راوی

🔻ماجرای نفت شمال ایران چی بود؟

📍 قصه از کجا شروع شد؟
🔹ماجرا از زمان ناصرالدین‌شاه قاجار شروع شد. شاه بخشی از شمال ایران رو به محمدولی‌خان تنکابنی واگذار کرد. ولی این واگذاری، پای یه گرجی به اسم خوشتاریا رو باز کرد. اون موقع این فقط یه معامله ساده به نظر می‌رسید اما بعدها این مناطق به نقطه‌ای حساس برای رقابت قدرت‌های بزرگ دنیا تبدیل شد.

📍جنگ جهانی دوم؛ ورود بازیگران جدید
🔸تو سال‌های جنگ جهانی دوم، روسیه شوروی با هدایت استالین تلاش کرد از حضور نظامی خودش در شمال ایران، به نفع نفوذ اقتصادی و سیاسی استفاده کنه. نفت شمال ایران بهانه‌ای بود برای روس‌ها که بتونند منطقه نفوذشون رو حفظ کنند و از ورود آمریکا و انگلیس جلوگیری کنند.

🔹استالین به‌قدری برای این موضوع جدی بود که نماینده‌ش، سرگئی کافتارادزه، رو به تهران فرستاد. این نماینده با لحنی تند، درخواست امتیاز نفت شمال رو مطرح کرد. حتی تهدید کرد که تخلیه نیروهای شوروی از آذربایجان به این موضوع بستگی داره!

📍چرا شوروی این‌قدر حساس بود؟
🔸برای شوروی، این ماجرا بیشتر از اقتصاد، مسئله‌ای استراتژیک بود. روس‌ها نمی‌خواستند آمریکا یا انگلیس، به منطقه نفوذشون وارد بشند. به همین خاطر، تلاش می‌کردند با فشار نظامی و سیاسی، دولت ایران رو مجبور به واگذاری امتیاز کنند.

📍واکنش ایران
🔹اما اینجا ایران، با دولت و مجلسی که حساسیت مردم رو درک کرده بود، قاطعانه مقاومت کرد.
- ساعد مراغه‌ای، نخست‌وزیر وقت، اعلام کرد که هیچ امتیازی تا پایان جنگ جهانی و روشن شدن اوضاع بین‌المللی داده نمی‌شه.
- مجلس ایران قانونی تصویب کرد که مذاکره یا واگذاری امتیاز نفتی به هر کشوری رو ممنوع می‌کرد.
- حتی مردم هم، با یاد فجایع اشغال ایران توسط شوروی و انگلیس، کاملاً مخالف هرگونه امتیازدهی بودند.

📍بازی پیچیده قوام‌السلطنه
🔸اینجا بود که نقش قوام‌السلطنه پررنگ شد. او با سیاستش، مذاکراتی رو با استالین شروع کرد. قوام به روس‌ها وعده همکاری در زمینه نفت داد اما اجرای این وعده رو به تصویب مجلس ایران موکول کرد. این بازی سیاسی، بهانه‌ای شد که روس‌ها عقب‌نشینی کنند و آذربایجان رو تخلیه کنند.

📍مجلس ایران و پاسخ نهایی به شوروی
🔹وقتی قرارداد نفت شمال به مجلس ایران فرستاده شد، مصدق و دیگر نمایندگان قاطعانه مخالفت کردند. مجلس اعلام کرد که این قرارداد برخلاف منافع ملیه و باید لغو بشه. این تصمیم، تیر خلاصی بود به رؤیای روس‌ها برای تسلط بر نفت شمال ایران.

📍نقش مردم در جلوگیری از امتیازدهی
🔸مردم ایران، با تجربه تلخ قراردادهای استعماری قبلی، کاملاً هوشیار بودند. تحریک احساسات وطن‌پرستانه باعث شد دولت و مجلس، حمایت گسترده مردمی رو پشت خودشون داشته باشند. حتی حضور حزب توده و تلاش اون‌ها برای جلب رضایت مردم به نفع شوروی هم نتیجه‌ای نداشت.

📍پایان رؤیای روس‌ها
🔹با تصویب مجلس و پایان جنگ جهانی دوم، روس‌ها مجبور شدند نیروهاشون رو از ایران خارج کنند. آذربایجان آزاد شد و برای همیشه دست روسیه از نفت شمال ایران کوتاه موند. این اتفاق، نمونه‌ای از هوشمندی سیاسی و اتحاد مردم و دولت در برابر دخالت خارجی بود.

🆔 @Raavi_ir

شما خیال نکنید که ما اگر بخواهیم مثلاً یک کسی را نخست‌وزیر بکنیم به او می‌گوییم که حتما برو تو حزب. نه، اگر فردا لازم شد که یک کسی را دستش را از توی پیاده‌رو بگیریم و بیاوریمش نخست‌وزیر بکنیم می‌کنیم این کار را. نخست‌وزیر کاری نمی‌تواند بکند! حداکثرش این است که یک جاده‌ای هست کم و بیش پهن، حداکثرش این است که از چپ جاده می‌تواند برود به راست جاده، از راست جاده برود به چپ جاده، از جاده هیچ وقت نمی‌تواند خارج بشود!

📌مهدی سمیعی؛ رئیس کل بانک مرکزی در اواخر دهه چهل در مصاحبه با پروژه تاریخ شفاهی ایران(هاروارد) از قول پهلوی دوم می‌گوید.

🆔 @Raavi_ir