جناب گاو

در این مملکت از شعار آزادی هم باید ترسید.

شیراز یک سال قبل از به توپ بستن "مجلس مشروطه" (مجلس اول):

«طلاب و تجار و سایر طبقات مردم به عده پانصد نفر متحد شده انجمنی موسوم به انجمن اسلام منعقد ساخته و قسم یاد کرده اند که در حفظ مجلس شوری و اساس مشروطیت از فداکاری جان دریغ ننمایند. چندی گذشته يك نفر سید از کوچه عبور نموده فریاد میکرد: پاینده باد آزادی اتفاقاً یکی از شاگردان مدرسهٔ یهودیان از پهلوی او میگذشت، سید صدای خود را قطع کرده طفل یهود را به ضرب کارد از پا درآورد.»

مردانی که زیاد می‌دانند
بخش سوم
(بخش اول، اینجا)

۶- اتاق‌های فکر و "متخصصان و کارشناسان" حتی بدترند!

هر چقدر که سازمان‌های اطلاعاتی ممکن است دچار تصلب یا فشل بودن شوند، باز عملکردشان تا حد زیادی قابل ارزیابی است و وقتی دچار شکست می‌شوند، باید جوابگو باشند. ولی اتاق‌های فکر (thinktanks) از افرادی تشکیل شده که معمولاً به دنبال ایدئولوژی خاصی‌اند، و در ثانی، هیچگاه در مقابل اشتباهات سهمگین‌شان جوابگو نیستند. وضعیت "کارشناسان و متخصصان" هم از این بهتر نیست! اگر بخواهیم اقتصاددانان نامدار آمریکایی را فهرست کنیم که در اوج جنگ سرد معتقد بودند که مدل اقتصادی شوروی مدلی کارآمد است، یا در اوج خرابکاری‌های چاوز سیاست‌های اقتصادی او را می‌ستودند، یا بلاهت‌هایی از این‌نوع، فهرست خیلی کوتاهی نخواهد بود! (مثال‌های مشهورش، ساموئلسون یکی از بزرگ‌ترین اقتصاددانان آمریکایی که همواره معتقد بود که سیستم اقتصادی شوروی از اقتصاد آمریکا جلو خواهد زد، و دیگری برنده نوبل اقتصاد و مشاور کلینتون که چاوز را برای سیاست‌های اقتصادیش ستود). یا مثلاً یازده برنده حایزه نوبل اقتصاد در بیانیه‌ای در نیویورک‌تایمز در سال ۲۰۲۱ فتوا دادند که ریخت و پاش دولت بایدن به تورم منتهی نخواهد شد.
ولی شد!

اوضاع رشته‌های دیگر (مثل جامعه‌شناسی) و "تخصص"‌های دیگر (مثلا کارشناس امور خاور میانه!) از این هم بدتر است‌. خیلی از این "متخصصین" و "کارشناسان" هنرشان در بازی با واژه‌ها، جمله‌بافی و تظاهر به دانش است. اینها خود بحث مفصلی می‌طلبد که شاید بعداً به آن بپردازم.

۷- تاریخ‌خوانی ما برعکس است!

وقتی حزب‌الله لبنان در سال گذشته شکست‌های متعددی را متحمل شد، خیلی‌ها انتظار داشتند که نیروهای مخالفین اسد دوباره تحرکاتی را شروع کنند. ولی پیروزی برق‌آسای آنان و فتح دمشق در کمتر از ۱۰ روز در مخیله هیچ کس نمی‌گنجید! هیچ‌کس! نه روس‌ها، نه مقامات ایرانی، نه اسرائیلی‌ها، نه ترک‌ها، نه حتی خود جولانی انتظار چنین پیروزی برق‌آسایی را نداشتند. اما همین الان که هنوز دو ماه از آن واقعه نگذشته، تحلیل‌گران چنان از "علت‌های" شکست سریع اسد می‌گویند، انگار که همه اینها قابل پیش‌بینی بود.

تاریخ‌نگاری همیشه همین‌طور بوده. با نگاه به عقب، برای "علل" فلان واقعه تاریخی چنان صحبت می‌شود که انگار این علل در همان زمان وقوع حادثه هم کاملاً عیان بوده است.

حالا مشکلی که پیش می‌آید این است که ما این عیان و بدیهی به نظر رسیدن علت‌های واقعه‌ای برای خودمان را به گذشته و هنگامی که آن واقعه هنوز اتفاق نیفتاده بود یا در حین اتفاق بود فراافکنی می‌کنیم! مثلا، الان بدیهی است که رژیم اسد باید آن گونه متلاشی می‌شد، و ما دلائل آن را به روشنی می‌بینیم (ارتشی که حقوق ماهیانه‌اش کمتر از ۳۰ دلار بود، ضعیف شدن محور مقاومت، فساد رژیم اسد....)، و گمان می‌کنیم که در زمان حادثه هم بالاخره این دلائل بدیهی بایستی برای افرادی قابل درک بوده باشد! می‌گوییم که لااقل نیروهای سپاه پاسداران (یا اعضای سیا، یا روس‌ها، یا اسرائیلی‌ها) که باید می‌دانستند! پس نتیجه می‌گیریم که توطئه‌ای دانسته‌شده در کار بوده است!

پایان.
@jenabegav
بخش اول، اینجا
بخش دوم، اینجا

مردانی که زیاد می‌دانند
بخش دوم
(بخش اول، اینجا)

۳- هیچ کس و هیچ نظام سیاسی نمی‌تواند نتایج تصمیمات و اعمال خود را پیش‌بینی یا آنها را کنترل کند.

اگر موارد قبلی را لحاظ کنیم، این نکته فهمیدنش ابداً مشکل نیست. اوائل سال ۲۰۰۳ در آمریکا بودم، و با بعضی دوستان آمریکایی‌ام به شدت بحث داشتم در مورد جنگ با عراق، که معلوم بود دولت بوش در صدد وارد شدن در آن بود. آنها غالباً خواستار ورود به این جنگ بودند (به خاطر جو روانی بعد از ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱)، و فقط نگران این بودند که چقدر طول می‌کشد که بغداد را بگیرند و چقدر تلفات خواهند داد! به آنها می‌گفتم: "برعکس خیلی از پیش‌بینی‌ها، من فکر می‌کنم ارتش آمریکا خیلی سریع بغداد را خواهد گرفت! ولی چیزی که نه شما می‌دانید و نه کس دیگر، نتایج چنین جنگی خواهد بود. آخرالامر من و خانواده من است که باید در آن نقطه از جهان زندگی کنند، و ماییم که باید عواقب این جنگ را متحمل شویم."

هیچ کسی نمی‌توانست آنچه بعد از آن جنگ اتفاق افتاد را محاسبه کند. اسرائیلی‌ها که عموماً پشتیبان این جنگ بودند (چون از شر صدام راحت شدند)، نمی‌توانستند پیش‌بینی کنند که ایران در خلا به وجود آمده دامنه نفوذ خود را بسیار گسترده‌تر از قبل خواهد کرد. دولت بوش نمی‌توانست پیش‌بینی کند که حکومت ایران، در عوض عقب‌نشینی از مواضعش، به برنامه اتمی خود سرعت بخشد و سعی کند آمریکایی را در منطقه به زانو درآورد. نئوکان‌های جنگ‌طلب گمان نمی‌بردند که از عوارض آن جنگ این خواهد شد که آنها از سیاست آمریکا و حتی از حزب جمهوری‌خواه تا حد زیادی کنار زده خواهند شد....

این نمونه یکی از هزاران، بلکه میلیون‌ها، مواردی است که هر روز و هر جا اتفاق می‌افتد. دولت شاه اصلاً به خواب هم نمی‌دید که، در بحبوحه اغتشاشات ۱۳۵۷، با فشار بر عراق برای بیرون کردن خمینی و امتناع کویت از پذیرفتن او، او از پاریس سر درآورد و مرکز توجه مطبوعات غربی شود. ساواک زمانی که برای شکست دادن گروه‌های مارکسیستی به اشاعه چپ اسلامی و افکار شریعتی کمک می‌کرد، گمان نمی‌کرد که خیلی زود همین چپ اسلامی بزرگ‌ترین خطر برایش خواهد شد. وقتی ریگان به "مجاهدین" در افغانستان کمک می‌کرد تا شوروی را در آنجا زمین‌گیر کند، هیچکس در دورترین کابوس‌های خود هم نمی‌دید که بیست سال بعد دو هواپیما دو برج تجارت جهانی را فرو ریزند.

۴- کله‌گنده‌ها خیلی اوقات خیلی بیشتر از ما نمی‌دانند!
تصور می‌شود که افراد در مراتب بالاتر سیاسی (یا علمی یا اقتصادی) اِشراف بیشتری بر اوضاع و احوال دارند.
ولی در حقیقت اینگونه نیست. سقوط یکباره حکومت شوروی همانقدر برای یک روسی یا یک ایرانی یا یک آمریکایی معمولی سورپرایزی ناگهانی و غیرمنتظره بود که برای گورباچوف یا برای سیا (CIA) یا برای رئیس جمهور آمریکا. با تمام اشراف اطلاعاتی سیا و تمام جاسوس‌های آنها و دیگر سازمان‌های اطلاعاتی، این فروپاشی ناگهانی برایشان یک شوک بود.

سؤالی که ممکن است پیش بیاید این است که سازمان‌های عریض و طویل اطلاعاتی مثل سیا چگونه در موارد اساسی و مهم می‌توانند اینقدر فشل عمل کنند. جواب این سؤال همان عریض و طویل بودن آنهاست! هر سازمانی کم‌کم به بوروکراتیک شدن میل می‌کند، و مسائل بوروکراتیک شدن بر همه مسائلی که در مورد اطلاعات و دانش گفتیم اضافه می‌شود: کارمندسالاری، روندهای کُند اداری، انجماد سیستمی، قدرت یافتن کسانی که بلدند چگونه از نردبان قدرت در سیستم بالا روند....

تمام نکات فوق در مورد سرمایه‌داران یا شرکت‌های بزرگ هم صحیح است! اینکه فکر کنیم پرده‌گردان حوادث سیاسی شرکت‌های بزرگند به همان اندازه اشتباه است. بله، آنها اعمال نفوذ می‌کنند و در خیلی از تصمیم‌گیری‌ها موثرند، ولی آنها هم در درازمدت نه می‌‌توانند چیزی را پیش‌بینی کنند و نه چیزی را کنترل!

۵- سازمان‌های اطلاعاتی و نهادهای مشابه خیلی اوقات حکومت‌هایشان را دچار خطا می‌کنند.

نیروهای سازمان‌های اطلاعاتی دقیقاً به خاطر حجم اطلاعاتی که گاه از جزئیات دارند، گمان می‌کنند که دانش‌شان از بقیه، و به خصوص از سیاستمداران، بیشتر است. در حالی‌که اکثراً این جزئیات یا نویزند، یا کثرت آنها موجب غفلت از کلیت می‌شود (همان دیدن درختان و ندیدن جنگل!). به علاوه، در هر کدام از این سازمان‌ها به تدریج دچار نوعی انجماد سازمانی می‌شوند: در مواجهه با سیل اطلاعات (راست و دروغ، مهم و نامهم، نویز و سیگنال) و در دنیای پرفریب جاسوسی و اطلاعاتی، به ناچار نوعی "ارتدکسی" اتخاذ می‌کنند، به این معنا که خط مشی مشخص فکری در مواجهه با اطلاعات اتخاذ می‌شود، این خط مشی کم‌کم به ستون ثابت تبدیل می‌شود و همه چیز بر اساس آن معیار سنجیده می‌شود. نمونه‌اش در مواجهه ساواک با مخالفین فکری، که همه خطر را گروه‌های چپ افراطی می‌دید و بنابراین به گروه‌ها یا شخصیت‌هایی چپ مسلمان آزادی و قدرت عمل دادند.

ادامه دارد....
@jenabegav