزئیات: توجه به جزئیات ممکن است بازتابی از سطح توجه و دقت کودک باشد. کودکانی که در نقاشی‌هایشان جزئیات زیادی را نشان می‌دهند، ممکن است در حال نشان دادن مهارت‌های شناختی بالاتر یا تلاش برای ارتباط بیشتر باشند.

موضوع نقاشی: موضوعاتی که کودکان انتخاب می‌کنند، می‌تواند بازتابی از تجربیات روزمره، ترس‌ها، آرزوها یا حتی رویاهای آن‌ها باشد. برای مثال، نقاشی‌هایی که شامل خشونت یا ترس هستند، ممکن است نشان‌دهنده مشکلات روانی یا استرس باشند.

شکل‌ها و خطوط: نوع خطوط استفاده شده (مثل خطوط زاویه‌دار در مقابل خطوط منحنی) می‌تواند نشان‌دهنده سطح انرژی، احساسات یا حتی وضعیت روانی کودک باشد. خطوط زاویه‌دار ممکن است نشانه‌ای از تنش یا خشم باشد.

البته باید دقت داشت هر کودکی، منحصر به فرد است و ممکن است با توجه به سایر نشانه‌های روانشناختی تفسیرهای مختلفی از نقاشی‌های یکسان وجود داشته باشد.

تربیت کودک باید بر پایه‌ی امنیت عاطفی استوار باشد. کودکان نیاز دارند تا در محیطی احساس کنند که دوست داشته می‌شوند، پذیرفته شده‌اند و امنیت دارند. در این محیط، بدون توجه به تفاوت‌ها یا اشتباهاتشان، پذیرفته می‌شوند که این امر به شکل‌گیری هویت مثبت و قوی در آن‌ها کمک می‌کند. این احساس امنیت به آنها اجازه می‌دهد تا با اعتماد به نفس بیشتری به کشف دنیا بپردازند.

خواندن کتاب داستان، انجام بازی‌های علمی و فکری و شرکت در فعالیت‌های دستی مانند نقاشی کشیدن و ساخت کاردستی‌ها، تاثیر به‌سزایی در رشد هوش کودک دارد. در واقع، بازی‌ها نقش اساسی در شکل‌دهی شخصیت و افزایش توانایی‌های شناختی کودکان ایفا می‌کنند. برخی از این بازی‌ها به عنوان پدیده‌های خودجوش شناخته می‌شوند، چرا که نیازی نیست به کودک آموزش دهید چگونه بازی کند؛ آن‌ها به‌طور طبیعی و بدون آموزش خاصی به بازی می‌پردازند.

بهتر است کودک در محیطی قرار گیرد که امکان هم‌بازی شدن با کودکان دیگر و دسترسی به ابزار و اسباب‌بازی‌های مناسب را داشته باشد. این مسئله نه تنها به رشد اجتماعی و هوشی کودک کمک می‌کند، بلکه مهارت‌هایی مثل همکاری، حل مسئله، و ارتباطات را نیز تقویت می‌نماید. تعامل با همسالان، بازی‌های گروهی و فعالیت‌های خلاقانه در چنین محیط‌هایی، فرصت‌های ارزشمندی برای رشد همه‌جانبه کودک فراهم می‌آورد.

مادری که همه کارها را برای فرزندش انجام می‌دهد، به فرزندش آموزش می‌دهد که حقیر، ناتوان، وابسته، ناکارآمد و غیرمفید است. چرا که کودک در نهایت احساس خواهد کرد که به‌تنهایی نمی‌تواند مسئولیت‌ها را بر عهده بگیرد یا به خود متکی باشد. این می‌تواند منجر به عزت‌نفس پایین، عدم توانایی در حل مشکلات و ناتوانی در انجام کارهای روزمره به‌تنهایی شود. تعادل بین حمایت و آموزش استقلال مهم است تا کودکان بتوانند به افرادی مستقل و توانمند تبدیل شوند.

یکی از دلایل بی‌نظمی و شلخته بودن کودکان این است که می‌خواهند به برخوردهای والدین‌شان اعتراض کنند. کودکانی که به دست پدر و مادر تنبیه می‌شوند یا از حمایت عاطفی خوبی برخوردار نیستند بیش از دیگر کودکان دچار بی‌نظمی و بی‌انظباطی می‌شوند. کتک زدن کودک، فریاد کشیدن، تنبیه کودک می‌تواند كودک را به بی‌نظمی و شلختگی دچار کند. رویکردهای مثبت مانند گفتگو، تشویق به مسئولیت‌پذیری به شکل مناسب و آموزش مهارت‌های زندگی می‌تواند به کاهش این نوع رفتارها کمک کند.

تاب‌آوری با تمرین و زمان می‌تواند تقویت شود. برای افزایش تاب‌آوری کودک و نوجوان، می‌توانید از این روش‌ها استفاده کنید:

تعیین اهداف واقع‌بینانه: اهداف کوچک و قابل دستیابی می‌توانند احساس موفقیت و کنترل را افزایش دهند.

توسعه مهارت‌های حل مسئله: آموزش این که چگونه مشکلات را به اجزا کوچک‌تر تقسیم کنند و به آنها به صورت منطقی و در بازه‌های زمانی متفاوت رسیدگی کنند.

تقویت خودآگاهی: شناخت نقاط قوت و ضعف خود، که می‌تواند به بهبود خودکارآمدی کمک کند.

پذیرش تغییر و انعطاف‌پذیری: یادگیری اینکه تغییرات بخشی از زندگی هستند و انعطاف‌پذیری در برابر آن‌ها می‌تواند منجر به رشد شود.

مراقبت از خود: توجه به سلامت جسمی و روانی از طریق تغذیه مناسب، ورزش، خواب کافی و استراحت.

یادگیری از تجربیات گذشته: بررسی موقعیت‌های قبلی و شناسایی روش‌هایی که در گذشته همراه با نتیجه بوده‌اند.