سهند ایرانمهر

✔️الیگارشی تکنولوژیکی، چالش جدید دموکراسی
✍️سهند ایرانمهر

🔸دقیقی توسی به درستی معتقد بود که برای کسب قدرت و تصاحب یک مملکت پرنیانی(کنایه از شمشیر) و زعفرانی(کنایه از طلا و پول) لازم است:

ز دو چیز گیرند مر مملکت را
یکی پرنیانی یکی زعفرانی
یکی زر نام ملک بر نبشته
دگر آهن آب دادهٔ یمانی

 شاید اگر دقیقی توسی امروز زنده بود و سخنرانی پایانی جو‌بایدن رییس‌جمهور آمریکا را گوش می‌کرد «قدرت بی‌پایان داده‌ها و فنآوری» را هم بدان می‌افزود!
بایدن در این سخنرانی گفت:

امروز یک الیگارشی در آمریکا در حال شکل‌گیری است که با ثروت، قدرت و نفوذ فراوان دموکراسی ما، حقوق و آزادی‌های اساسی‌مان و فرصت برابر برای پیشرفت همه افراد را تهدید می‌کند.
…اگر سوءاستفاده این افراد از قدرت بدون نظارت رها شود، عواقب خطرناکی خواهد داشت.

بایدن با استناد به هشدارهای رئیس‌جمهور دوایت آیزنهاور در سال ۱۹۶۱ درباره ظهور یک «مجتمع نظامی-صنعتی»، گفت:

«من به همان اندازه درباره ظهور احتمالی یک مجتمع تکنولوژیکی-صنعتی که می‌تواند خطرات واقعی برای کشورمان ایجاد کند، نگران هستم.»

🔸الیگارشی مورد اشاره بایدن، برخلاف گذشته که از ثروت و قدرت سیاسی ناشی می‌شد، حالا با قدرت بی‌پایان داده‌ها و فناوری عجین شده است. چند شرکت بزرگ فناوری، مانند گوگل و آمازون و‌… در حال حاضر نه‌تنها بر بازارهای جهانی بلکه بر سیاست‌ها و افکار عمومی نیز تأثیر عمیقی دارند. این وضعیت، به‌طور مستقیم بر فرصت‌های برابر و آزادی‌های اساسی شهروندان در یک جامعه دموکراتیک ضربه می‌زند.

شاید بتوان هشدارهایی را که دوایت آیزنهاور، رئیس‌جمهور پیشین آمریکا، در سال ۱۹۶۱ درباره ظهور «مجتمع نظامی-صنعتی» مطرح کرد به‌عنوان نخستین علامت هشدار در این مسیر در نظر گرفت. آیزنهاور در شرایطی این هشدار را مطرح کرد که در دوران جنگ سرد، رقابت تسلیحاتی و رشد سریع صنایع دفاعی، رابطه‌ای نزدیک میان ارتش، دولت و صنایع نظامی در ایالات متحده شکل گرفته بود.
آیزنهاور از این می‌ترسید که قدرت بیش از حد این مجتمع نظامی-صنعتی نه تنها هزینه‌های عمومی را افزایش دهد بلکه سیاست‌های کشور را به نفع گروه‌های خاص سوق دهد،  چنانکه سوق داد و همچنان آثار آن ملموس است. اما آنچه امروز با آن روبه‌رو هستیم، شکل پیچیده‌تری از این تهدید است. 

🔸قدرت‌های جدید فناوری، داده‌ها را به یک منبع بی‌پایان از نفوذ تبدیل کرده‌اند. اطلاعاتی که این شرکت‌ها از کاربران خود جمع‌آوری می‌کنند، به ابزاری تبدیل شده‌اند که می‌توانند رفتار و نگرش‌های عمومی را هدایت کنند. حالا دیگر فقط صنایع نظامی و اقتصادی نیستند که قدرت را در دست دارند؛ بلکه شرکت‌های فناوری، با قدرتی فراتر از همیشه، می‌توانند در عرصه‌های سیاسی و اجتماعی هم تأثیر بگذارند. این تغییر در قدرت، بی‌سابقه است‌ و‌ در حال دگرگونی در مفهوم بسیاری از کلیدواژه‌های سیاسی از جمله مفهوم دموکراسی و حاکمیت است. در واقع، این الیگارشی‌های جدید نه‌تنها اقتصاد را تحت کنترل خود دارند بلکه به‌طور فزاینده‌ای به شکل‌دهی به انسان‌ها و آینده دموکراسی‌های جهان پرداخته‌اند.

🔸در حالی که در گذشته، تمرکز قدرت در دستان عده‌ای خاص عمدتاً به شکل نخبگان سیاسی و اقتصادی بود، امروز این قدرت به‌طور فزاینده‌ای در دستان غول‌های فناوری قرار دارد. این موضوع را می‌توان در نظریات اجتماعی که از دهه‌ها قبل مطرح شده‌اند، مشاهده کرد. مارکس و میلز هشدار داده بودند که هرگاه گروه‌های خاصی قدرت زیادی پیدا کنند، دموکراسی تحت تهدید قرار می‌گیرد. اما حالا، این گروه‌ها فقط افرادی با ثروت‌های بی‌حد و مرز نیستند، بلکه شرکت‌های عظیم فناوری هستند که می‌توانند هر لحظه سیاست‌ها، رفتارها و حتی افکار عمومی را کنترل کنند.

🔸این تغییرات، که در بطن خود تهدیدهایی برای دموکراسی دارند، در حال حاضر بیش از هر زمان دیگری برای مردم ملموس است. در دنیایی که اطلاعات در دستان چند شرکت بزرگ است، حقیقت به‌راحتی می‌تواند دستکاری شود‌و سیاست با تغییر چند الگوریتم مسیرش را عوض کند. وقتی اطلاعات تنها از یک کانال خاص و الگوریتم مشخصی به دست مردم برسد، دیگر خبری از تصمیم‌گیری آگاهانه و آزاد نیست. در واقع، دسترسی به اطلاعات به اندازه‌ای که باید آزاد و بی‌طرف باشد، دیگر وجود ندارد.

🔸این تهدید تنها محدود به شرکت‌های فناوری نمی‌شود. کاهش شفافیت در فرآیندهای حکومتی و نظارتی، که توسط این شرکت‌ها تسهیل می‌شود، باعث می‌شود که مردم کمتر قادر به نظارت بر تصمیمات مهم باشند.
این مسأله در موضوعاتی مانند امنیت ملی، بحران‌های جهانی، و حتی چالش‌های اقتصادی می‌تواند به بزرگ‌ترین تهدید برای آزادی‌های دموکراتیک تبدیل شود و حالا متفکران علوم‌سیاسی و جامعه‌شناسی سیاسی باید از زاویه دید جدیدی به خطرات و خطورات این پدیده نوظهور بیاندیشند. 
@sahandiranmehr

✔️آتش‌بس میان حماس و اسرائیل: از ویرانی غزه تا بازتعریف خاورمیانه

✍️سهند ایرانمهر

توافق آتش‌بس اخیر میان حماس و اسرائیل، با بندهایی نظیر عقب‌نشینی تدریجی اسرائیل از غزه، آزادی زندانیان فلسطینی، گشایش گذرگاه رفح لحظه‌ای سرنوشت‌ساز در یکی از پیچیده‌ترین منازعات جهان است. 

بندهای منتشرشده از این توافق به ویژه بخش‌های مربوط به سازوکار نظارت اسراییل بر گذرگاه‌های رفح و نتساریم نشانه‌‌هایی از عقب‌نشینی تدریجی اسرائیل در برابر فشارهای منطقه‌ای و بین‌المللی است.

این توافق شاید در نگاه اول نشانه‌ای از پیشرفت دیپلماتیک به نظر برسد، اما واقعیت خاورمیانه‌ای که از دل این توافق بیرون آمده، نشان می‌دهد که این منطقه همچنان گرفتار درگیری‌های پیچیده و تغییرات سریع ژئوپلتیکی است.

یکی از نکات قابل‌توجه در شرایط کنونی خاورمیانه این است که برخلاف روایت‌های متداول، محور مقاومت وضعیتی بسیار متفاوت با قبل از طوفان‌الاقصی دارد. سقوط دولت بشار اسد در سوریه، که زمانی به‌عنوان ستون کلیدی این محور شناخته می‌شد، چالشی جدی به موقعیت منطقه‌ای جریان مقاومت وارد کرده است.  
حماس، که پیش‌تر به‌عنوان یکی از بازوهای مهم محور مقاومت عمل می‌کرد، امروز در وضعیتی نامطلوب قرار دارد. اگرچه این گروه توانست با عملیات طوفان‌الاقصی اسرائیل را غافلگیر کند، اما بهای آن نابودی زیرساخت‌های غزه و گسترش بحران انسانی در این منطقه بود. حماس ممکن است در آغاز ماجرا توانسته باشد نوعی پیروزی نمادین به دست آورد، اما واقعیت این است که توان نظامی و سیاسی آن در برابر فشارهای گسترده اسرائیل و جامعه بین‌المللی کاملا کاهش یافته است.  

حزب‌الله لبنان نیز، با وجود قدرت نظامی و سیاسی قبل از طوفان الاقصی اکنون توان خود را برای پیشبرد اهداف محور مقاومت محدودتر می‌بیند و ساختار قدرت سیاسی حاکم شکل‌گرفته تا حد زیادی مستقل از اراده حزب‌الله عمل خواهد کرد.
 
پیش از طوفان‌الاقصی، اسرائیل در حال عادی‌سازی روابط خود با کشورهای عربی نظیر عربستان سعودی بود. اما این روند اکنون با موانع جدی مواجه شده است. کشورهای عربی، تحت فشار افکار عمومی داخلی، لحن خود را نسبت به مسئله فلسطین تغییر داده‌اند. با این حال، این تغییر موضع بیشتر به دلایل تاکتیکی است تا استراتژیک؛ چرا که بسیاری از این دولت‌ها همچنان به روابط پشت‌پرده خود با اسرائیل ادامه می‌دهند و توافق آتش‌بس فرصت دوباره‌ای برای ازسرگیری روند عادی‌سازی فراهم خواهد کرد.  

اگرچه اسرائیل با این آتش‌بس توانسته به نوعی ثبات موقت دست یابد، اما هزینه‌های داخلی و بین‌المللی این درگیری برای آن بسیار سنگین بوده است. دولت نتانیاهو اکنون بیش از هر زمان دیگری در معرض انتقاد داخلی قرار دارد. از سوی دیگر، اعتبار اسرائیل در صحنه جهانی به دلیل شدت حملات به غزه به‌شدت کاهش یافته است.  

خاورمیانه پس از این آتش‌بس، منطقه‌ای است که در آن قدرت‌های سنتی مانند ایران و محور مقاومت دچار چالش شده‌اند، در حالی که قدرت‌های نوظهوری مانند ترکیه، قطر و مصر تلاش می‌کنند خلأ موجود را پر کنند.  

برای حماس که بسبار بعید است همچنان ماهیتی نظامی داشته باشد کسب دوباره اعتماد مردم اولویتی حیاتی است. اما این کار مستلزم توان مالی و حمایت سیاسی است که دستیابی به آن دشوار به نظر می‌رسد. برای اسرائیل، بحران‌های داخلی و کاهش حمایت بین‌المللی چالش‌هایی هستند که می‌توانند معادلات سیاسی این کشور را به‌طور جدی تغییر دهند.  

توافق آتش‌بس میان حماس و اسرائیل، اگرچه به‌عنوان یک نقطه عطف در درگیری‌های غزه تلقی می‌شود، اما نمی‌توان آن را یک تغییر بنیادین در معادلات قدرت خاورمیانه دانست. این توافق بیشتر بازتابی از تحولات محدود و تاکتیکی است تا نشانه‌ای از دگرگونی استراتژیک.

خاورمیانه امروز در شرایطی قرار دارد که نه محور مقاومت به انسجام گذشته خود دست یافته و نه اسرائیل موقعیت بلامنازع خود را حفظ کرده است. محور مقاومت، به دلیل موقعیت ایران، وضعیت حزب‌الله در لبنان، و از دست دادن متحدان کلیدی مانند سوریه، با چالش‌های جدی مواجه است. از سوی دیگر، اسرائیل نیز به دلیل فشارهای بین‌المللی، شکاف‌های داخلی، و ناتوانی در مدیریت بحران غزه، از موقعیت مسلط خود فاصله گرفته است.
در نهایت، آینده خاورمیانه همچنان در گرو رقابت بازیگران داخلی و بین‌المللی و نحوه مدیریت این بحران‌ها توسط قدرت‌های منطقه‌ای است. توافق آتش‌بس، هرچند که می‌تواند یک تنفس کوتاه‌مدت برای مردم غزه باشد، اما به تنهایی تضمین‌کننده صلح یا تغییری اساسی در معادلات قدرت منطقه‌ای نیست.
@sahandiranmehr