دکتر هادی خانیکی

ما ایوب نبودیم

یادداشت دکتر هادی خانیکی در شماره۵٩٧۶ روزنامه اعتماد | ١٨ بهمن ١۴٠٣


زان يار دلنوازم شكری است با شكايت
گر نكته‌دان عشقی بشنو تو اين حكايت
حافظ


1- همسرم كه هفته پيش خبر ابتلايش را به بيماري سرطان سينه اعلام كردم، ديروز در معرض جراحی قرار گرفت و به سرطانيان تحت درمان پيوست. خندان و شكيبا و بي‌هراس به اتاق عمل رفت و چهار ساعت بعد صبور و آرام و بی‌ناله به ميان ما برگشت. بيماری‌های سخت برای انسان به مثابه يادند و يادآور كه می‌آيند تا ببينيم و بدانيم. كه نه. خود در خانه‌ای امن ساكنيم و نه ديگران در دنيايی بي‌رنج مقيم‌اند. «مای امن» و آنهای بي‌رنج در جامعه افسانه‌اند و بايد با وقوف به اين حقيقت امروز به رنج‌های بی‌شمار مردمی انديشيد كه به گفته قيصر امين‌پور « درد نام ديگر آنهاست.»

2- من از امروز در برابر كسی كه زندگی پرتلاطم مرا از سال‌هاي دور و حيات طوفانی و سرطانی مرا در اين سال‌های نزديک به نيكويی محافظت كرده است، بيشتر عهده‌دار مراقبت شده‌ام. مراقبت نه به معنای مقابله به مثل و جبران خدمات بی‌چشمداشت، بلكه به معنای خلق دنيای بين‌الاذهانی و بين‌العينی ديگری ميان واقعيت درد و بيماری و حقيقت اميد و تاب‌آوری سرطان در جان و تن انسان‌های متفاوت به گونه‌های متفاوت عمل می‌كند و گاه موهبتی می‌شود برای طلب جهانی متفاوت و آميخته به شفقت و مراقبت. خانم نفيسه مرشد‌زاده در مقدمه كتاب خواندنی «ما ايوب نبوديم» كه به همت خانم فاطمه ستوده، سيزده گزارش مستند را از مواجهه با مراقبت از ديگری به زيبایی روايت كرده است، اين وجه از مراقبت را به خوبی ترسيم می‌كند: در مراقبت، چيزهاي ظريفی از دست می‌روند، مثل همين سكوت يا كلمه‌های تازه و چيزهای ظريفی به دست می‌آيند كه گاهی حتی اسم هم ندارند. به دست‌آمده‌ها و از دست‌رفته‌ها مراقبت بيشترشان نامریی و ديرياب هستند. شبيه كانی‌های زيرزمينی كند و ناملموس، در بستر ساليان شكل می‌گيرند… گفتن قصه‌های پنهان راحت نيست… رنگ باختن هويت مستقل مراقبت فقط يکی از پيچيدگی‌های ماجراست. شبيه هر وضعيت ديگری كه به انسان در حياتش مربوط می‌شود، مراقبت هم هزار روی تاريک و روشن دارد… مراقب ميانجی دو جهان است. جهان مردمان رنج ديده و جهان عافيت‌انديشان فراموشكار.

3- خانم سوزان سانتاگ نويسنده هنرمند و كنشگر منتقد سياسی كه زيست سرطانی را با تجربه سرطان سينه آغاز كرد و پس از آن دو بار ديگر نيز به انواع سخت‌تر آن مبتلا شد، بيماری را نيمه تاریک زندگی می‌داند و بيماری سرطان را گرفتار در دام استعاره و رازوارگی. به تعبير او بسيار دشوار بتوان در قلمرو بيماران اقامت گزيد و اسير پيشداوری‌هایی از جنس استعاره‌های فاحش نبود كه مناظر اين سرزمين را پوشانده‌اند. سرطان سينه در زنان بيشتر به دام اين دست استعاره‌ها و كليشه‌ها و انگ‌ها می‌افتد و در فرهنگ مذكر زنان مظلوم را مظلوم‌تر می‌كند. روزهای سختی كه در سال پيش در زيرزمين بخش شيمی‌درمانی بيمارستان پارس همنشين سرطان بودم، با ديدن زنان جوانی، سخت‌تر می‌گذراندم كه مدام در انديشه پنهان كردن بيماری سرطان سينه خويش از همسران‌شان بودند تا مبادا گرفتار طلاق آنان يا زخم‌زبان ديگران نشوند. سانتاگ در چنين مواقع و مواردی از دلسوزی بيزار است و ترحم را حسی سست و نابجا می‌داند كه تنها زمانی به درد می‌خورد كه تبديل به حركت شود. ما نمی‌توانيم در تماشای رنج ديگران متوقف شويم و بی‌تفاوت بمانيم. سرطان پستان امروز شايع‌ترين سرطان در ميان زنان ايرانی است كه حدود 25 تا 30 درصد از كل ابتلائات را به خود اختصاص داده است. وضعيت معيشتی و غذایی مردم و فقر و نابرابری آنان و آلودگی‌‌های فزاينده زيست‌محيطی در ايران، زنان ايرانی را در برابر اين بيماری آسيب‌پذيرتر كرده است. در باب درد و رنجی كه به سراغ زنان ما آمده است و می‌آيد در سطوح حكمرانی و كنشگری مدنی همدرد و هم‌مساله و همراه شويم.

متن کامل

🆔 @HadiKhaniki

به استقبال ناخوانده‌ها
یادداشت دکتر هادی خانیكی در شماره ۵۹۶۸ روزنامه اعتماد | دوشنبه ۸ بهمن ۱۴۰۳


تا شدم حلقه به گوش در میخانه عشق
هر دم از نو غمی آید به مبارك بادم
حافظ

۱) از ۱۴ فروردین ۱۴۰۱ كه روشن شد سرطان پانكراس ناخوانده به مهمانی من آمده است، تاكنون تلاش كرده‌ام كه فهم و رویارویی‌ام را با زندگی در پرتو این هم‌نشینی بازخوانی و بازآفرینی كنم. جهان زیست سرطانی و پساسرطانی دنیایی دیگر است؛ دنیایی كه هر گوشه و هر لحظه‌اش معنایی متفاوت با ایام آرام و به روال دارد. در این یك و نیم سال تا آنجا كه توانستم از این مواجهه نوشتم و گفتم كه مجموعه «به روزنامه ایام» در روزنامه اعتماد بخشی از آن سرطان‌نوشته‌هاست و اكنون در حال انتشار مستقل آن هستم.

۲) مدتی این مثنوی تأخیر شد و طبیعتاً سرشت بهبودی و پرتاب‌شدگی به زندگی متعارف هم مایه غفلت از آن نوع زیستن و تأخیر در نوشتن شد. دیروز آقای بیک از روزنامه اعتماد خواسته احیای آن ستون را داشت؛ پذیرفتم كه موضوعی بیابم و سعی کنم دردنوشته‌هایی را از همان سنخ و البته با جان‌مایه امید به‌صورت منظم به دست چاپ بسپارم.

۳) به دنبال ناخوانده‌ای بودم كه همین روزها از راه رسیده بود؛ تنها رضایت میزبان را می‌خواستم كه این هم‌نشینی و همزیستی را بهانه نوشتن دوباره كنم كه حاصل شد. همسرم كه همیشه همراهم بوده و هست در همین روزها همدرد من هم شده است. روشن شد او كه مثل من و بسیاری از نزدیكان و آشنایان دور و نزدیك هنوز داغدار مرگ برادرزاده جوانش سهیل ابوفاضلی است، میزبان سرطان شده است.
موضوع را دوباره با او در میان گذاشتم و او جز لبخند و رضایت چیزی نداشت. دیروز با هم سفر درد و درمان را آغاز كردیم، باز شنبه‌شب و مطب دكتر پیام آزاده، ‌دوست آنكولوژیست و دردشناس و درمانگر. شب سرد زمستان و سفر دونفره به همان كوچه و مكانی كه در ۱۴ فروردین ۱۴۰۱ با هم رفتیم. این بار او بیمار جدید بود و من همراه بیمار؛ جاها و نقش‌ها عوض شده بود، آن بار او سخن صریح پزشك را درباره بیماری من شنید و دم برنیاورد و در همه‌جا به‌جای من درد كشید و صبر ورزید و این بار نوبت من بود كه این بار را به دوش بگیرم. او لحظه‌ای غافل نشد و از هیچ خدمتی دریغ نكرد، آیا من خواهم توانست چون او باشم؟ امید دارم.

۴) در همدردی و با همدردی، «سرطان» عادی می‌شود به‌ویژه آنكه می‌توان با گفت‌وگوهای همدردانه «سرطان» را مهمانی دانست كه اگرچه ناخوانده است اما همه داشته‌ها و نداشته‌هایت را سامان می‌بخشد و از هر چه در خانه وجودت هست، فرصت می‌سازد: فرصت «اخلاقی زیستن»، فرصت «به هستی گسترش‌پذیر اندیشیدن»، فرصت «كوتاهی زمان را فهمیدن» و فرصت «كارها و مسئولیت‌های به زمین مانده را دیدن». پس باید از سرطان انگ‌زدایی كرد و به آن به‌عنوان شتاب‌دهنده خیر و مهر و بازدارنده شر و مهر نگاه كرد. همسرم شریک بی‌ادعای این دنیای بین «دوجهانی» است. دنیای عادی و دیدنی و دنیایی ناخوانده و نادیدنی. دنیای نخست فانی است و دنیای دوم باقی و برای آمدوشد میان این دو دنیا، رنج عذاب نیست، بیدارگر است.

۵) خانم پماچودرون «از جان و دل زیستن در جهانی رنجور» را به‌خوبی در كتاب خواندنی «به استقبال ناخوانده‌ها» روایت می‌كند. او می‌گوید وقتی سروكله وقایع ناخوانده در زندگی‌مان پیدا می‌شود، گرفتار نشدن در الگوهای رفتاری بسیار دشوار است... ما به‌هیچ‌وجه محكوم به شكست نیستیم چون فارغ از تمامی شرایط و پیشامدها می‌توانیم از همین لحظه تلاش خود را برای تغییر آغاز كنیم. همیشه كاری هست كه بتوانیم برای تغییر عادت‌های رفتاری‌مان انجام بدهیم. فقط كافی است این بار به‌جای آنكه رنج‌مان را با نشان دادن رفتاری از روی عادت تشدید كنیم در این جریان وقفه‌ای بیندازیم. تجربه‌ای دیگر با هم آغاز كرده‌ایم؛ تجربه‌ای با همسرم در خلاف‌آمد عادت. تجربه‌ای كه نه در خود فرو رفتن است و نه از رنج دیگران فراموش كردن، تجربه همدردی در گفت‌وگو و گفت‌وگو در همدردی و البته در پناه بردن به دامان لطف خداوند.


🆔 @hadikhaniki