زیر سقف آسمان

♦️فرق توسعه با مداخلات آمرانه در جامعه: پدیده‌ی توسعه‌ی بخش‌نامه‌ای

✍حسن محدثی‌ی گیلوایی
۲ بهمن ۱۴۰۳

توسعه دگرشد جامعه است؛ دگرشد از نظر ویژه‌گی‌های اساسی‌ی سازنده اش. توسعه انتقال جامعه از شکلی به شکل دیگر است. چه زمانی توسعه رخ می‌دهد؟ وقتی که سنتی جای خود را به سنتی تازه بدهد. سنت به نظر جان بی. تامسون چهار وجه دارد:

۱. وجه هرمنوتیک: نحوه‌ی اندیشیدن و نگریستن به عالم و آدم،
۲. وجه هویت: نحوه‌ی تعریف کردن خود (من کیستم؟) به‌لحاظ فردی و جمعی،
۳. وجه مشروعیت: من از چه نیرویی باید اطاعت کنم؟ و چرا؟
۴. وجه هنجارین: چه کنشی مجاز و چه کنشی غیر مجاز است؟ کدام شیوه‌ی زنده‌گی؟

چه‌گونه می‌توان از یک سنت به سنتی دیگر گذر کرد؟ آدمیان و روابط بین‌شان در این چهار وجه دگرگون شوند و صورتی دیگر به خود بگیرند.

حاکمان و اغلب مردم اما فکر می‌کنند می‌توان به نحو آمرانه جهان اجتماعی را تغییر داد. حاکمان افغانستان، پهلوی‌های اول و دوم، و بسیاری دیگر از حاکمان منطقه و جهان همین‌گونه می‌اندیشیدند و هنوز هم همین‌گونه می‌اندیشند؛ خام و ظاهربینانه.

آن‌ها توسعه را امری بخش‌نامه‌ای می‌دیدند و می‌بینند. آن‌چه حاکمان از طریق مداخلات آمرانه در جهان می‌کنند و نیز بینشی را که بر اساس آن چنین می‌کنند، می‌توان توسعه‌ی بخش‌نامه‌ای نامید؛ یا دقیق‌تر بگویم: تلقی‌ی بخش‌نامه‌ای از توسعه. نویسنده‌ای ایرانی بخشی از اصلاحات رضا شاه را به‌درستی "اصلاحات خیاط‌صفتانه" نامیده بود (بنگرید به اثر چهار جلدی‌ی آقای حمید نفیسی در باره‌ی تاریخ سینمای ایران، ج ۱)؛ دستوراتی که برای تغییر لباس داده شده بود و به خیاطان مربوط می‌شد!

در افغانستان نیز به زنان حق رای داده شده بود؛ همین افغانستانی که الان طالبان‌پروری کرده است. حاکمان و مشاوران و اعوان و انصارشان و مردم عامی خیال می‌کنند توسعه به فرامین مربوط است. اما توسعه نیازمند دگرگون کردن جهان اجتماعی از درون است؛ دگرگون کردن ژرف و بی‌بازگشت نگرش‌ها، کنش‌ها، مناسبات اجتماعی، نهادهای اجتماعی، و ارزش‌های اجتماعی.

توسعه با بخش‌نامه و فرمان تحقق نمی‌یابد. توسعه با عوض کردن لباس زنان و مردان رخ نمی‌دهد. باید قلوب و اذهان و مناسبات مردان و زنان را دگرگون کرد. توسعه می‌بایست در زمین جامعه ریشه بدواند و در سلوک و مناسبات مردم خود را نمایان سازد.

اما توسعه‌ی بخش‌نامه‌ای با فرامین می‌آید و با فرامین می‌رود و گاه طومار فرمان‌دهنده را نیز می‌پیچد و او را برای همیشه از صحنه خارج می‌کند؛ مثل آن بلایی که بر سر توسعه‌دهنده‌گان بخش‌نامه‌ای در ایران و افغانستان آمد. اسم این روی‌داد را دیگر نمی‌توان واژگون شدن جامعه و دوران نامید. چیزی واژگون نشده است بل‌که نیروهای سازنده‌ی جامعه، توسعه‌ی بخش‌نامه‌ای را پس زده اند. توسعه وقتی رخ می‌دهد که فرهنگ جامعه دگرگون گردد و گسستی تاریخی از ره‌گذر بی‌اعتبارشده‌گی‌ی تدریجی‌ی سنت رخ بدهد.

#ایران
#توسعه
#افغانستان
#مداخله‌ی_آمرانه
#توسعه‌ی_بخش‌نامه‌ای
#اصلاحات_خیاط‌صفتانه

@NewHasanMohaddesi

♦️محمدعلی فروغی، بر ساخت تاریخ و هویت در ایران /۴

✍ دکتر عبدالمجید الهامی
۲ بهمن ۱۴۰۳


ناکارآمدی این پروژه نیزخودرا درپهلوی دوم(در سال۱۳۲۵درجریانات آذربایجان ومهاباد)وبعدهادر بروزانقلاب اسلامی نشان داد(واکنش به تقلیل هویتی)وباانقلاب اسلامی فاصله ای افتاداماهنوز هم ایران،درگیر این برساخت ناقص هویتی است وکسانی دیگر راه فروغی راادامه میدهند.بنوعی فروغی وهم پالگان آن که هنوز زنده هستند با این دستاویز انفکاک و گسست راپایه گذاشتند و بجای مدرنیته،کهن باوری رابوجودآوردند وچنان از استبداد وفرهنگ واندیشه باستان دم زدندو حمایت کردندکه سنت ترین وارتجاعترین و مستبدترین تفکربرایران حاکم شد.نظام جمهور اسلامی سنتز،تز و آنتی تز نظام پهلوی و اندیشه ارتجاع کهن گرای و رجوع به زردتشتگری و اوستا بود.سخن در این باره بسیار که در مجال دیگر پی گیری میشود.فقط باید گفت شوونیسم و راسیسم دوره پهلوی الان در بدترین نحو آن در نظام جمهوری اسلامی در کهن گرای باستانی و ارتجاع محض تفکر فقاهتی و در مقابله با ان عمل می کند.

@majidelhami_nazar

♦️محمدعلی فروغی، بر ساخت تاریخ و هویت در ایران /۳

✍ دکتر عبدالمجید الهامی
۲ بهمن ۱۴۰۳


پس از فروغی، هخامنشیان و به ویژه کوروش جایگاه جوهری در سیاستگذاری های هویتی در ایران پیدامی کنند، تا جایی که تقویم ایران در دوره پهلوی دوم برآن مبنا تغییر می کند و جشن های دو هزار و پانصدساله شاهنشاهی درپاسارگاد برگزار می شود و شاه در طی‌ی سخنانی در آن، می گوید: کوروش آسوده بخواب که ما بیداریم! البته همگی جعلی و بربنیان کذب وتوهم وبیهوده بوده است.

  ب) فرهنگستان زبان فارسی پهلوی؛ دولت-ملتی مبتنی برمعاهده وستفالی که تعریفی یوروسنتریک داشت وهمسانی فرهنگی از اصول آن بود،رابنانهاد. دراین تعریف از دولت-ملت؛زبان کشورهمسان ویکسان پنداشته ودیگرزبان ها نه تنهانادیده بلکه انکارمی شدوگاه نیز ممنوع در ادامه این سیاستگذاری فرهنگستان زبان برمبنای مدل آکادمی فرانسه،درسال۱۳۱۴ تاسیس شد و نخستین رئیس آن وبه نوعی موسس آن محمد علی فروغی بود؛وی تلاش داشت زبان فارسی را خالص کند ولغات عربی ودیگرزبانها را از آن بزدایند واگرمعادلی برآن نیافتند ازکلمات باستانی بهره برند وغیراز این؛فرهنگستان براساس نامه اش موظف بودبرای هدایت افکارجامعه به ادبیات وفرهنگ ملی،اقدامات لازم راانجام دهد.

   این موضوع دوپیامدعمده به همراه داشت: ابتداتهاجم به میراث غنی ایران اسلامی،ازطریق جایگزین کردن کلمات نو وعجیب به جای کلمات عربی ودیگری نادیده وبیگانه انگاشتن(غیرملی) زبان های دیگر رایج درایران(اقوام ایرانی)که نتیجه تبارفراماسونی ویهودی وی که باهم عجین شده به این اقدامات عمل نمود و راه را برای پیروان خود همواره وآماده نمودکه تابه امروزهم جای پای اوحتی درنظام جمهوری اسلامی حرکت می کنند.

   محمدعلی فروغی بنیانگذار ونخستین رئیس فرهنگستان زبان بود.رساله پیام به فرهنگستان او؛نشان دهنده ی دیدگاه وی درباره فرهنگ، ملیت وزبان است:ازنظراوملیت وفرهنگ ایرانی مبتنی برزبان فارسی است وبرهمین مبنا فرهنگستان نیزبایدحافظ قومیت ایرانی باشد: زبان آئینه فرهنگ یک قوم است وفرهنگ مایه ارجمندی ویکی ازعوامل نیرومندملیت است. هرقومی که فرهنگی شایسته اعتنا وتوجه داشته باشدزنده وباقی است واگر نداشته باشدنه سزاوار زندگانی وبقاست ونه می تواندباقی بماند...من ملیت ایرانی رامبنی برفرهنگ ایرانی می دانم و نمایش فرهنگ ایرانی به زبان فارسی است...به عقیده من فرهنگستان هیئتی است که بایدنگهدار زبان فارسی وفرهنگ ایرانی باشد که درنتیجه حافظ قومیت ایرانی است.(فروغی،۱۳۸۱,۱۰۱) بنابراین ملیت وفرهنگ ایرانی رابازبان فارسی یکی قلمدادمی کندسیاستی که تابه الان هم پیگیری می شود.
    ازنظر او دومسئله عمده درارتباط بازبان فارسی وجود دارد.عیب زبان فارسی آمیختگی با زبان عربی است ونقص آن این است که ازجهت اصطلاحات فقیراست...به سبب ترقیاتی که در چهارپنج قرن اخیردرعلم وحکمت وصنعت روی داده فاقدبسیاری ازاصطلاحات هستیم که به آن سبب زبان ماهمه مرادف های امروزی مارابه درستی نمی تواندادا کند.(همان:۱۰۴)

    فروغی دراین نامه باوجودباورعمیق به تجدد خطرهای آینده برای زبان فارسی را نیزمتذکرمی شود: اگردرگذشته این عیب درزبان ماپیداشده که آمیخه باعربی گردیده است درآینده این خطردر پیش است که عیبش بیش شود به اینکه آمیخته به زبانهای بیگانه دیگرگردد(همان:۱۰۵)امااوباید می دانست وقتی سازه هویت ایرانی رامبتنی بر باستان وتجددبنامی کندبدیهی است بیشتراز زبان فارسی،عربی زدایی می شودتازبانهای دیگرمثل زبانهای اروپایی؛چنان که شد.

   خوانش فرهنگستان ازایران(آنچنان که از اساسنامه پیداست)ونیزخوانشی که فروغی از ایران ارائه میدهد(فرهنگ ایران را به ادبیات و سپس به زبان فارسی تقلیل میدهد)فرهنگستان را به یک نهادایدئولوژیک وفروغی حداقل دراین مقوله تنهابه یک ایدئولوگ بدل می کند ونمی توان وی را اندیشمندنامید.

     بااین برساخت ناقص ازهویت(باستان گرایی وحذف اسلام وانکار هویت اقوام ایرانی)به میراث غنی ایران اسلامی تهاجمی عمیق صورت گرفت ونیز ازادبیات غنی سایرزبانهادرایران محروم شدیم(اینکه زبان مشترک ایرانیان فارسی تقویت شودبحثی نیست که لازم نیزهست امااین به معنای نادیده انگاشتن وانکارسایرزبانهادرایران نیست،که رخ داد)


@majidelhami_nazar

ادامه دارد👇👇👇

#برساخت_تاریخ
#محمدعلی_فروغی
#عبدالمجید_الهامی

@NewHasanMohaddesi

♦️محمدعلی فروغی، بر ساخت تاریخ و هویت در ایران /۲

✍ دکتر عبدالمجید الهامی
۲ بهمن ۱۴۰۳


رضاشاه، برنامۀ اقدامات چندی برای تغییرات در ایران در دوران سلطنت خود به اجرا گذاشت که فروغی و دیگر هم‌اندیشان او برای ایران لازم می‌دانستند. از این رو، به این دلایل و همچنین به خاطر اینکه گزینه ای دیگر نداشتند، از وی حمایت کردند و هیچ گاه آشکارا به انتقاد از او نپرداختند. با این‌حال، این قبیل روشنفکران و سیاستمداران از روشها و اعمال دیکتاتوری او آزرده بودند تا جائی که از گزند او در امان نماندند. در واقع، رضاشاه نشان داد که دیکتاتوری بی رحم است وقانون اساسی و قوانین مجلس را رعایت نمی کند، و با کوچکترین ظن و گمان و نشانه ای از وفادار نبودن، دستور حبس یا قتل حتی نزدیکترین همکارانش را صادر می کرد.

     خود فروغی قربانی خودکامگی رضاشاه شد. در سال۱۳۱۴ش که نخست وزیر بود،تلاش کرد جان یکی ازبستگانش را نجات دهد،کسی که قربانی دسیسه چینی های مقامات فاسد حکومتی شده بود.در پی این ماجرا به او امر شد ازنخست وزیری استعفادهد و او به مدت پنج سال عملاً در خانه محبوس نمود.البته،فروغی کسی نبودکه رضاشاه بتواند او را یک سره نادیده بگیرد وکنار بگذارد.در اوج جنگ جهانی دوم که نیروهای انگلیس وشوروی به ایران حمله کردند وبخشی از خاک ایران اشغال شد،رضاشاه تحت مظله روس و انگلیس وبرای نجات ازدست اشغالگران و ماندگاری سلطنت درخاندانش مجبور شدفروغی رابرای تشکیل کابینه فرابخواندکه آخرین کابینۀ سلطنت او را تشکیل می داد.به نوعی تیرنجات سلطنت پهلوی در زدوبند با اشغالگران بود.
    تلاش های فروغی وتدارک استادانۀ اوضاع، نیروی عمدۀ پشتوانۀ محمدرضاشاه جوان در رسیدن به تاج وتخت پس از استعفای پدرش بود. نیز براثر کوشش های فروغی ومذاکرات اوبا نمایندگان انگلیس وشوروی بود که ایران پیمان سه جانبۀ اتحادباانگلستان واتحادجماهیرشوروی را امضاء کرد.فروغی درهمان دورۀ کوتاه نخست وزیری اش نیزمبتکرسیاست چرخش به سوی ایالات متحده بود.این سیاست درآن زمان،به معنای ایجاد موازنه نیرو سوم این سیاست کهن ایرانیان از دوره قجر به ارث رسیده بود.این سیاست درحضورنیروهای شوروی وانگلیس در ایران بود که در دورۀ سلطنت درازمدت محمد رضاشاه (۱۳۲۹-۱۳۵۷) بسیار ادامه یافت و برای ایران و مردم‌اش پیامدهای فاجعه بار و گسترده ای در برداشت که پیامدعمل فروغی بود.

    محمدعلی فروغی نقشی بسیارتاثیرگذار در تاریخ معاصر ایران ایفاکرده است.فقط یکی از آنهانقش اودرتأسیس ودوام پهلوی هابوده است. کمترکسی رامی توان همانند وی دراین دوره بر شمرد،این چنین پررنگ در دو وادی سیاست و فرهنگ حضور داشته باشد:درسیاست؛تلاش او برای نشاندن رضاخان برسلطنت و«قرار گرفتن در زمره ابواب جمعی دیکتاتوری منور»،بازی درنقش میانجی درانتقال سلطنت ازرضاخان به پسرش و جلوگیری از روی آوردن انگلیسی هابه بازمانده قاجار ازجمله فعالیت های تاثیرگذارسیاسی وی بود ودر هردو دوره نیز به مقام نخست وزیری دست یافت،اما ازسیاست مهمتربرای اوفرهنگ بود.

    درباب تبار وباور او بسیارسخن رفته است از جمله گرایش به فراماسونری(حتی تذکره نویسان حامی وی نیزانکارنمی کنندکه درصددتوجیه نیز برآمده اند)،برای تباریهودی وازلی مذهب بودن وی نیز مستندات زیادی وجود دارد.

  به نظرمی رسد او درآن دوره پی برده بود که بدون دستیابی به قدرت نمی توان برفرهنگ سیطره یافت به این خاطر ابتدا وارد وادی سیاست شدوچون درآن عرصه فاتح شدبه بر آوردن منویات فرهنگی اش همت گماشت که اگر بنیان فرهنگ برساخته شود تغییرات در وادی سیاست صرفا در روبناخود رانشان خواهد دادو سازه همان است که بود!نقش تباریهودی وبر کشیدن تاریخ باستان برای ایران ازکلیدواژه های اساسی تاریخ معاصر ایران است.

    در وادی فرهنگ تلاش اوبرتقویت سازه های پیش از اسلام وبرساخت هویتی جدیدبرای ایران مبتنی برباستان است(گفتمان هویتی حاکم بر پهلوی که یکی ازمعمارانش فروغی است ترکیبی ازباستان وتجدد)دراین راه ازهیچ کوششی فرو گذار نمی کند که دراین مختصربه دومورداشاره می شود:

   الف)تاریخ نگاری:برجسته ترین کار وی دراین موضوع؛کتاب«تاریخ مختصر ایران»است که در آغاز دوره پهلوی برای تدریس درکلاس های سوم وچهارم به نگارش درآورده است.اماعجیب اینکه او دراین کتاب مهمترین عنصر هویتی پهلوی که اتصال به هخامنشیان(حکومت دوهزار وپانصد ساله شاهنشاهی)را نادیده می انگارد اواساسا سلسله هخامنشیان وپدیده ای به نام کوروش را ندیده است درحالی که روشنفکران باستان گرای پس ازاونقطه عطف ونیزعزیمتشان به تاریخ؛ کوروش وهخامنشان است اماچرا او آن رانادیده می انگارد،یعنی بزرگ نمایی ها درباره این دوره را بلا سند ومصداق جعلیات می داند(کائینی ۱۳۹۸)ومگر ممکن است فردی چون فروغی از آن بی اطلاع باشد.

@majidelhami_nazar


ادامه دارد👇👇👇

#برساخت_تاریخ
#محمدعلی_فروغی
#عبدالمجید_الهامی

@NewHasanMohaddesi

♦️محمدعلی فروغی، بر ساخت تاریخ و هویت در ایران /۱

✍ دکتر عبدالمجید الهامی
۲ بهمن ۱۴۰۳

   محمد علی فروغی(1321-1254ش)از دودمانی بازرگان اهل اصفهان که دستی در دانش و ادب داشتند تبار داشت. پدرش،محمدحسین فروغ «ذکا الملک»شاعر دربار ناصرالدین شاه قجر که شاه او را متخلص به فروغی نمود. در سال ۱۳۰۷ ق به حکم شاه به سمت ریاست دارالطباعه دولتی منصوب شد و بعدا لقب ذکاء الملک گرفت.

    در سال۱۳۱۳ق نشریه نامی«تربیت» را تأسیس نمود. این هفته نامه ادبی تا سال۱۳۲۵ق نشر می یافت. تربیت و ادب تنها روزنامۀ های غیر دولتی بودند که در ایران منتشر می شدند. محتوای آنها شامل موضوع هایی بود که به گفتۀ محمدعلی فروغی،«کم کم چشم و گوش مردم را به منافع و مصالح خودشان باز می کند.» در سال۱۳۱۷ق که مدرسۀ سیاسی در تهران تأسیس شد، ذکا الملک پدر برای تدریس زبان و ادب فارسی در آن مدرسه انتخاب شد. بعداً در سال۱۳۲۳ق به ریاست همان مدرسه منصوب شد. او این سمت را تا سال ۱۳۲۵ق یعنی تا زمان مرگش حفظ کرد.

    محمدعلی فروغی در سوم جمادی الاخر ۱۲۹۴ق(بهمن ۱۲۵۴ش) در تهران به دنیا آمد. او فرزند اول محمد حسین فروغی بود و پدر در پرورش وآموزش وی مراقبت بسیارکرد. آموزش محمدعلی از پنج سالگی آغاز شد. در آن زمان مدرسه های جدید برای کودکان در این سن و سال وجود نداشت. لذا او تحت سرپرستی و به کمک معلمان خصوصی، تحصیلات قدیمه و نیز جدید را گذراند. مبادی زبانهای فارسی، عربی، فرانسوی و انگلیسی وهمچنین ریاضیات، فیزیک، شیمی و علوم طبیعی را آموخت. محمدعلی در دوازده سالگی به دارالفنون راه یافت. وی تصمیم گرفت طب بخواند ولی علاقه کوچک اش به طب فقط دوسال دوام داشت و تحصیل این رشته را به عشق فلسفه و ادبیات ترک کرد. او در مدرسۀ صدرفلسفه خواند و چون به زبانهای خارجی مسلط بود آثار فیلسوفان اروپایی را مطالعه کرد. همچنین تاریخ جهان وادب فارسی را مورد مطالعه قرار داد.
   محمدعلی به کمک پدرش نخستین شغل خود را در دارالترجمه، در وزارت انطباعات به دست آورد. همزمان به تدریس در مدرسه های خصوصی تازه تأسیس پرداخت. سپس تدریس را در دارالفنون ادامه داد و تاریخ و علم سیاست را درس داد. او در مدرسه سیاسی که پدرش رئیس آن بود تاریخ و حقوق بین الملل تدریس کرد و پس از مرگ پدر در سال ۱۳۲۵ق ریاست مدرسه سیاسی را برعهده گرفت و لقب« ذکاء الملک»را از او به ارث برد.درهمین حال چند کتاب از زبان فرانسوی و انگلیسی به فارسی ترجمه کرد.
    محمدعلی فروغی شخصیتی چند وجهی است، در این زمینه، نقش های سیاسی، فرهنگی، فلسفی و ادبی او برجسته می باشد.وی که از منورالفکران عصر مشروطه بود، از این فرصت استفاده کرد تا بتواندبه فعالیت های سیاسی بپردازد وسیاستمدار بشود.او توانست اثرات چند در سیاست ایران داشته باشد و درجهت تجدد واین جهانی نمودن جامعه قدم های اساسی بردارد. وی از یک طرف کوشید از راه نوشته ها، ترجمه ها و سخنرانی ها بر آراء واندیشه های ایرانیان اثر بگذارد، و از سوی دیگر، درنهادهای نو که ایران جدید را بنیاد می نهاد وارد گردیده و موجب تغییرات اساسی شود. البته بیشتر به برساختن نظم کهن درقالب نو عمل نمود.

   همانطور که گفته شد محمد علی فروغی، پس از پایان بردن تحصیلات قدیم و جدید کارش را به عنوان مترجم در واپسین سالهای حکومت ناصرالدین شاه آغاز کرد. زندگی فعال سیاسی فروغی با انتخاب شدن او به نمایندۀ مجلس دوم در سال۱۳۲۷ق آغاز شد. وقتی این مجلس درسال ۱۳۲۹ق منحل گردید، بلافاصله فروغی وزیر شد. در سال۱۳۳۲ق که دیوان عالی تمیز که بالاترین مرجع قضایی در ایران بود، تأسیس گردید، نخستین رئیس دیوان شد وتا پایان جنگ جهانی اول که برای شرکت در کنفرانس صلح پاریس در ورسای به عضویت هیأت نمایندگی ایران انتخاب گردید، در آن سمت باقی ماند.پس ازجنگ جهانی اول که رضا خان به قدرت رسید،فروغی،در وجود او رهبری نظامی نیرومند و پرجذبه ای می دید که می توانست در ایران آشوب زده، صلح و ثبات برقرار کند. تصورش این بود رضاخان مردی است که به قانون احترام خواهد گذاشت و ازقانون اساسی تمکین خواهد کرد.از این رو،باجان ودل از اوپشتیبانی کردوتا آنجا که توانست به تقویت وی پرداخت،به طوری که سرانجام رضاخان میرپنج به رضاشاه پهلوی مبدل شد.

    فروغی ازجمله نخستین وقدرتمندترین پشتیبان های رضاشاه بود. نفوذ او بر شاه تا بدان پایه بود که او را «عقل منفصل» رضاشاه می‌دانستند. فروغی اولین و دست بر قضا آخرین نخست وزیر رضاشاه شد و جز پنج سال پایانی سلطنت شاه (۱۳۱۵ تا ۱۳۲۰ش) همچنان سمت های مختلف وزارتی، دیپلماتیک و مشاغل دیگری را در سلطنت او به عهده داشت. فروغی در سراسر آن دوره در شمار چند رجال بسیار نزدیک و مشاور رضا شاه بود.
@majidelhami_nazar


ادامه دارد👇👇👇

#برساخت_تاریخ
#محمدعلی_فروغی
#عبدالمجید_الهامی

@NewHasanMohaddesi