هفته‌نامه تجارت‌فردا

حقایقی درباره صادرات پسته

🔹 انجمن پسته ایران اعلام کرد که در ماه مارس ۲۰۲۵، هشت محموله پسته به دلیل وجود آفلاتوکسین بیش از حد مجاز، توسط اتحادیه اروپا بازگردانده شده‌اند که شامل ۴ محموله از آمریکا، ۲ محموله از ایران و ۲ محموله از ترکیه است.
این خبر خوبی برای پسته ایران نیست اما سوال این است که به چه دلیل پسته صادراتی ایران بیشتر از گذشته آلوده به افلاتوکسین است؟
قطعا دلایل زیادی در این موضوع دخالت دارند اما به نظر می‌رسد از جمله دلایل اصلی افزایش آلودگی محصولات ایرانی به افلاتوکسین، تغییر اقلیم، کم‌آبی و کاهش تولید محصول است. همچنین در سال‌های اخیر به دلیل کاهش محصول، توان مالی بسیاری ازخرده مالکان کاهش یافته و توان سرمایه‌گذاری روی باغ‌ها را از آنها گرفته است.
اما تغییر اقلیم چگونه در افزایش آلودگی پسته ایران نقش ایفا می‌کند؟ پاسخ این است که کم‌آبی باعث ترک‌خوردگی و افزایش پسته‌های نارس و بد‌شکل می‌شود که احتمال آلودگی را بالا می‌برد. گرما و سرمای نابهنگام نیز به مثابه شوک‌‌های قوی، به کیفیت محصول آسیب زده و چالش‌های جدی ایجاد می‌کنند.

🔹 همچنین، کاهش تولید پسته ایران از ۲۸۰ هزار تن به زیر ۲۰۰ هزار تن، حجم محصول با کیفیت و قابل‌صادرات به اروپا را محدود کرده، درحالی‌که در گذشته صادرات ۲۰ تا ۳۰ هزار تن بدون آفلاتوکسین از میان حجم بیشتر تولید سالانه، امکان‌پذیر بود اما این امکان اکنون به میزان زیادی کاهش یافته است.
سابقه نخستین بازگشت محموله‌های صادراتی پسته ایران از بازارهای اروپا به سال ۱۳۷۶ بازمی‌گردد، زمانی که صادرات به این منطقه متوقف شد و از آن زمان تاکنون، این صنعت با فرازوفرودهای متعددی مواجه بوده است.

🔹در سال ۱۴۰۳، اتحادیه اروپا به ایران تذکر جدی داد و در ماه مهر نیز احتمال ممنوعیت واردات پسته ایران به صورت کاملا جدی مطرح شد، زیرا هم میزان برگشتی از ایران بیشتر از حد معمول بود و هم بخشی از محموله‌های برگشتی که از طریق ترکیه وارد منطقه اروپا شده بودند را به حساب ایران گذاشته بودند. در آن مقطع با تلاش همه‌جانبه‌ای که صورت گرفت، اتحادیه اروپا متقاعد شد که فعلا پسته ایران را تحریم نکند اما این خطر در سال جاری همچنان وجود دارد، به ‌ویژه با توجه به صادرات دو مرحله‌ای پسته ایران از طریق ترکیه که ممکن است به‌عنوان محصول ایرانی ثبت شده و مشکلات را تشدید کند.

🔹اما سوال این است که برای پیش‌گیری از وقوع این مشکلات چه باید کرد؟
به گمانم در کوتاه مدت می‌شود فعالیت صادرکنندگانی که محموله‌های آلوده داشته‌اند را محدود کرد. همچنین ضروری است که کنترل‌های موجود در انبارها و فرآیند صادرات توسط خود صادرکنندگان دقیق‌تر انجام گیرد. در میان مدت نیز تولیدکنندگان باید در فرآیند آماده‌سازی محصول برای صادرات تجدیدنظر جدی داشته باشند. افزودن کنترل‌های جدید دولتی ممکن است مشکلات را پیچیده‌تر کند اما تقویت نظارت‌های صنفی و واقعی‌تر کردن آن‌ها می‌تواند مؤثر باشد.
باید در نظر داشت که علاوه بر آفلاتوکسین، باقی‌مانده سموم در محصول پسته نیز تهدیدی جدی به شمار می‌رود که نیازمند توجه فوری است.

🔹 در نهایت این‌که حل پایدار این چالش‌ها مستلزم همکاری مستمر دولت، اتاق‌های بازرگانی، انجمن پسته و اتحادیه صادرکنندگان است تا از رسیدن به شرایط بحرانی جلوگیری شود. تجربه سال گذشته نشان داد که هماهنگی فشرده در زمان کوتاه می‌تواند بحران را موقتاً رفع کند اما بدون اقدامات پیشگیرانه، خطر ممنوعیت صادرات پسته ایران همچنان پابرجاست. برای حفظ بازار اروپا و اعتبار پسته ایران، لازم است نهادهای مسئول برنامه‌ریزی منسجمی برای بهبود کیفیت تولید، تقویت نظارت بر صادرات و مدیریت صادرات غیرمستقیم از طریق کشورهای ثالث تدوین کنند. در غیر این صورت، پسته ایران ممکن است با محدودیت‌های بیشتری مواجه شود که به اقتصاد کشور و معیشت باغداران آسیب جدی وارد خواهد کرد.


☑️ محسن جلال پور

@mohsenjalalpour