دیگرشهر

درباره‌ی کتاب:
در مرداد ۱۳۵۷، سازمان چریک‌های فدایی خلق جزوه‌ای منتشر می‌کند با عنوان «گزارشی از مبارزات دلیرانه‌ی مردم خارج از محدوده»؛ جزوه‌ای حاوی ۲۴ گزارش از حاشیه‌نشین‌های اطراف تهران که به تناوب از ۱۳۵۶ علیه انواع مواجهات سرکوبگرانه‌ی حاکمیت با خود، دست به مقاومت‌هایی زده بودند. اینان که بودند و چه شد که در این حاشیه‌نشین‌ها ساکن شدند؟
مارکس در جلد اول کاپیتال، پس از صورت‌بندی‌های منطقی ساختار سرمایه، در فصل معروف «انباشت بدوی کذایی» (یا «به اصطلاح انباشت بدوی») می‌کوشد تا به خواننده توضیح دهد که آن بنای منطقی تحت چه شرایطی تاریخی‌ امکان‌پذیر شده است. شرایطی که در آن انسان‌هایی که تا پیش از برآمدن شیوه‌ی تولید جدیدْ مطابق با دوره‌ی گذشته زندگی می‌کردند، ناگهان با سرعت به جهانی پرتاب شدند که توان انطباق با آن را نداشتند. شرایطی که در کنار «پرولتاریا»، موجود جدیدی را هم متولد کرد: فردِ بیکار.

کتاب «مواجهه با بیکاری در ایران ۵۶-۱۳۴۰» نوشته‌ی محمدجواد عبدالهی، حکایت همین انسان‌های پرتاب شده به مناسبات جدید است. حکایت‌ همان‌ها که چریک‌ها درباره‌شان جزوه درآوردند و مارکس در انتهای جلد اول کاپیتال چگونگی سربرآوردنشان را شرح داد. دهه‌ی ۱۳۴۰ و ۱۳۵۰ شهرهای بزرگ و در صدر همه تهران شاهد شکل‌گیری «حاشیه‌نشین‌ها» و انواع «سکونت‌گاه‌های غیررسمی» در دل خود بود. آدم‌هایی سر و کله‌شان پیدا شد که بهشان می‌گفتند «بیکار»؛کسانی که در جستجوی «کار» بودند؛ در جستجوی امکانی برای «فروش نیروی کار» خود.

آنچه تا به امروز غالبا مورد توجه بسیاری از پژوهشگران اجتماعی و اقتصادی بوده، همان پدیده‌ی «شیوه‌ي سکونت بیکاران» و تغییر ریخت شهرها (به ویژه تهران) بوده است. به طرز غریبی، شاید مبتنی بر جهت‌گیری‌های آماری و سیاسی حاکمیت، پژوهشگران هم تمرکز بر اصل «بیکاری» را از کف می‌دهند و «حاشیه‌نشینی» چونان تبعات توسعه‌ای فهمیده می‌شود که می‌توانست جلوی آن گرفته شود؛ اما این وسط دشمن اصلی یعنی «بیکاری» و سازوکارهای پیدایی آن از نظرها پنهان می‌ماند.

کتاب می‌کوشد در دو بخش مواجهه‌ی ایرانیان با این مهمان ناخوانده، یعنی «بیکاری»، آن را برای ما توصیف و تبیین کند. در بخش اول پس از طرح تمهیدات نظری مناسب برای رفتن به سراغ موضوع، سعی می‌شود که با تمرکز بر تأثیر اصلاحات ارضی و نیز چند و چون مهاجرت‌های داخلی، شکل گرفتن مقوله‌ی «اضافه جمعیت» به عنوان «ارتش ذخیره‌ی کار» در مناسبات تولیدی جدید تشریح شود. در بخش دوم کتاب، خود بیکاری و اجتماعات بیکاران مورد بررسی قرار می‌گیرد. در دو فصل این بخش نویسنده می‌کوشد تا اثر گسترش «کار مزدی» بر بیکاری و نیز نسبت آن با «فقر» را تشریح کند؛ و دست آخر به حاشیه‌نشیتی و مقاومت‌های شکل‌گرفته در این شیوه‌ی سکونت بیکاران پرداخته می‌شود.

درباره‌ی نویسنده:
محمدجواد عبدالهی عضو هیأت علمی سازمان اسناد و کتابخانه‌ی ملی است. پروژه‌ی اخیر او "تکوین صندوق‌های احتیاط ۱۳۰۹-۱۳۲۰" است. وی در سال ۱۳۹۵ از رساله‌ی دکتری خود با عنوان «تاریخ بیکاری در ایران معاصر ۱۳۵۶-۱۳۴۰» دفاع کرده و مدرک دکترای خود را از دانشگاه تهران کسب کرد. «از بیکاری پنهان به بیکاری آشکار: تأثیر اصلاحات ارضی در به رسمیت شناختن بیکاری»، «تاریخ مردم و تاریخ اجتماعی»، «زنان و تکوین طبقه‌ی کارگر در انگلستان» و «تاریخ حلبی‌آبادها در ایران: برنامه‌ریزی از بالا در تقابل با برنامه‌ریزی از پایین» از جمله مقالات منتشرشده‌ی اوست. از کتاب‌های منتشر شده‌ی او می‌توان به «مواجهه با بیکاری در ایران ۱۳۵۶-۱۳۴۰» و از ترجمه‌های او به «تاریخ مرگ» اثر فیلیپ آریس، «پنیر و کرم‌ها» اثر کارلو گینزبورگ، «انقلاب تاریخی فرانسه» اثر پیتر برک اشاره کرد.

درباره‌ی گرداننده:
یاشار دارالشفاء دانشجوی دکتری رشته‌ی «رفاه و سلامت اجتماعی» در دانشگاه علوم توان‌بخشی و سلامت اجتماعی است و رساله‌ی دکتری‌اش بر «تأثیر اعتراضات کارگری بر رفاه کارگران در ایران پس از انقلاب» متمرکز است. او مقاله‌های گوناگونی در سایت‌های «نقد» و «نقد اقتصاد سیاسی» در زمینه‌های مارکس‌شناسی و نیز تاریخ مبارزات کارگری منتشر کرده است. همچنین «کتاب‌شناسی تحلیلی و انتقادی عدالت اجتماعی» از سوی مؤسسه‌ عالی پژوهش تأمین اجتماعی و نیز «پداگوژی رهایی‌بخش» (با همکاری دیگران) از انتشارات خرد سرخ، از دیگر کارهای این پژوهشگر حوزه‌ی «مطالعات کار و کارگری» است.

لطفا در صورت تمایل به شرکت در این دوره‌‌، از طریق یکی از راه‌های ارتباطی زیر با ما در تماس باشید.
شماره‌ی تماس و واتس اپ: ۰۹۳۸۱۳۶۰۶۹۴
۰۲۱-۸۸۸۹۱۸۴۳
سایت: www.bidar.school
ایمیل: institutebidar@gmail.com
تلگرام: t.me/bidarschool
اینستاگرام: bidar.school
کانال یوتیوب:Bidar School
آدرس: مدرسه‌ی بیدار، خیابان نجات الهی، کوچه‌ی نوید، پلاک ۴، طبقه‌ی همکف شرقی
@bidarschool
@bidarcourses

این تغییرات سوررئالی بدن زنانه به ویژه بدن مادران، نمایانگر سرکوب احساسات و فشارهایی است که او به عنوان مادر و زن خانه‌دار در جامعه تجربه می‌کند.
این تبدیل شدن به یک "دیگر" (به یک موجود شبه‌حیوانی) می‌تواند نمادی از نیاز زنان به ویژه مادران برای رهایی از هویت‌های تحمیل‌شده و بازتعریف خود باشد و نمادی از طغیان، سرکشی، برهم زدن کلیشه‌های جنسیتی و راهی برای فرار از نقش‌های محدودکننده‌ای است که در طول تاریخ زنان را در بند کرده است.
فریدان به‌طور خاص به این نکته اشاره می‌کند که در بسیاری از خانواده‌ها، از جمله همسران به‌طور کامل از فشارهای مادرانه بی‌خبر هستند یا آن‌ها را کم‌اهمیت می‌پندارند. در حالی که زنان به‌ویژه مادران، تمام وقت و انرژی خود را صرف خانه و خانواده می‌کنند، همسران معمولاً درک کمی از سختی‌های این نقش دارند و فقط از زنان انتظار دارند که در نقش‌های سنتی مادرانه و همسری کامل باشند. در فیلم، نقش شوهر زن به‌طور واضح در این قالب گنجانده شده است. شوهر او، که غرق در شغلش است و به ماموریت‌های چند روزه‌ی کاری می‌رود، از وضعیت روانی و جسمی همسرش غافل است و نسبت به آن شناخت و آگاهی‌ای ندارد. این عدم همدلی و شکاف در ارتباطات، به‌ویژه زمانی که شوهر او به خانه می‌آید، بیشتر می‌شود. در یکی از صحنه‌ها، هنگامی که شوهر از محل کار به خانه می‌آید، از این شاکی است که چرا شیر بچه تمام شده و زن از این موضوع بی‌خبر است و یا حتی وقتی مرد از میان تمام بخش‌های نگهداری و مراقبت از کودک لذت‌بخش‌ترین کار (حمام کردن) را انتخاب می‌کند، ولی با این حال این کار را به عنوان یک پدر به تنهایی انجام نمی‌دهد و مدام از زن کمک می‌گیرد و این موضوع به وضوح گفته‌ی فریدان را اثبات می‌کند که می‌گوید شوهران در بسیاری از موارد مسئولیت‌های خانه‌داری و مادری را به زنان واگذار می‌کنند و انتظار دارند که آن‌ها بدون اعتراض وظایف خود را تمام و کمال انجام دهند.
یکی از ابعاد مهم که به‌طور جالبی در داستان گنجانده شده است، نقش جادوگری است که به نوعی در خانواده مادر شخصیت اصلی وجود دارد. مادرِ زن به‌طور غیرمستقیم جادوگری می‌کند، که این به شکلی استعاری به حس قدرت سرکوب‌شده‌ای اشاره دارد که در درون زنان به‌ویژه مادران وجود دارد. این قدرت‌های سرکوب‌شده و دفن‌شده ممکن است در نهایت به صورت‌های مختلف خود را نشان دهند. فریدان به‌طور واضح اشاره می‌کند که زنان اغلب نقش‌های اجتماعی خاصی را از مادران خود به ارث می‌برند و این روند به‌طور مداوم نسل به نسل ادامه می‌یابد و می‌بینیم که زن چطور تلاش می‌کند تا از "میراث سرکوب" مادری خود فراتر برود، ولی در عین حال، به نظر می‌رسد که این "جادو" در درون او وجود دارد. این میراث سرکوب‌شده و جادویی در واقع نماد همان سنت‌هایی است که زنان از نسل‌های پیشین دریافت می‌کنند و از آن‌ها به‌طور ناخودآگاه پیروی می‌کنند. این فرآیند، که در فیلم به‌صورت جادوگری مادرانه تجسم پیدا می‌کند، نشان‌دهنده‌ی چرخه‌ای است که در آن زنان به‌طور پیوسته مجبور به پذیرش نقش‌های خاص مادری و زنانه می‌شوند و به‌طور ناخودآگاه از قدرت‌های خود برای ایجاد تغییرات بنیادی در جامعه استفاده نمی‌کنند. جادوگری در این فیلم زمانی به‌طور فعال در می‌آید که زن تصمیم می‌گیرد خود را از این نقش‌های سنتی مادر خانه‌دار رها کند و هویت جدیدی برای خود بسازد. این جادوگری که به‌طور سمبلیک در شخصیت اصلی و مادرش وجود دارد، نشانه‌ای از تمایل به فرار از کنترل‌های اجتماعی است. زن با ظهور تغییرات فیزیکی به سمت ویژگی‌های حیوانی «غریزی» و «جادویی» می‌رود که استعاره‌ای از بازگشت به هویت‌های اولیه و طبیعی زنان است، هویت‌هایی که در جوامع مردسالار به‌طور مداوم سرکوب شده‌اند. در واقع، فیلم با چاشنی جادوگری قصد دارد این پیام را برجسته کند که زنان در مواجهه با چالش‌های مادری و اجتماعی خود، می‌توانند قدرت‌های پنهانی را کشف کنند و از آن‌ها به‌عنوان ابزاری برای مقاومت در برابر انتظارات تحمیل‌شده استفاده کنند و فراتر از آن بروند. زمانی که زن تصمیم می‌گیرد به حرفه‌اش که نقاشی است بازگردد و دست به قلم شود و تجربه‌های زیستی خود را در قالب هنر به نمایش بگذارد، پیام واضح فمنیستی است که نشان می‌دهد یک زن به عنوان مادر برای عبور از وضعیت سرکوب‌شده و بازیابی هویت خود چقدر باید تلاش کند. همانطور که در تحلیل فریدان آمده، زنان باید از فضای محدود خانه و مادر بودن فراتر روند و از ابراز فردیت خود در قالب‌های مختلف (در این جا هنر، حرفه و انتخاب‌های شخصی) استفاده کنند. هنر به‌عنوان وسیله‌ای برای خودبیان‌گری، به زن این امکان را می‌دهد که خود را دوباره کشف کند و بیانگر تجربیاتش باشد.

#فیلم #فیلم_فمنیستی #کارخانگی #مادران_خانه_دار
@femofilm

مادر،هیولا یا موجودی جادویی؟
بحران کیستی زن در "nightbitch" با تأکید بر نظریه‌های بتی فریدان

✍🏼طاهره جورکش

در کتاب رازوری زنان، بتی فریدان به بحران هویت و احساس از خودبیگانگی زنان خانه‌دار در دهه 1950 و 1960 پرداخته و نشان داده که چگونه جامعه زنان را به عنوان موجوداتی صرفاً مادر و همسر تعریف کرده است و از آن‌ها انتظار می‌رود که خواسته‌ها و آرزوهای شخصی‌شان را به فراموشی بسپارند. یکی از ارکان اصلی نقد فریدان بر وضعیت زنان خانه‌دار این است که آن‌ها در دام "مکمل بودن" در زندگی مردان و خانه‌داری گرفتار می‌شوند و احساس می‌کنند که تنها با ایفای نقش‌های مادری و همسری می‌توانند به ارزش انسانی خود پی ببرند. در Nightbitch نیز زن (با بازی امی آدامز) پس از اینکه به طور کامل شغل و حرفه‌اش را کنار می‌گذارد، به یک مادر خانه‌دار تبدیل می‌شود و ناخواسته چنان اسیر نقش مادر خانه‌دار می‌شود که دچار بحران هویت شده و از درون احساس پوچی می‌کند. او به عنوان زن مدرن و امروزی و علی‌رغم تحصیلات عالی و شغل هنری که داشته، در تله‌ای گیر افتاده که قبلاً مادران دهه‌ی ۵۰ اسیرش شده بودند؛ همان "مشکل بی‌نامی" که کمتر زنی درباره‌ی آن صحبت می‌کند. فیلم به‌طور ویژه بر «تکراری بودن» و «محصور بودن» زندگی روزمره‌ی شخصیت زن_مادر تأکید دارد. در صحنه‌های ابتدایی، زن در حال پخت‌وپز و مراقبت از فرزندش است و به وضوح این فشار بی‌پایان، تکراری بودن مسئولیت‌های مادرانه و احساس از خود بیگانگی به تصویر درآمده است. او هر روز برای پسرش صبحانه درست می‌کند و این صحنه‌ها، روتین‌وار و بی‌وقفه تکرار می‌شوند. او در این لحظات احساس می‌کند که خود را از دست داده است و تنها در حال انجام کارهایی است که از او خواسته شده است، نه کارهایی که او به آن‌ها علاقه دارد. این یکنواختی و بی‌انگیزگی، دقیقاً همان چیزی است که فریدان در کتاب خود به آن اشاره می‌کند. زنان خانه‌دار مانند شخصیت زن در فیلم به دلیل تمرکز صرف بر خانه‌داری و فرزندپروری، از هویت مستقل خود دور می‌شوند و در زندگی روزمره خود احساس گرفتاری و پوچی می‌کنند.
زنان جامعه به طور بی‌وقفه تحت فشار برای پذیرش نقش‌های سنتی مادر و همسر خوب و زن خانه‌دار قرار دارند و مدام سرکوب می‌شوند. زن در فیلم نیز به همین فشارها و انتظارات اجتماعی پی می‌برد که چطور جامعه به صورت سیستماتیک تمام تلاشش را می‌کند تا مادران احساس گناه، ناکافی بودن و سردرگمی داشته باشند. نظامی که مدام مادران را به سکوت و عدم گفتگو درباره‌ی چالش‌های مادرانگی و ملالت‌های آن تشویق می‌کند و از آن‌ها انتظار دارد در قالب نقش مادران شادی که از مراقبت فرزندان و انجام کارهای خانه احساس رضایت دارند در جامعه ظاهر شوند. فریدان در رازوری زنان به خوبی به آن اشاره می‌کند و می‌گوید زنان به‌طور مداوم در برابر انتظارات اجتماعی سکوت می‌کنند و به جای بیان احساسات و خواسته‌های خود، مجبور به انجام نقش‌های سنتی می‌شوند. این موضوع در فیلم با ارتباط زن با مادران دیگر در مهدکودک به چالش کشیده می‌شود. تعاملاتی که به نوعی احساس انزوا و بیگانگی را در او تقویت می‌کند. مادران دیگر در این گروه نیز، به‌طور عادی از مادر بودن صحبت می‌کنند، اما این گفتگوها بیشتر به‌طور سطحی و بی‌روح انجام می‌شود و هیچ‌کدام از آن‌ها به دشواری‌ها و پیچیدگی‌های مادر بودن اشاره نمی‌کنند. این سکوت و سرکوب اجتماعی به یک نوع فشار روانی تبدیل می‌شود که زنان را بیشتر در هویت مادرانه‌شان محصور می‌کند و اجازه نمی‌دهد که به واقعیت‌های پیچیده و گاه سخت مادر بودن اشاره کنند. همین امر باعث می‌شود زن دچار تقابل میان ذهن آزاد و سکوت در دنیای واقعی شود. زن در درون ذهن و خیال خود به گفتگو با همسرش و دیگران می‌پردازد. از احساسات و خشم درونی‌اش پرده برمی‌دارد، اما در واقعیت هیچ‌یک از این کارها را انجام نمی‌دهد و حرفی نمی‌زند. او در دنیای خیالی خود احساس آزادی دارد و می‌تواند خود واقعی‌اش باشد، در حالی که در دنیای واقعی هیچ‌گونه فضایی برای ابراز وجود خود ندارد.
فریدان همچنین به چگونگی بازنمایی بدن زنان اشاره می‌کند و می‌گوید که بدن زنانه به‌طور مداوم در معرض نظارت اجتماعی است و به ابزاری برای مراقبت و پرورش دیگران تبدیل می‌شود و تولید مثل و نقش‌ مادری به‌عنوان اصلی‌ترین هویت اجتماعی و جنسیتی زن معرفی می‌شود. در Nightbitch، بدن زن به‌ویژه زمانی که تغییرات عجیبی دارد، به یک موضوع برجسته تبدیل می‌شود. او از شوک جسمانی و تغییرات فیزیکی، همچون دردی که از آن رنج می‌برد یا حتی وقتی بدنش دچار تغییر می‌شود، آگاه است. او متوجه تغییرات فیزیکی در بدن خود می‌شود، از جمله احساس تیزی در ناخن‌ها، پشمالو شدن و درآوردن چندین سینه که باعث می‌شود او به یک موجود شبه‌حیوانی (سگ) تبدیل شود.

#فیلم #فیلم_فمنیستی #کارخانگی #مادران_خانه_دار
@femofilm

منطق تحقیقات کمی طی سالیان این تصور را ایجاد کرده که تنها نسبت معناداری که بین مقیاس خُردِ تحقیق و مقیاس کلانِ واقعیت اجتماعی می­‌توان برقرار کرد «تعمیم» است و اگر نتوان نتایج خُرد را به وضعیتی کلان‌­تر تعمیم داد، نتیجه­‌ی پژوهش در بهترین حالت فقط فهم ما را از یک موضوع خُرد عمیق­‌تر می‌کند و نمی­‌تواند به خودی خود برای فهم وضعیت کلان­‌تر کاربردی داشته باشد (مگر اینکه داده­‌های به دست آمده بعدا در کنار داده­‌های دیگر مورد نوعی «تحلیل ثانویه»، معمولاً توسط پژوهشگران کلان­‌نگرتر نسبت به خود مردم­‌نگار، قرار گیرند). اما آیا این حرکت بین مقیاس‌­ها نمی­‌تواند در متن خودِ مردم‌­نگاری شکل بگیرد؟  نسبت «کار میدانی» با «کار نظری» در مردم­‌نگاری چگونه است؟  اینها کم و بیش پرسش­‌هایی­‌ست که سعی می­‌کنیم در بررسی این چهار رساله مدنظر داشته باشیم.

لیست پایان­‌نامه­‌ها:
خدیجه‌‌السادات میرامینی: خسته‌­­دوش­­‌بال: زیست و مرگ با دکل­‌بندی در گلوگاه مازندران/۱۴۰۲
سارا حسینی: جنسیت و اشتغال:  مردم‌‌نگاری زنان کارگر فصلی در استان‌‌های مازندران و گلستان / ۱۳۹۸
سارا نوری: تجربه زیسته زنان کولبر کرد؛ دریچه­‌ای به فهم مناسبات اجتماعی در مناطق کردنشین مرزی/ ۱۴۰۳
سروش طالبی اسکندری: ساخت حکمرانی آب در مواجهه‌ی مردم، نخبگان و طبیعت؛ و بازتعریف مشارکت با نگاهی تکثرگرایانه/ دفاع احتمالی تا پایان ۱۴۰۳
 
نهال نفیسی در تهران ادبیات انگلیسی (دانشگاه علامه طباطبائی، ۱۳۷۷-۱۳۷۳) و در تگزاس انسان­‌شناسی فرهنگی )دانشگاه Rice ، ۲۰۰۷ -۲۰۰۰ (خوانده‌است.  پس از یک دوره‌‌ی پسادکترا در موسسۀ کاوش­‌های فرهنگی برلین (ICI  Berlin, ۲۰۱۲ - ۲۰۱۴)، امروز به‌عنوان عضو هیئت علمی گروه مطالعات فرهنگی دانشگاه علامه طباطبائی به تدریس، و اگر برسد تحقیق و حتی نوشتن، مشغول است.  او به مردم‌نگاری به‌ویژه در حوزه‌‌ی علم و فناوری و پزشکی و دنبال کردن زندگی اجتماعی کنش‌گران غیرانسانی همچون اشیاء، حیوانات، گیاهان، مواد، ذرات، و سازه­‌ها علاقه­ دارد.

🔻جهت ثبت‌نام و کسب اطلاعات بیشتر به آیدی زیر پیام دهید:
@public_yekchand

🔻حلقه‌ی مطالعاتی یک‌‌چند
@halghe_yekchand

🔻مدرسه هنر و ادبیات بیدار
@bidarschool
@bidarcourses