تفکر

به نظر من انسان هرچه روحش بزرگتر می‌شود، اخلاقش از دینش بیشتر استقلال و استغنا پیدا می‌کند و دیگر نباید برای این که اخلاقی باشد لزوما متدین بشود. این به معنای نفی تدین نیست، به معنای استقلال اخلاق از تدین است.

مصطفی ملکیان
@Tafakkor

تکثر، میوه‌ی مدرنیته و موقعیتی است که در آن گروه‌های مختلف در کنش متقابل با هم در جامعه زندگی می‌کنند، اما این وضعیت خالی از تنش نیست. چطور می‌توانیم مسائل اخلاقی مانند مجازات اعدام یا حقوق اقلیت‌ها را مدیریت کنیم وقتی که گروه‌های مختلف جامعه درباره‌ی آنها، نظرها و مواضعی کاملا متضاد دارند و هر کدام بر مواضع خودشان پافشاری می‌کنند؟
از نظر پیتر برگر، جامعه شناس ِبرجسته و همکار جامعه شناس و فیلسوفش “آنتون زایدرولد”، پاسخ این پرسش و راه حل این چالش‌ها، «تردید» است.
نه تردید فلج کنندهٔ نسبی‌گرایی که در آن فرد زیر فشار کثرت گیج‌کنندهٔ گزینه‌های مختلف قادر نیست هیچ تصمیمی بگیرد، بلکه تردیدی معقول که به ما اجازه می‌دهد با باورهای اخلاقی محکم پیش برویم بی‌آنکه تبدیل به فردی متعصب شویم که هر کسی را که مخالف عقایدش باشد، دشمن می‌داند. چطور ما، چه در مقام فرد و چه جامعه، می‌توانیم این نقطهٔ تعادل سهل و ممتنع را بیابیم؟
برگر و زایدرولد در کتاب «اعتقاد بدون تعصب» (که نام اصلی آن «در ستایش تردید» است) نشان می‌دهند که چطور تکثر می‌تواند به نسبی گرایی یا بنیادگرایی بینجامد که به نوعی دو روی یک سکه‌اند.
بنیادگرایی یک اجماع عام درباره باورها و اهداف مطلوب بر جامعه تحمیل می‌کند بی‌آنکه جایی برای نظرات متفاوت باقی بگذارد و نسبی‌گرایی هم اساساً رسیدن به ارزش‌های اجتماعی مشترک را غیرممکن می‌کند.
نویسندگان کتاب مدعی‌اند که می توان موضعی میانه بین نسبی‌گرایی و بنیادگرایی اتخاذ کرد؛ نه فقط در حوزهٔ دین و اخلاق بلکه در حوزهٔ سیاست.
به هر تقدیر، «اعتقاد بدون تعصب» درباره این است که چرا عده‌ای در اعتقاداتی که دارند، خشک و با تعصب برخورد می‌کنند و چرا عده‌ای با وجود اعتقادی که دارند، می‌توانند حرف‌های دیگران را نیز بشنوند و درباره‌ی آن صحبت کنند.
این پدیده‌ای است که ما امروز در برخی روابط می‌بینیم و با خواندن این کتاب می‌توانیم بینشی کامل از به وجود آمدن برخی حرکت‌های رادیکال و بنیادگرایانه را، به خصوص در منطقه‌ای که کشور ما در آن واقع شده، به دست بیاوریم.

اعتقاد بدون تعصب
پیتر برگر و آنتون زایدرولد
@Tafakkor

هنر همچون درمان

از خودمان آگاه نیستیم. احساسات،‌ تردیدها، ظن و گمان‌هایی داریم و از آنها آگاهی نداریم. اما هر از گاهی با آثار هنری مواجه می‌شویم که به نظر می‌رسد قلاب‌شان به چیزی گیرکرده است که آن را احساس کرده‌ایم. از این رو ما را با آن بخش پنهان آشنا می‌کند. شاید بتوان این کارکرد را کارکرد آشکارگی هنر نام نهاد. آشکار شدن ما در برابر خودمان.

یکی از عیب‌ها و علت شاد نبودن ما این است که به چیزها عادت می‌کنیم. و همین عادت، سبب می‌شود متوجه همه‌ی آن چیزهایی نباشیم که در دسترس ما است. در رنج‌ایم چون ارزش آنها را در نمی‌یابیم. نیروی عادت به همین سادگی می‌تواند به بدبختی ما تبدیل شود. هنر، عادت زُدا است. آشنازُدا است و با دعوت ما به سنجیدنِ دوباره و دیدن دوباره‌ی همه چیز، نیروی عادت را خنثی کند.

آلن دوباتن و جان آرمسترانگ
@Tafakkor

فردیّت و آزادی

هسته و مغز آزادی، فردیّت است. آزادی حقیقی به دست نمی‌آید؛ جز با اندیشیدن، خود بودن و بنا به فهم و تشخیص خود زندگی کردن.
همرنگ جماعت شدن، ضد آزادی است و متفاوت بودن عین آزادی‌.
تناقض بین آنچه به آن باور داریم و آنچه بیان و عمل می‌کنیم، خودسانسوری و ترس از واکنش‌های منفی و طرد و نفی و بایکوت، مقدمه‌ی استبداد و دشمنی با آزادی است.
باید نابهنگام بود و هر امر بدیهی را به چالش کشید.
باید شجاعت تنها بودن و تک افتادن داشت.
باید در دایره حقیقت زیست و خود را ابراز کرد، تا آزادی نمایان گردد.
تاملات
@Tafakkor

ملحدان را در نیایش‌هایتان این‌گونه به یاد آورید:
پروردگارا!
تمامی آنان که کسی را ندارند که به درگاه او نیایش کنند،
یا نیایش نمی‌کنند؛
یاری بخش

داستایوفسکی/برادران کارامازف
@Tafakkor

حصرشدگان؛ نمادهای مقاومت در برابر استبداد

حصر، ابزاری است برای حذف صداهای مخالف در ساختارهای قدرت‌طلب. این تاکتیک، نه فقط محدود کردن فیزیکی افراد، بلکه تلاش برای منزوی کردن آن‌ها از جامعه و خاموش کردن اثرگذاری سیاسی‌شان است. دیکتاتورها با حصر، می‌خواهند نشان دهند که هرگونه مقاومت یا ابراز عقیده مخالف، هزینه‌های سنگینی خواهد داشت.
این اقدام، اغلب با نقض آشکار حقوق بشر و نادیده گرفتن قوانین اساسی انجام می‌گیرد. افراد محصور، از دسترسی به وکیل، دادگاه عادلانه محروم می‌شوند. هدف، ایجاد یک فضای رعب و وحشت است تا دیگران از ابراز عقاید مشابه بترسند.
حصر، تنها یک عمل فردی نیست؛ بلکه پیامی است به کل جامعه. دیکتاتور می‌خواهد با این کار بگوید که هیچ‌کس در برابر قدرت او مصون نیست و هر صدایی که از خطوط قرمز تعیین‌شده فراتر رود، سرکوب خواهد شد.
با این حال، تاریخ نشان داده است که حصر نمی‌تواند اندیشه را متوقف کند. در بسیاری از موارد، حصرشدگان به نمادهای مقاومت تبدیل شده‌اند و نامشان در تاریخ مبارزات آزادی‌خواهانه جاودانه شده است. حصر، ممکن است صداها را برای مدتی خاموش کند، اما نمی‌تواند جلوی گسترش ایده‌ها را بگیرد. ایده‌ها، فراتر از دیوارها و محدودیت‌ها، به ذهن‌ها نفوذ می‌کنند و روزی به نیرویی برای تغییر تبدیل می‌شوند.

حصر یک شکست برای دیکتاتور است. زیرا نشان می‌دهد که او نمی‌تواند با استدلال و منطق، با مخالفان خود روبرو شود و مجبور است به زور و سرکوب متوسل شود. این ضعف، دیر یا زود، به سقوط او منجر خواهد شد.
زیرا هیچ تاریکی، ابدی نیست و هیچ ستمی، پایدار نمی‌ماند.
زهرا مهر
@Tafakkor
#٢۵بهمن

زن‌ها گزینۀ دیگری دارند؛ می‌توانند به جای دلنشین بودن، عاقل‌تر شوند. می‌توانند به جای یار و یاور بودن، تواناتر شوند. می‌توانند به جای دلپذیر بودن، قوی‌تر شوند. جاه‌طلب باشند، نه فقط برای خودشان در رابطه با مردها و بچه‌ها، بلکه برای خودِ خودشان.

می‌توانند به‌طور طبیعی پیر شوند بی‌‌آنکه موجبات شرمساری خود را فراهم کنند، و فعالانه در مقابل سنّت‌های دست‌ و پاگیرِ این جامعه به‌پا خیزند و دیگر سر خم نکنند.
به جای این که سعی کنند تا حد امکان و به مدتی به طول عمر خود دخترخانم باقی بمانند و بعد با تن دادن به خفت و حقارت به زنانی میانسال تبدیل شوند، می‌توانند خیلی زودتر زن بشوند و در سن بلوغ فعال باقی بمانند و سال‌های سال از کار و فعالیت خود لذت ببرند. زن‌ها بایستی اجازه دهند چهره‌شان سال‌های زندگی‌شان را نشان بدهد. زن‌ها بایستی حقیقت را بگویند.

سوزان سانتاگ
دو گونه پیر شدن
@Tafakkor