فرهنگ، تاریخ و تمدّن تورک

دهمین کنگره بین‌المللی زبان تورکی با حضور ۱۶۷ پژوهشگر از ٢١ کشور برگزار می‌شود


دهمین کنگره بین‌المللی زبان تورکی با حضور ۱۶٧ پژوهشگر از ٢١ کشور در تاریخ ۲۷ - ۲۶ سپتامبر در ساختمان جدید مؤسسه عالی فرهنگ، زبان و تاریخ آتاتورک برگزار خواهد شد.

پروفسور دکتر عثمان مرت، رئیس سازمان زبان تورکی با بیان این که دهمین کنگره بین‌المللی زبان تورکی که هر ۴ سال یک‌بار پژوهشگران دنیای تورک و تورکولوژی را گرد هم می‌آورد، گفت: این رویداد از اهمیت علمی و دیپلماسی فرهنگی بالایی برخوردار است. از زمان برگزاری اولین کنگره زبان تورکی در سال ۱۹۳۲، روز ۲۶ سپتامبر به عنوان  «روز زبان» جشن گرفته می‌شود. این روز را به تمامی علاقه‌مندان به زبان تورکی تبریک می‌گویم.

وی افزود: زبان، آیینه‌ی حضور ملت‌ها در صحنه‌ی جهانی است. در آن می‌توان ردپای گذشته و انتظارات آینده‌ی ملت‌ها را مشاهده کرد. به جرأت می‌توان گفت که «دی‌ان‌ای» فرهنگ، زبان است.

مرت همچنین اشاره کرد که ملت تورک، با گستردگی جغرافیایی از آسیا تا عمق اروپا و با داشتن ریشه‌های عمیق فرهنگی، توانسته است به مدت طولانی بقای خود را حفظ کند.

وی اظهار داشت: ملت تورک در گستره‌ای به وسعت ۱۲ میلیون کیلومتر مربع پراکنده شده است و بقای این ملت و زبان تورکی تنها با کار و تلاش مستمر برای حفظ این ارزش‌ها ممکن است.

عثمان مرت با بیان اینکه مصطفی کمال آتاتورک، بنیان‌گذار جمهوری تورکیه با دیدگاهی جامع و پیروی از پیام مقدس سنگ‌نبشته‌های اورخون، تلاش می‌کرد تا کشور را هم از لحاظ مادی و هم از لحاظ معنوی بر پایه‌های محکمی بنا کند، خاطرنشان کرد که آتاتورک همواره در پی زنده نگه داشتن قدرت معنوی غنی ملت تورک بوده است.

@TurkUygarligi

نشات ارتاش (٢٠١٢– ١٩٣٨) خواننده موسیقی سنتی (مردمی) تورکی، ترانه‌سرا، اوزان (آشیق) مدرن و نوازنده باغلاما است. یاشار کمال لقب «بوزقیرین تَزه‌نه‌سی» (مضراب استپ) را به ارتاش داده‌است.

نشات ارتاش در سال ۱۹۳۸ در قیرشهیر زاده شد. پدرش، محرم ارتاش، نیز یک اوزان بود.

وی در شش سالگی ابتدا نوازندگی ویولن و سپس باغلاما را آغاز کرد. در چهارده سالگی به استانبول رفت و پس از دو سال، به آنکارا نقل مکان کرده و در «رادیو ترکیه» (TRT) به اجرای موسیقی مردمی تورکی پرداخت.

در این دوره او محبوبیت بسیاری در کشور به دست آورد و کنسرت‌های زیادی برگزار کرد. در سال ۱۹۷۸، انگشتان ارتاش دچار فلج شدند. به همین دلیل یک سال بعد برای مداوا به آلمان رفت و بهبود یافت و به آموزش موسیقی در آلمان پرداخت.

ارتاش بالاخره در سال ٢٠٠٠ به تورکیه بازگشت و مورد استقبال بی‌نظیر دوستارانش قرار گرفت. اولین آهنگ نشات بابا در سال ۱۹۵۷ منتشر و طی دوران فعالیتش بیش از ۳۰ آلبوم عرضه کرد.

در سال ۲۰۰۶، مجلس ملی کبیر تورکیه مدال خدمات برجسته کشوری را به ارتاش اهدا کرد که به قول خودش «به نمایندگی از اجداد خود» آن را پذیرفت.

در سال ۲۰٠٩، نشات ارتاش از طرف یونسکو به فهرست «گنجینه ملی انسانی زنده» وارد شده و مورد تقدیر قرار گرفت.

در ۲۵ آوریل ۲۰۱۱ نیر دانشگاه فنی استانبول مدرک دکترا افتخاری به او اعطا کرد.

ارتاش در ۲۵ سپتامبر ۲۰۱۲ در سن ۷۴ سالگی در بیمارستانی در ازمیر درگذشت. او دو هفته قبل از آن برای معالجه سرطان بستری شده بود. جسد وی به آنکارا و از آنجا به روستای محل تولدش (قیرتیللار) در قیرشهیر منتقل شد.

مراسم تشییع جنازه او در مسجد آخی ائورن و با حضور سیاستمداران بلندپایه‌ای چون نخست‌وزیر رجب طیب اردوغان، ارتوغرول گونای وزیر فرهنگ، نمایندگان احزاب مخالف و افراد مشهور حوزه موسیقی ترکیه مانند اورهان گنجه‌بای و همچنین ده‌ها هزار نفر از مردم برگزار شد.

@TurkUygarligi

گرگ (قورت) در ادبیات تورکی


مقدمه

گرگ در ادبیات و فرهنگ تورکی نماد مهمی از نیروی الهی و قدرت، اسارت‌ناپذیری و استقلال، و فرزانگی و رهبری است. تورک‌ها از دیرباز به این حیوان توجه ویژه‌ای داشته‌اند و در بسیاری از افسانه‌ها و حماسه‌های تورکی، گرگ به عنوان موجودی مقدس و راهنما ظاهر می‌شود. این موجود در دو اسطورۀ برجسته، یعنی داستان‌های ارگنه‌قون و اوغوز خاقان نقش حیاتی داشته و همچنین در ادبیات فارسی نیز به نوعی بازتاب یافته است. این مقاله به بررسی جنبه‌های مختلف این نماد مهم در ادبیات تورکی و فارسی می‌پردازد.

گرگ در داستان‌های حماسی تورک

داستان ارگنه‌قوْن

داستان ارگنه‌قوْن یکی از برجسته‌ترین حماسه‌های تورکی است که نقش گرگ در آن بسیار کلیدی است. تورک‌ها، پس از شکست سختی که در نبردها متحمل شدند، مجبور به سکونت در کوهستانی به نام ارگنه‌قوْن شدند و سال‌ها در این منطقه به‌سر بردند. در روزگاری که نیاز به خروج از این محل داشتند، یک گرگ خاکستری (بوْزقورت) به آنها ظاهر شد و راهی به بیرون نشان داد. این گرگ به عنوان راهنمایی الهی، تورک‌ها را از این مکان محصور به سرزمین‌های جدید و به سوی آینده‌ای روشن هدایت کرد. این داستان نماد راهبری و رهایی از سختی‌ها است و گرگ به عنوان مظهر نجات و هدایت مطرح می‌شود.

داستان اوْغوز خاقان

در حماسۀ اوْغوز خاقان، یکی دیگر از اسطوره‌های مهم تورک‌ها، گرگ به عنوان نمادی الهی ظاهر می‌شود. اوْغوز خاقان، یکی از بزرگ‌ترین رهبران افسانه‌ای تورک، در جستجوی فتوحات جدید و گسترش قلمرو خود، توسط یک گرگ خاکستری هدایت می‌شود. این گرگ او را به سمت موفقیت‌های نظامی و پیروزی‌های بی‌پایان راهنمایی می‌کند. حضور گرگ به عنوان راهنمای اوْغوز خاقان نشان‌دهندۀ ارتباط الهی او با این حیوان است و تأکید بر اهمیت فرزانگی و قدرت گرگ دارد.

گرگ به عنوان نماد قدرت الهی

در هر دو داستان ارگنه‌قوْن و اوْغوز خاقان، گرگ به عنوان نماد قدرت الهی شناخته می‌شود. این موجود در مواقع حساس و زمانی که مردم تورک در خطر یا در جستجوی راهی برای رهایی هستند، ظاهر می‌شود و به آن‌ها کمک می‌کند تا بر مشکلات فائق آیند. گرگ در این نقش نه تنها یک حیوان وحشی نیست، بلکه نشانه‌ای از ارادۀ الهی است که تورک‌ها را هدایت می‌کند. این حیوان در باورهای تورک‌ها نماینده‌ای از نیروهای آسمانی است که آن‌ها را در مسیر صحیح رهبری می‌کند.

گرگ به عنوان نماد فرزانگی

یکی از جنبه‌های مهم نقش گرگ در افسانه‌های تورکی، فرزانگی و خرد او است. همان‌طور که در داستان‌های حماسی دیده می‌شود، گرگ به عنوان یک راهنما ظاهر می‌شود و قهرمانان یا مردم تورک را در شرایط دشوار هدایت می‌کند. گرگ در افسانه‌ها، از روی آگاهی و شناختی عمیق از طبیعت و محیط پیرامون خود، مسیرهای نجات‌بخش و موفقیت‌آمیز را نشان می‌دهد. این ویژگی نماد فرزانگی و بصیرتی است که تورک‌ها از گرگ به عنوان راهنمای خود به ارث برده‌اند.

گرگ به عنوان نماد اسارت‌ناپذیری و استقلال

یکی دیگر از ویژگی‌های برجسته گرگ در ادبیات تورکی، نماد بودن او برای اسارت‌ناپذیری و استقلال است. گرگ هرگز در برابر اسارت تسلیم نمی‌شود و همیشه به دنبال حفظ استقلال و حاکمیت خود است. این ویژگی در فرهنگ تورک‌ها به عنوان بخشی از هویت ملی آن‌ها جایگاهی ویژه دارد. گرگ، به عنوان موجودی که از سرزمین و مردم خود محافظت می‌کند، در برابر هرگونه تهدید خارجی می‌ایستد و نماد مبارزه برای استقلال است.

گرگ در ادبیات فارسی

واژه‌ی­ «قورت» وارد زبان فارسی نيز گرديده و در ادبيات فارسی، از جمله در شاهنامۀ فردوسی، به شکل «گُرد» به معنای قهرمان، جمع آن «گردان» و در ترکیب «گردگير» به كار رفته است. به عنوان مثال، ز «گردان» دو صد با درفشی چو باد / هميدون به گرگين ميلاد داد؛ چنين گفت كاين مرد جنگی به تير / سوار كمند افكن و «گردگير»؛ دلير است و اسب‌افكن و «گردگير» / عقاب اندر آرد ز گردون به تير. همچنین، اصطلاحات نظامی فارسی مانند «گردان» و «سرگرد» / «باش‌قورت» نیز اشاره‌ای به نماد گرد یا قورت دارند که تأثیر عمیق فرهنگ تورکی بر زبان و ساختار نظامی فارسی را نشان می‌دهد.

نتیجه‌گیری

گرگ در فرهنگ و ادبیات تورکی نماد عمیقی از قدرت الهی، رهبری، فرزانگی، اسارت‌ناپذیری و استقلال است. این حیوان هم در اساطیر و هم در باورهای فرهنگی ملت تورک‌ نقش مهمی ایفا کرده و به عنوان راهنمایی مقدس شناخته می‌شود. حضور گرگ در ادبیات فارسی نیز نشان‌دهندۀ ريشه‌دار بودن این نماد کهن تورک و ارتباطات فرهنگی بین تورک‌ها و فارس‌ها است. امروزه، همچنان این نماد در فرهنگ و هویت ملی تورک زنده است و جایگاهی ماندگار دارد.


#اسطوره‌های_تورک
#فرهنگ_تورک
#بوزقورت
#گرگ_خاکستری

@TurkUygarligi

براق بابا: شمن / شیخ معروف دورهٔ ایلخانی


مقدمه

در شهر سلطانیه زنجان، مقبره و خانقاهی به نام «چلبی‌اوغلو» یا «کئچه‌بورک» قرار دارد که به تازگی مشخص شده است مدفن براق بابا یا شیخ براق است. با وجود کتیبه‌ای به تاریخ ۷۳۳ ه.ق که نام «شیخ براق» را به صراحت ذکر کرده، پیش‌تر تصور می‌شد این بنا متعلق به اولو عارف چلبی نوادهٔ مولانا جلال‌الدین رومی است. تأخیر در شناسایی هویت واقعی براق بابا به دلیل عدم ارتباط کافی میان محققان ایرانی و تورکیه‌ای بوده است. تا این‌که با مقاله حامد الگار در دائره‌المعارف ایرانیکا، موضوع روشن شد و تحقیقات بیشتری آغاز گردید.

زندگی و شخصیت براق بابا:

براق بابا، که با عناوین مختلفی از جمله براق رومی، شیخ براق و براق قریمی شناخته می‌شود، در سال ۶۵۵ ه.ق در شهر توقات تورکیه به دنیا آمد. برخی او را فرزند عزالدین کیکاوس از سلاطین سلجوقیان روم دانسته‌اند، درحالی‌که دیگران او را از طبقه اشراف شهری می‌شمارند. براق بابا از نوجوانی به آیین درویشی روی آورد و زندگی ساده و فقیرانه‌ای را انتخاب کرد. او به شمن‌گری نیز شناخته می‌شود و این شمن‌گری در شمایل و رفتار او مشهود بود. وی تحت تأثیر ساری سالتوق، صوفی منطقۀ روم، قرار گرفت و به سرزمین ایلخانان رفت، جایی که مورد توجه غازان خان و سپس سلطان اولجایتو قرار گرفت.

شمن‌گری براق بابا و سفرهایش:

براق بابا به خاطر شمن بودنش، در میان معاصران خود در دمشق و فلسطین تحت تأثیرات منفی قرار گرفت. او و مریدانش با ظاهری شبیه به شمنان، از جمله ریش تراشیده و البسه ژنده، در این مناطق ظاهر شدند که باعث انتقادات شدید از سوی مورخان عرب شد. این شمن‌گری در قلمرو ایلخانان امری رایج بود، اما در قلمرو ممالیک به شدت تقبیح می‌شد و به همین دلیل براق بابا به عنوان جاسوس نیز متهم شد. بعد از آن‌که به مصر راه نیافت، به سفری به گیلان رفت و در آنجا کشته شد. مریدانش بعدها استخوان‌های او را به سلطانیه منتقل کرده و دفن کردند.

اثرگذاری و آثار براق بابا:

براق بابا به عنوان یکی از شمن‌های مهم دورۀ ایلخانی، تأثیر زیادی بر تصوف و شمن‌گری داشت. آثار او، به ویژه شطحیات تورکی‌اش که شامل جملات مبهم و شمن‌گرایانه است، تا کنون مورد تحقیق و بررسی قرار گرفته است. این شطحیات به زبان تورکی شرقی نوشته شده و به مرور زمان به تورکی غربی و فارسی ترجمه و شرح شده است. این جملات نشان‌دهندۀ تأثیر عمیق شمن‌گری بر آیین براق بابا و نقش او در تاریخ تصوف هستند.

مقبره و خانقاه براق بابا که به نام «چلبی‌اوغلو» و «کئچه‌بورک» نیز شناخته می‌شود، تا به امروز باقی مانده و به یاد این شخصیت برجسته تاریخی شناخته می‌شود.

نویسنده. علی طارمی

انتخاب و تلخیص. کانال فرهنگ، تاریخ و تمدن تورک

@TurkUygarligi

کمیسیون الفبای مشترک جهان تورک با پیشنهاد الفبای مشترک متشکل از ۳۴ حرف موافقت کرد


آکادمی تورک که مقر آن در آستانه، پایتخت قزاقستان است، طی اطلاعیه‌ای اعلام کرد که کمیسیون الفبای مشترک جهان تورک که توسط سازمان کشورهای تورک تاسیس شده با پیشنهاد الفبای مشترک تورکی متشکل از ۳۴ حرف موافقت کرده است.

در این اطلاعیه آمده است: سومین نشست کمیسیون مشترک الفبای جهان تورک که در تاریخ ۹ تا ١١ سپتامبر در باکو، پایتخت آذربایجان برگزار شد با موفقیت به پایان رسید. هدف اصلی این نشست، نهایی کردن کار پروژه الفبای مشترک برای لهجه‌های مختلف زبان تورکی با بهره‌گیری از دانش به‌دست‌آمده در این زمینه و تجربه دو ساله اجرایی کمیسیون بود.

در اطلاعیه فوق تاکید شد که پروژه الفبای مشترک تورکی مبتنی بر الفبای لاتین که برای اولین بار توسط دانشمندان در سال ١٩٩١ مطرح شد، به طور جامع بررسی شد و اعضای کمیسیون در خصوص موضوعاتی که باید در این پروژه الفبای تدوین شود، تصمیمات لازم را اتخاذ کردند.

در این نشست در خصوص الفبای مشترک تورکی متشکل از ۳۴ حرف توافق حاصل شد و هر حرف در الفبای پیشنهادی نشان دهنده آواهای مختلف موجود در لهجه‌های زبان تورکی است.

همچنین بر اهمیت تاریخی این توافق تاکید و اعلام شد که توسعه الفبای مشترک تورکی موجب ارتقای درک و همکاری متقابل میان مردم جهان تورک و همچنین حفظ زبان میراثی است.

@TurkUygarligi