جامعه‌شناسی‌ اقتصادی و توسعه

🔰📌سیاست به‌مثابه معامله

✍دکتر حمزه نوذری جامعه‌شناس و استاد دانشگاه

با به قدرت رسیدن ترامپ، ایده‌ای متفاوت در حال شکل‌گیری است؛ سیاست به‌مثابه معامله و مبادله. به عبارت دیگر، سیاست به‌مثابه بازار؛ یعنی اینکه صاحبان کسب‌و‌کار‌های بزرگ، کارآفرینان و سرمایه‌داران بزرگ بهتر می‌توانند سیاست‌ورزی کنند. در این ‌رویکرد، سیاست‌مداران حرفه‌ای و کارکشته، مسئله و مشکل کشور تلقی می‌شوند. آنها کسانی هستند که باعث اضمحلال زیست بهتر مردمان شده‌اند. پس بهتر است سیاست را از دست سیاست‌مداران نجات دهیم و به دست ثروتمندان بازار یا به‌اصطلاح کارآفرینان بسپاریم. اگر سیاست را به‌مثابه چانه‌زنی، کسب منفعت و سود بیشتر برای یک کشور در نظر بگیریم، پس همان‌هایی که در بازار موفق بوده‌اند، در عرصه سیاست نیز موفق می‌شوند.
اگر سرمایه‌دار و صاحب کسب‌و‌کاری مانند ایلان ماسک در انتخابات اخیر آمریکا بر سلبریتی‌های هنری (خوانندگان و بازیگران هالیوود) غلبه کرد، در عرصه سیاست هم می‌توان از چنین افرادی بهره گرفت. بر این اساس، آیا سیاست به‌مثابه حرفه‌ که در ابتدای قرن بیستم ماکس وبر، جامعه‌شناس معروف آلمانی، در مقاله‌ای با عنوان سیاست به‌مثابه حرفه از آن سخن گفت، به پایان رسیده است؟
این ایده برای شهروندان آمریکایی جذاب به نظر رسیده است. از نظر آنها، سیاست را باید از دست سیاست‌مداران حرفه‌ای که ویژگی پنهان‌کنندگی و حیله‌گری دارند، نجات داد و به دست بازاریان سپرد؛ همان‌هایی که در معامله سرآمد هستند، شاید بتوانند در مبادله و داد‌و‌ستد با دیگران و ایجاد ثروت، کشور را نیز ثروتمندتر کنند. فلیگ اشتاین، جامعه‌شناس آمریکایی معاصر، در مقاله‌ای با عنوان بازار به‌مثابه سیاست، به دنبال این بود که نشان دهد در بازار مکانیسم‌های قدرت و سیاست چگونه کار می‌کنند؛ اما گویی امروز مسئله دگرگون شده است و سیاست به‌مثابه بازار تلقی می‌شود. هرچند ‌سیاست بی‌ارتباط با اقتصاد نیست و به قول ماکس وبر، سیاست جهت اقتصادی دارد، یعنی بدون ملاحظات اقتصادی، سیاست‌گذاری ممکن نیست، اما ایده ترامپ و طرفدارانش این است که سیاست اساسا پدیده‌ای اقتصادی است. برخی انتخاب‌های ترامپ برای پست‌های سیاسی و دولتی نیز از این امر حکایت دارد. بسیار اندک بود که سرمایه‌داران و کارآفرینان بزرگ برای وزارت و سفارت انتخاب شوند. شاید ایده‌ گری بکر، اقتصاد‌دان معروف آمریکایی، در حال تحقق است که معتقد بود منطق بازاری و عقلانیت اقتصادی به عرصه‌هایی که اساسا اقتصادی نیستند گسترش یابد. به دیگر سخن، معیارهایی که این نوع عقلانیت اقتضا می‌کند، برای فهم و تحلیل عرصه‌هایی مانند خانواده، دوستی، نرخ موالید، هنر، اعتیاد و حتی سیاست به کار گرفته شود. بااین‌حال، به نظر می‌رسد‌ ترامپ و طرفدارانش یک گام پیش‌تر رفته‌اند و آن این است که بازاری‌‌ها و صاحبان کسب‌و‌کار باید سیاست را پیش ببرند.
اما آیا این ایده کارآمد است؟ تعارض منافع ایجاد نمی‌کند؟ آیا دستاوردهایی خواهد داشت؟ جامعه را ثروتمند‌تر می‌کند؟ چه تبعاتی در نظام جهانی و برای سایر کشورها دارد؟ معامله با بی‌چیزان چه معنایی خواهد داشت؟ هانا آرنت معتقد بود در دوره یونان باستان سیاست‌ورزی، مشارکت در سیاست و اداره جامعه بر عهده کسانی بود که از الزامات اقتصادی و فعالیت‌های مبتنی بر معیشت‌ دور بودند؛ یعنی کسانی که فعالیت اقتصادی انجام نمی‌دادند. در ادامه این وضع تغییر کرد و امروز فعالیت‌های اقتصادی اساس زندگی مدرن را تشکیل می‌دهد و بیشتر وظایف و زمان شهروندان مربوط به‌ فعالیت‌های اقتصادی و شغلی است. ایده جدید‌تر این است که صاحبان موفق مشاغل باید از بازار به سوی سیاست حرکت کنند تا جامعه را از دست سیاست‌مداران به‌‌اصطلاح کارکشته نجات دهند. مسئله نه تنظیم بازار توسط سیاست‌مداران بلکه تنظیم سیاست توسط بازاریان است.  دوستی می‌گفت این ایده خوبی برای ایران است؛ حال که از برخی دولتمردان خیری به جامعه نرسیده است و سیاست‌مداران با تصمیم‌های نادرست، چالش‌های اقتصادی، زیست‌محیطی و اجتماعی ایجاد ‌‌کرده و جامعه را فقیرتر و نابرابرتر کرده‌اند، بهتر است سیاست را به صاحبان کسب‌و‌کارهای موفق سپرد.
اما آیا در ایران، بخش خصوصی مستقل از سیاست‌مداران و دولتمردان وجود دارد؟ آیا کسب‌و‌کارهایی در کشور وجود دارند که بدون زد‌و‌‌بند با بوروکراسی دولتی موفق شده باشند؟ آیا آنها از فرایند معامله و مبادله مبتنی بر رقابت، کسب‌و‌کارشان را جلو برده‌اند؟ آیا در ایران شرکت و بنگاهی با استقلال نسبی از سیاست‌مداران و موفق در سطح بین‌الملل وجود دارد؟ آیا بخش خصوصی، معامله در اقتصاد بازار را می‌داند یا درگیر بده‌بستان با برخی دولتمردان است؟ به نظر می‌رسد قبل از بحث و گفت‌وگو درباره این ایده، نیاز داریم سیاست بیشتر در جامعه حک شود؛ یعنی مردمی‌تر باشد.

🌐جامعه‌شناسی اقتصادی و توسعه
@sociology_development_economic

وبینار راس ساعت 7 شب برگزار می‌شود

🔰📌کارآفرینی؛ ماشین میل‌ساز

✍دکتر حمزه نوذری
جامعه‌شناس و استاد دانشگاه

لیوتار در کتاب اقتصاد لیبیدویی که با مارکس و به‌ویژه با متن کتاب سرمایه گفت‌وگوی انتقادی کرده است، بحثی را مطرح می‌کند که برای فهم و توضیح کارآفرینی مهم و درخورتوجه به نظر می‌رسد، هرچند که لیوتار از مفهوم کارآفرینی استفاده نمی‌کند. تشدید امیال، میل‌زایی در سرمایه‌داری، برافروخته‌کردن امیال برای کسب سود از مفاهیمی است که لیوتار برای توضیح وضعیت جدید استفاده می‌کند. کارآفرینی را از یک منظر می‌توان تشدید امیال و لذت‌ها بر مبنای اقتصاد لیبیدویی معنا کرد. وقتی گفته می‌شود کارآفرینی به معنای برطرف‌کردن نیاز نوظهور یا ساختن نیاز جدید است، در حقیقیت از تشدید و ساختن امیال و لذت‌ها سخن می‌گوییم. کارآفرینان امیال جدید را برافروخته و شعله‌ور می‌کنند. پس کارآفرین کسی است که برای کسب سود و منفعت اقتصادی بیشتر، دائم افراد را از نیاز به میل سوق می‌دهد، بنابراین از این منظر، کارآفرینی یعنی کنشی برای تشدید امیال.


ادامه مقاله را اینجا بخوانید


🌐جامعه‌شناسی اقتصادی و توسعه
@sociology_development_economic

🔰📌چرا کارآفرینی به تمامی محقق نمی شود؟

✍ دکتر حمزه نوذری (جامعه شناس و استاد دانشگاه)

سخن از کارآفرینی به مثابه راه حل و نوشداروی مسائل و چالش های جامعه همه گیر شده است. دیرزمانی است که جامعه جدید را جامعه کارآفرین، دانشگاه را دانشگاه کارآفرین و انسان های موفق را انسان کارآفرین می خوانند. در ایران گویی همه متفق القول راه نجات بخش را به یک پدیده به نام کارآفرینی مربوط می دانند؛ مثلا گفته می شود راه نجات دانشگاه از وضعیت فعلی، دانشگاه کارآفرین است، تنها نسخه علاج بی کاری کارآفرینی است و... . سخن من در اینجا این است که کارآفرینی در ایران به تمامی محقق نمی شود. در ادامه سعی می کنم استدلال های خود را برای محقق نشدن این راه حل در جامعه ایران بیان کنم.

ادامه مقاله را اینجا بخوانید


🌐جامعه‌شناسی اقتصادی و توسعه
@sociology_development_economic

🔰📌تحریم اقتصادی صورت دیگر بمب اتم

✍فرهاد قنبری

«تحریم اقتصادی» در جهان امروز شکل تغییریافتهٔ و جدید «محاصرهٔ شهرها» در جهان ماقبل مدرن است.
در جهان ماقبل مدرن و در عصری که هنوز بشر هوش و استعداد ساختِ جت جنگی و موشک و سلاح‌های کشتار جمعی را نداشت، جنگ‌ها عموماً به درون شهرها کشیده می‌شد و محاصرهٔ اقتصادی امری شایع به‌شمار می‌رفت.
محاصرهٔ اقتصادی اینگونه بود که قوم مغلوب به درون شهر خود عقب می‌نشست و دروازه‌های شهر را به روی دشمن می‌بست و دشمن هم در پشت دروازه‌های شهر خیمه می‌زد و به امید روزی که قحطی و گرسنگی ساکنان شهر را از پا درآورد می‌ماند. این شیوهٔ محاصره تا آنجایی ادامه پیدا می‌کرد که ساکنان شهر به دریوزگی و فلاکت افتاده (قحطی اصفهان در محاصرهٔ این شهر توسط محمود افغان در عصر صفوی را بنگریم) و به‌ناچار دروازه‌های شهر را بازمی‌کردند و زمینهٔ غارت و تجاوز و به آتش‌کشیده‌شدن شهر فراهم می‌شد. (از گشوده‌شدن دروازه‌های تروآ تا سقوط اصفهان و کرمان در عصر صفوی و زند صفحات تاریخ پر از این داستان‌های غمبار پرتکرار است).

حالا امروزه جهان و مناسبات جنگی آن تغییر کرده‌است و قدرت‌های جهانی از «تحریم اقتصادی» به‌جای «محاصرهٔ نظامی» کشورهای مختلف استفاده می‌کنند. آنها در این مسیر، فشار اقتصادی خود را تا آنجا ادامه می‌دهند که ساکنان سرزمین و کشورِ هدف به گدایی و دریوزگی و فلاکت کامل بیفتند و پس از ایجاد چنین شرایطی در نهایت ضربهٔ نهایی را برای فروپاشی آن جامعه فرود می‌آورند.

تحریم اقتصادی شکل و صورت دیگری از حملهٔ اتمی و استفاده از سلاح‌های کشتار جمعی است و علیه هر شهر و کشوری که استفاده شود یک معنا بیشتر ندارد و آن جنایت علیه بشریت است و هر کسی در هر جایگاهی از آن حمایت کند شریک در این جنایت انسانی است.

فارغ از اینکه در ایران [یا هر کشوری] چه نظام سیاسی و چه شخصی حکومت می‌کند و این نظام و فرد مشروعیت دارد یا ندارد، آمریکا و هیچ کشوری حق ندارد که ده‌ها میلیون جمعیت ساکن آن کشور را تحریم اقتصادی کند. تحریم یک ملت، نسل‌کشی سیستماتیک فقیرترین اقشار آن جامعه است.

مهم‌ترین نتیجهٔ تحریم اقتصادی فروپاشی اجتماعی و گسترش بزهکاری و از هم‌گسیختگی خانواده‌هاست. در تحریم اقتصادی به‌مانند محاصرهٔ نظامی بیشترین آسیب به ضعیف‌ترین اقشار جامعه وارد می‌شود.

تحریم اقتصادی بی‌رحمانه‌تر از حملهٔ نظامی است. در حملهٔ نظامی مردم توپ و تانک و سربازان دشمن را مشاهده می‌کنند و همین باعث همدلی و وفاق اجتماعی و نزدیکی و اتحاد بیشتر مردم برای ایستادگی در برابر دشمن متجاوز می‌شود، اما در تحریم اقتصادی، سلاح و سرباز دشمن قابل مشاهده نیست و سقوط اقتصادی باعث به جان‌هم‌افتادن مردم و دزدیدن لقمهٔ یکدیگر و فروپاشی اجتماعی می‌شود.

تحریم اقتصادی نه تنها «نعمت» نیست بلکه بدترین نوع تهاجم است. کسی که تحریم اقتصادی را نعمت می‌داند یا به‌کل از معادلات جهانی پرت است و یا خواسته و ناخواسته در خدمت دستگاه تبلیغاتی دشمن است و یا از این وضعیت منفعت می‌برد. کسی که تحریم اقتصادی را نعمت می‌خواند به‌مثابهٔ این است که دشمن پشت دروازهٔ شهر و خانه‌اش خیمه زده‌است و او آن را نعمت قلمداد می‌نماید!

در سوی دیگر هر کنشگری که در مقام انتقاد از وضع موجود برآمد و مدام به دنبال مقایسه ایران با عربستان و دوبی و قطر و دیگران رفت و متلک‌گویی به کشور و نظام سیاسی را به جای کنش انتقادی جا زد، اما یکبار به نقش ویرانگر غرب و آمریکا و تحریم اقتصادی کشور اشاره نکرد، یا انسان به شدت جاهلی است که مقهور رسانه‌های غربی است و یا فردی به غایت مزور و حیله‌گر است که آگاهانه از این شرایط به دنبال کاسبی و استفاده شخصی است.


🌐جامعه‌شناسی اقتصادی و توسعه
@sociology_development_economic