مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامى

جامه‌سپیدان

♦️در شادباشِ ششم فروردین، زادروز زردشتِ پیامبر، فرازهایی از مدخل «زَرْدُشْتیان» در دانشنامۀ فرهنگ مردم ایران نوشتۀ فرزانه گشتاسب را می‌خوانیم.

🔹گویش زردشتیان
گویشی که زردشتیان بدان سخن می‌گویند، نزد خود ایشان «دری»، «گَوری» یا «گَوْرونی» نامیده می‌شود و یکی از گویشهای گروه جنوب شرقی از گروه گویشهای مرکزی ایران محسوب می‌گردد. دری زردشتی را، به دلیل داشتن لهجه‌های متعدد و نیز اینکه گویندگان آن نمی‌توانند با سخن‌گویان زبانهای دیگر، مثلاً با فارسی‌زبانان، به تفهیم و تفاهم بپردازند، زبانی مستقل شمرده‌اند. زبان دری زردشتی دارای دو لهجۀ اصلی و کاملاً متفاوت است: یکی لهجۀ یزدی و دیگری لهجۀ کرمانی. لهجۀ کرمانی به سوی فراموشی کامل می‌رود و شمار گویشوران آن بسیار کم است؛ اما دری زردشتی یزدی زبانی زنده است و در یزد و روستا‌ها و آبادیهای آن گویشورانی دارد. لهجه‌های این روستاها با هم تفاوت دارند؛ این تفاوت هم در سطح آواشناسی و هم در سطح واج‌شناسی، نحو و نیز شکل و کاربرد واژه‌ها دیده می‌شود. لهجۀ مَحلَتی (کوتاه‌شدۀ «محلۀ زردشتیان یزد»)، نمونۀ شاخص محسوب می‌شود. از ویژگیهای مهم این زبان، صرف متفاوت فعل ماضی متعدی است که مانند دورۀ میانۀ زبانهای ایرانی به صورت ارگتیو یا عامل‌دار صرف می‌شود.

🔸گاه‌شماری زردشتی
نخستین زردشتیان گاه‌شماری ۳۶۰روزۀ ایران باستان را به کار می‌بردند که ۱۲ ماهِ ۳۰روزه داشت. ویژگی گاه‌شماری زردشتیان این بود که هر یک از ۱۲ ماه سال و هر یک از ۳۰ روز ماه را به یکی از ایزدان نسبت می‌دادند و با اختصاص‌دادن ۴ روز از ماه به نام خداوند، یک ماه را به ۴ بخش، دو بخش هفت‌روزه و دو بخش هشت‌روزه، تقسیم می‌کردند. در آغاز دورۀ ساسانی و حکومت اردشیر اول، تغییرات مهمی در گاه‌شماری داده شد و در پایان سال ۳۶۰روزه، ۵ روز افزودند تا شمار روزهای سال به ۳۶۵ روز برسد و این ۵ روز را به نام ۵ فصل سرودهای زردشت، «گاه» یا «گاثا» نامیدند. از همین زمان بود که جشنهای یک‌روزۀ کهن، در اثر همین تغییرات گاه‌شماری به جشنهای شش‌روزه تبدیل شد و مثلاً نوروز را دو بار جشن گرفتند، یک بار در روز اول فروردین، و یک بار در روز ششم فروردین، و گاهنبارها نیز به مراسمی پنج‌روزه تبدیل شدند و زردشتیان کنونی همۀ آیینها و جشنهای دینی را براساس همین تقویم برگزار می‌کنند.

▫️متن کامل این نوشتار را در صفحات ۶٨٣ تا ۶٩۵ از جلد چهارمِ دانشنامۀ فرهنگ مردم ایران و هم‌چنین پیوند آن در تارنمای مرکز بخوانید:
https://www.cgie.org.ir/fa/article/246854/%D8%B2%D8%B1%D8%AF%D8%B4%D8%AA%DB%8C%D8%A7%D9%86
@cgie_org_ir

دانشگاهِ مادر

♦️دبا: زمستان امسال، «دانِشْگاهِ تِهْران»، نخستین مجموعۀ نوین دانشگاهی ایران که از آن با ‌عنوان نماد آموزش عالی در ایران نیز یاد می‌شود، نود ساله شد. به‌‌همین‌سبب در پی فرازی از مدخل مختص آن در دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی به‌قلم مسعود تاره را می‌خوانیم.

🔸«مراحل قانونی تأسیس دانشگاه تهران از ١٣١٢ در ایام نخست‌وزیری محمدعلی فروغی شروع شد. در این تاریخ، علی‌اصغر حکمت نیز کفیل وزارت معارف بود. به‌غیر از لوایحی که دراین‌باره به تصویب مجلس شورای ملی رسید، کمیسیونی با شرکت جمعی از دولتمردان، کارشناسان و استادان مدارس آموزش عالی به بررسی طرح تأسیس دانشگاه پرداختند و پیش‌نویس قانون تأسیس دانشگاه را آماده کردند. محمدعلی فروغی، غلامحسین رهنما، عیسی صدیق و علی‌اکبر سیاسی از اعضای این کمیسیون ​بودند. قانون تأسیس دانشگاه در خرداد ١٣١٣ به تصویب مجلس شورای ملی رسید. تنظیم آیین‌نامه‌ها و مقررات داخلی بر عهدۀ شورای دانشگاه متشکل از رئیس و معاون دانشگاه، رؤسای دانشکده‌ها و شماری از استادان نهاده شد.

🔹دو منطقۀ بهجت‌آباد و باغ جلالیه در شمال تهران نامزد ایجاد ساختمان دانشگاه بودند. سرانجام محدودۀ باغ جلالیه، که جلال‌الدوله پسر ظل‌السلطان آن را احداث کرده بود و در دورۀ پهلوی به حاج رحیم اتحادیه تعلق یافته بود، از سوی وزارت معارف برای احداث دانشگاه به مبلغ ١٠٠‌هزار تومان خریداری شد. نقشۀ مجموعۀ دانشگاه را آندره گدار، رئیس ادارۀ باستان‌شناسی و موزۀ ایران باستان، ترسیم کرد. نخستین بنایی که در این محوطه ساخته شد، ساختمان تالار تشریح از مجموعۀ دانشکدۀ پزشکی بود که ساخت آن در تیر ١٣١٣ آغاز، و در ١۵ بهمن همان سال افتتاح شد. عملیات ساختمانی مجموعۀ دانشکدۀ طب (دانشکدۀ پزشکی، همراه دندان‌سازی و دواسازی)، که نخستین دانشکده در محوطۀ دانشگاه تهران بود، در اسفند ١٣١۶ به پایان رسید. به‌زودی دو دانشکدۀ حقوق و فنی نیز در ضلع غربی محوطۀ دانشگاه توسط پیمانکاران خارجی ساخته شد.

♦️دانشگاه تهران بنا‌به قانون تأسیس آن، مرکب از ۶ دانشکدۀ پزشکی، حقوق، فنی، معقول و منقول، ادبیات، و علوم بود. دانش‌سرای عالی نیز به‌عنوان مؤسسۀ ضمیمۀ دانشگاه تهران شناخته می‌شد. دو شعبه از شعب دارالمعلمین عالی (دانش‌سرای عالی) یعنی شعبۀ ادبی و شعبۀ علمی به دانشگاه تهران انتقال یافت و هستۀ اولیۀ دو دانشکدۀ علوم و ادبیات را تشکیل داد.»

🔸متن کامل این نوشتار را در صفحات ۴٨١ تا ۴٨۴ از جلد بیست‌وسوم دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی و هم‌چنین پیوند آن در تارنمای مرکز بخوانید:
https://www.cgie.org.ir/fa/article/245462
@cgie_org_ir